10خصوصیت انسان کامل در کلام امام رضا علیه السلام

امامان معصوم علیهم السلام "اسلام تجسّم یافته"اند و اصولاً در تفكر اسلامی، امام، "انسان مطلوب" خداست. امام، ترازوی ارزیابی انسان ها و میزان اندیشه، و اخلاق و رفتار آدمی است.

اندیشه ها، آرمان ها، اخلاق و برنامه ها و رفتار امامان اهل بیت علیهم السلام سراسر ارزشی، حجت، راهگشا، كارساز، "حق" و بهترین گزینه برای اقتباس و اقتدا در زندگی فردی و اجتماعی است و انسان بدون شناخت و معرفت و اطاعت و بیعت آنان به كمال عرفانی و بهشت الهی نمی رسد.

در این قسمت به معیارهای انسان کامل از نظر امام رضا علیه السلام می پردازیم ، تا بدانیم لازمه رسیدن به کمال چیست؟ و در راه کسب آن بکوشیم .

امام رضا علیه السلام فرمود : « عقل هیچ مرد مسلمانی كامل نشود تا در وی ده خصلت باشد؛

1. امید به خیر او وجود داشته باشد؛

2. از شر او مردم در امان باشند؛

3. كار نیک اندک دیگری را زیاد شماره؛

4. كار نیک فراوان خویش را كم محسوب دارد؛

5. از درخواست مردم خسته نشود؛

امام صادق (علیه السلام) چنین افرادی را «ابرار» می نامد و می فرماید: «فازو اللهِ الأبرارُ، أتدری مَن هم؟ هُمُ الذین لا یوذونَ الذَّرّ؛ به خدا سوگند که نیکان رستگارند. آیا می دانید آنها چه کسانی هستند؟ کسانی که آزارشان به مورچه ای نمی رسد».

6. در طول زندگی از اندوختن دانش دلسرد نگردد؛

7. فقر در راه خدا، از ثروت (بدون ایمان) برایش محبوب تر باشد؛

8. ذلّت در مسیر الهی از عزّت در مسیر دشمنان خداوند برای او خوشایندتر باشد؛

9. گمنامی را از شهرت بیشتر دوست داشته باشد؛

10. "دهم" و چه دانی كه "دهم" چیست؟ كسی گفت ویژگی دهم چیست؟

فرمود هر كه را ببیند وی را از خود بهتر و پارساتر داند؛ زیرا مردم دو گروه اند: گروهی كه از وی برتر و با تقواترند. گروهی كه از وی بدتر و پست تر هستند. وقتی فردی از گروه پست تر و بدتر را مشاهده كند؛ با خود گوید: شاید این شخص نیكیهایش نهفته باشد كه برای وی بهتر است و خوبیهای من آشكار است كه برایم شر محسوب می شود. وقتی آدم بهتر و پاك تر از خویش را ببیند، در برابرش فروتنی كند تا به مقام وی برسد. وقتی كه چنین باشد، شكوهش عالی تر شود و نیكهایش دلپذیرتر گردد و حسن شهرت پیدا كند و از بزرگان روزگار خویش گردد.» (بحارالانوار، علامه مجلسی، ج 75، ص 336)

هر کدام از خصلت هایی را که امام علیه السلام لازمه رسیدن به عقل کامل می دانند ، در خود دنیایی حرف دارند.

1. سیره پیشوایان معصوم (علیهم السلام) چنین بوده که همواره خیر اندک دیگران را بسیار می شمردند.

2. اندک شمردن خیر خود، خود کم بینی و خواری نیست، بلکه فروتنی و افتادگی است تا همراه با آنکه انسان با دیگران به راحتی ارتباط برقرار می کند، گرفتار تکبر نشود.

3. توجه به نیازهای مردم و سعی در برآوردن آنها و دل تنگ نشدن از آنچه مردم به عنوان نیاز، نزد شخص بازگو می کنند، عقل را در مسیر تکامل قرار می دهد. از این رو، استقبال از نیازهای مردم و تلاش برای برآورده ساختن آنها، نه تنها کاری عقلانی است، بلکه مایه رشد عقلانیت و نزدیک ساختن انسان به قله تکامل خواهد شد.

4. دانش طلبی یکی از توصیه های مهم قرآن کریم و اهل بیت (علیهم السلام) است. در این باره، یکی از موضوعات مربوط به دانش طلبی، خستگی ناپذیری در کسب دانش است.

این سخن، افزون بر آنکه تأثیر فراوانی در میدان انرژی در طالبان علم و تشویق آنان به کسب دانش دارد، جایگاه زلال علم را نیز به تصویر می کشد؛ زیرا در حقیقت، زلالی دانش است که نه تنها هیچ گاه خستگی آور نیست، بلکه همواره شوق آفرین است.

مردم دو گروه اند: گروهی كه از وی برتر و با تقواترند. گروهی كه از وی بدتر و پست تر هستند. وقتی فردی از گروه پست تر و بدتر را مشاهده كند؛ با خود گوید: شاید این شخص نیكیهایش نهفته باشد كه برای وی بهتر است و خوبیهای من آشكار است كه برایم شر محسوب می شود. وقتی آدم بهتر و پاك تر از خویش را ببیند، در برابرش فروتنی كند تا به مقام وی برسد. وقتی كه چنین باشد، شكوهش عالی تر شود و نیكهایش دلپذیرتر گردد و حسن شهرت پیدا كند و از بزرگان روزگار خویش گردد.»

5. دین اسلام هرگز به فقر و تهی دستی توصیه نکرده و هرگز به آن روی خوش نشان نداده است؛ زیرا فقر، می تواند پی آمدهای زیانبار فراوانی برای شخص در پی داشته باشد. اما اگر فقر با صبر و خویشتن داری همراه باشد و انسان در پسِ آن، حکمت و مصلحتی نهفته ببیند، می تواند شخص را از بسیاری از آفت ها مانند غرور، خ ودپسندی و مانند آن ایمن بدارد.

6.امام علی (علیه السلام) می فرماید: «ذلت و خواری در راه خدا، محبوب تر از عزت در راه دشمن است.» (حرانی، 1383 : 283) ایشان معتقد است که سربلندی، مخصوص پروردگار عزیز است و از این رو، انسان با ایمان و دارای عقل کامل، ذلت و خواری در راه حق را نه تنها کوچک شمردن و خوارشدن نمی پندارد، بلکه آن را عین سرافرازی و سربلندی در دنیا و آخرت می داند و هیچ گاه عزت ظاهری در زیر سایه دشمن را عظمت نمی خواهد، بلکه آن را ذلت و خواری بر می شمارد.

7.امامان معصوم (علیهم السلام) نیز چنین ویژگی ای داشتند و در انجام کارهای نیک، می کوشیدند گمنام بمانند. و این نکته مهمی است چرا که خلوص عمل را بالا می برد، گمنامی در عمل خیر باعث می شود، عمل از شائبه ریا و عجب مصون بماند.

8. آزار رساندن به دیگران، از نشانه های شخصیت ناسالم است. افرادی که از اختلال های شخصیتی رنج می برند. معمولاً دیگر آزارند. در مقابل، انسان های سالم از هر نوع اذیتی به خود و دیگران دوری می جویند. امام صادق (علیه السلام) چنین افرادی را «ابرار» می نامد و می فرماید: «فازو اللهِ الأبرارُ، أتدری مَن هم؟ هُمُ الذین لا یوذونَ الذَّرّ؛ به خدا سوگند که نیکان رستگارند. آیا می دانید آنها چه کسانی هستند؟ کسانی که آزارشان به مورچه ای نمی رسد». (قمی، 1414 ق: ج 2، 146)

9. کمک به هم نوع، سبب گره گشایی می شود و اگر ما می خواهیم به کمال برسیم، باید به گونه ای باشیم که مردم روی ما حساب کنند ، ما را وسیله های خداوند بدانند ، به وجود ما امیدوار باشند و از ما یاری بخواهند.

10. در آموزه های دینی به ما می گویند نه تنها مردم خوب هستند، بلکه در مقام مقایسه خود با آنها، همه از ما بهتر هستند و باید همواره دیگران را برتر از خود بدانیم. البته مراد از بهتر بودن، کمالات ظاهری مانند مقام، ثروت، دانش و جایگاه اجتماعی نیست؛ زیرا این امور در دنیا ملاک بالاتر بودن است. مراد از بهتر بودن، جایگاه افراد نزد خداوند متعال و میزان تقرب به پروردگار عالم و محبوبیت حقیقی نزد اوست. از طرفی، بر اساس تربیت اسلامی، هرگونه ادعا در برابر خدا و اولیای الهی و مومنان گناه شمرده می شود.

فرآوری : محمدی

بخش اخلاق و عرفان اسلامی تبیان

منبع : ماهنامه اطلاع رسانی، پژوهشی، آموزشی مبلغان شماره 124

سایت فرید نجف نیا