توصیه‌های تغذیه‌ای برای سلامت دندان‌ها
رژیم غذایی بر سلامتی حفره دهان موثر است، گرچه برعکس آن نیز صادق است که وضعیت دهانی می‌تواند در توانایی فرد در مصرف غذای کافی و دستیابی به تعادل تغذیه‌ای موثر باشد.
تغذیه و نمو دندان‌ها
نمو دندان‌های اولیه در 2 تا 3 ماهگی بارداری آغاز می‌شود. رسوب مواد معدنی تقریباً در ماه چهارم بارداری آغاز شده و تا سال‌های نوجوانی ادامه می‌یابد. بنابراین تغذیه مادر در تشکیل دندان‌هایی با ساختمان معدنی مناسب نقش دارد. در بخشی از دندان به نام دنتین، پروتئین کلاژن وجود دارد که برای ساخته شدن به ویتامین C نیاز دارد. ویتامین D برای فرایند رسوب کلسیم و فسفر در کریستال‌های هیدروکسی آپاتیت، فرم طبیعی از کلسیم و فسفر که دنتین و مینا را تشکیل می‌دهد، ضروری است. فلوراید به هیدروکسی آپاتیت اضافه شده و مقاومت منحصربه‌فردی در برابر پوسیدگی دندان‌ها در دوره قبل از تولد و پس از آن فراهم می‌آورد. رژیم غذایی در تمامی مراحل نمو، جوانه زدن و نگهداری دندان‌ها حائز اهمیت است. اثر موضعی رژیم، به‌ویژه مصرف مکرر کربوهیدرات‌های تخمیرپذیر بر تولید اسیدهای ارگانیک توسط باکتری‌های دهان و میزان فساد دندانی اثر می‌گذارد.
پوسیدگی دندان
پوسیدگی دندان یکی از شایع‌ترین بیماری‌های عفونی محسوب می‌شود که محصولات اسیدهای ارگانیک منجر به برداشت تدریجی مواد از مینای دندان و سپس تخریب سریع پروتئین‌های ساختمان دندان می‌شود. پوسیدگی‌ها ممکن است در سطح هر دندانی اتفاق بیفتند. فاکتورهای متعددی سبب پوسیدگی‌های دندان می‌شوند که عبارت‌اند از:
* دندان آسیب‌پذیر
گسترش پوسیدگی دندان‌ها نیازمند وجود دندانی می‌باشد که، در برابر حمله آسیب‌پذیر است. ترکیب مینا و دنتین، مکان قرارگیری دندان‌ها، کیفیت و کمیت بزاق، گسترش سوراخ شدگی و شیار در تاج دندان‌ها برخی از فاکتورهایی هستند که آسیب‌پذیری یک دندان را مشخص می‌کنند. بزاق قلیایی یک اثر محفاظتی داشته، درحالی‌که بزاق اسیدی آسیب‌پذیری در برابر پوسیدگی را افزایش می‌دهد.
* میکروب‌ها
باکتری‌ها یک جزء ضروری در فرایند پوسیدگی محسوب می‌شوند. استرپتوکوکوس موتانس بیشترین شیوع را دارد. این میکروب کربوهیدرات‌ها را در دهان تجزیه کرده و تولید محصول اسیدی می‌کند که منجر به پوسیدگی می‌شود. تفاوت‌های ژنتیکی، نوع و میزان باکتری‌های دهان ممکن است در برخی افراد سبب افزایش خطر پوسیدگی شوند، اما بهداشت دهان در خطر بیماری‌های عفونی دهان مستقیماً نقش دارد.
* کربوهیدرات‌های تخمیرپذیر
کربوهیدرات‌های تخمیرپذیر مواد مطلوبی برای باکتری‌ها محسوب می‌شوند. باکتری‌ها همیشه حضور دارند و وقتی در معرض کربوهیدرات قابل تخمیر قرار می‌گیرند شروع به کاهش PH دهان می‌کنند. پوسیدگی‌زایی به خواص افزایش‌دهنده پوسیدگی یک رژیم یا غذا اشاره دارد. پوسیدگی‌زایی یک غذا بسته به شکل غذا، محتوی مواد مغذی آن، وقتی همراه سایر غذاها و مایعات خورده شود، مدت‌زمان تماس با دندان، و تناوب خوردن آن، متفاوت است. کربوهیدرات‌های تخمیرپذیر در 3 گروه از 5 گروه غذایی بشقاب من (الگوی جدید تغذیه صحیح) یافت می‌شوند: 1) حبوبات، 2) میوه‌ها، 3) لبنیات.
اگرچه برخی سبزیجات ممکن است حاوی کربوهیدرات‌های تخمیرپذیر باشند، راجع به پوسیدگی‌زایی آن‌ها اطلاعات کمی گزارش شده است.
از جمله حبوبات و مواد نشاسته‌ای که به دلیل محتوای طبیعی کربوهیدراتی قابل تخمیرشان پوسیدگی‌زا محسوب می‌شوند می‌توان به کراکرها، چیپس، چوب‌شور و نان‌ها اشاره کرد.
تمامی میوه‌ها (تازه، خشک شده و کنسرو شده) و آب‌میوه‌ها ممکن است پوسیدگی‌زا باشند. میوه‌هایی که آب بیشتری دارند مانند هندوانه، نسبت به سایر میوه‌هایی مانند موز و میوه‌های خشک کمتر پوسیدگی‌زا هستند. آب‌میوه‌ها، چای‌های یخی و سایر نوشیدنی‌های شیرین شده با شکر مانند دسرها، کلوچه‌ها، آب‌نبات‌ها و کیک‌ها ممکن است پوسیدگی‌زا باشند.
محصولات لبنی شیرین شده با فروکتوز و یا ساکاروز نیز به دلیل شکر افزوده‌شده، می‌توانند پوسیدگی‌زا باشند. به‌هرحال، محصولات لبنی غنی از کلسیم بوده و ماهیت قلیایی آن‌ها می‌تواند تأثیر مثبت داشته و اثر پوسیدگی‌زایی غذاها را کاهش دهد. ارتباط سببی بین ساکاروز و پوسیدگی دندان‌ها اثبات شده است. تمامی اشکال شکر رژیمی، نظیر عسل، شیره، شکر قهوه‌ای و شربت ذرت بالقوه پوسیدگی‌زا هستند.
ارتباط پوسیدگی با مصرف مواد غذایی
در این رابطه می‌توان غذاها را به سه دسته پوسیدگی‌زا، غذاهایی که ارتباطی با پوسیدگی ندارند و مواد مقابله‌کننده با پوسیدگی تقسیم‌بندی نمود.
غذاهای پوسیدگی‌زا آن‌هایی هستند که حاوی کربوهیدرات‌های تخمیرپذیر بوده و زمانی که در تماس با میکروب‌های دهان قرار می‌گیرند، می‌توانند سبب کاهش PH بزاق شده و فرایند پوسیدگی را تحریک کنند.
غذاهای دسته دوم در پوسیدگی نقش ندارند، توسط میکروب‌ها تخمیر نشده و سبب کاهش PH بزاق نمی‌شوند. نمونه‌هایی از غذاهای این گروه شامل غذاهای پروتئینی مانند تخم‌مرغ، ماهی، گوشت، و ماکیان، بیشتر سبزیجات، چربی‌ها و آدامس‌های بدون شکر هستند. آدامس‌های بدون شکر به دلیل توانایی در افزایش ترشح بزاق و نیز به دلیل عدم افزودن شیرین‌کننده‌های کربوهیدراتی به آن‌ها می‌توانند به کاهش پوسیدگی کمک می‌کند.
غذاهای ضدپوسیدگی غذاهایی هستند که وقتی قبل از یک غذای اسیدزا مصرف شوند، از پلاک حاصل از غذاهای اسیدزا جلوگیری می‌کند. از جمله آن‌ها پنیر است که به دلیل وجود کازئین، کلسیم و فسفات دارای این خاصیت است. قندهایی مانند زایلیتول ضدپوسیدگی‌زایی قابل‌توجه هستند زیرا باکتری‌ها نمی‌توانند آن را مانند گلوکز، ساکاروز و فروکتوز تخمیر کنند.
عوامل موثر بر پوسیدگی‌زایی غذاها
* شکل و غلظت مواد غذایی
شکل و غلظت غذا اثر قابل‌توجهی بر توان پوسیدگی‌زایی غذاها دارد مثلاً مایعات سریعاً از دهان پاک شده و توانایی کمی جهت نگهداری در دهان دارند. غذاهای جامد مانند کراکرها، چیپس، چوب‌شور و کلوچه‌ها می‌توانند به دندان‌ها چسبیده و مدت زیادی در دهان بمانند. غلظت نیز بر ماندگاری غذا در دهان تأثیر می‌گذارد. مواد غذایی مانند عسل و شیره‌ها اگرچه حاوی محتوای شکر بالا هستند، تولید بزاق را تحریک و پتانسیل ماندگاری کمتری از غذاهای چسبنده و جامد مانند چوب‌شور، نان‌شیرینی یا موز دارند. غذاهای پرفیبر با کربوهیدرات‌های بدون قابلیت تخمیر یا کمتر تخمیرپذیر، مانند ذرت بوداده و سبزیجات خام تأثیری بر پوسیدگی ندارند.
* تماس
نشاسته‌های پیچیده‌تر در دهان بیشتر باقی مانده در نتیجه پوسیدگی‌زایی بیشتری دارند. وقتی ذرات غذا میان دندان‌ها قرار می‌گیرند، نشاسته به قندهای ساده تجزیه می‌شود. این فرایند باعث می‌شود نشاسته‌ها به سرعت تخمیر شوند. آب‌نبات‌های حاوی شکر به سرعت سبب افزایش میزان قند در دسترس باکتری‌ها جهت تجزیه در حفره دهان می‌شوند. خوردن آب‌نبات‌های سفت مانند آب‌نبات‌چوبی یا خوش‌بوکننده‌های تنفس شیرین شده، باعث طولانی شدن زمان تماس قند در دهان می‌شوند. دسرها و خوراک‌های حاوی کربوهیدرات‌های ساده (مانند چیپس سیب‌زمینی، چوب‌شور، کلوچه، کیک و شیرینی‌ها) سبب افزایش تدریجی و مدت‌زمان طولانی‌تر غلظت قند در دهان می‌شوند زیرا این غذاها اغلب روی سطح دندان چسبیده و نسبت به آب‌نبات‌ها برای مدت طولانی‌تری باقی می‌مانند.
* ترکیب مواد مغذی
ترکیب مواد مغذی در فرایند پوسیدگی نقش دارند. محصولات لبنی به دلیل داشتن کلسیم و فسفر، خواص پوسیدگی‌زایی کمی دارند. شواهد مطرح می‌کنند که پنیر و شیر، زمانی که با غذاهای پوسیدگی‌زا مصرف شوند، به بالا بردن PH اسیدی ناشی از غذاهای پوسیدگی‌زا کمک می‌کنند. به دلیل خواص ضدپوسیدگی‌زایی پنیر، مصرف پنیر با کربوهیدرات‌های تخمیرپذیر مانند دسر در پایان یک وعده غذایی، می‌تواند پوسیدگی‌زایی غذا یا دسر را کاهش دهد. آجیل‌ها و مغزها که مقادیر قابل‌توجهی کربوهیدرات‌های تخمیرپذیر ندارند و غنی از چربی و فیبر رژیمی هستند و غذاهای پروتئینی مانند غذاهای دریایی، گوشت‌ها، تخم‌مرغ و ماکیان، همراه با سایر چربی‌ها مانند روغن‌ها، مارگارین، کره نیز تأثیری بر پوسیدگی ندارند.
* تناوب خوردن
تناوب مصرف غذا یا نوشیدنی‌های پوسیدگی‌زا، تعداد دفعات تولید اسید را مشخص می‌کند. هر زمان که کربوهیدرات تخمیرپذیر مصرف می‌شود، کاهش PH در عرض 5 تا 15 دقیقه شروع شده، سبب افزایش فعالیت پوسیدگی می‌شود.
وعده‌های کوچک و مکرر و اسنک‌ها؛ اغلب محتوی کربوهیدرات‌های قابل تخمیر بالایی بوده و سبب پوسیدگی می‌شود. خوردن چندین کلوچه در یک وعده و در پی آن مسواک زدن دندان‌ها یا شستن دهان با آب، در مقایسه با یک کلوچه چندین بار طی یک روز کمتر پوسیدگی‌زا است.
منبع: زندگی آنلاین
مطالب مرتبط:
از چیپس تا پاستیل: بلای جان دندان ها
5 تا از بدترین دشمنان تابستانی دندان‌ها
دوست و دشمن‌های مینای دندان
سلامت دهان و دندان با این مواد غذایی
خوراکی‌هایی برای داشتن لبخند دلنشین
مراقبت از لثه با تغذیه مناسب
5 ماده‌ی غذایی برای داشتن نفس خوشبو
تأثیر غذاها بر سلامت دهان و دندان
اگر دندان‌های مرواریدی می‌خواهید، این‌ها را بخورید
5 ماده‌ی غذایی مضر برای دندان‌ها
