غذاهای تراریخته (اصلاح ژنتیکی شده)
بیوتکنولوژی غذا یکی از شاخه‌های علم غذاست که در آن از تکنیک‌های مدرن برای بهبود خواص خود ماده غذایی یا محصولات آن استفاده می‌شود. از جمله روش‌ها می‌توان صنعت تخمیر و مهندسی ژنتیک نام برد. استفاده از روش تخمیر به هزاران سال قبل در زمانی که سومریان و بابلیان از مخمرها برای درست کردن آبجو استفاده می‌کردند، برمی‌گردد. اختراع میکروسکوپ به بشر اجازه داد تا میکروارگانیسم‌ها را ببیند و از آن‌ها در ساخت محصولات غذایی استفاده کند. پیشرفت در زمینه بیوتکنولوژی غذا ادامه یافت تا اینکه محققان آنزیم و نقش آن را در غذا کشف کردند. استفاده از آنزیم‌های میکروبی اولین کاربرد GMOS در محصولات غذایی بود. اولین بار در سال 1946 دانشمندان دریافتند که DNA می‌تواند بین ارگانیسم‌ها منتقل شود، همین امر سبب شد تا آن‌ها بتوانند تغییرات مورد نظر در محصولات را ایجاد کنند. اولین گیاه اصلاح ژنتیکی شده در سال 1983 تولید گردید که همان تنباکوی مقاوم به آنتی‌بیوتیک بود. سپس دانشمندان توانستند در سال 1994 گوجه‌فرنگی تولید کنند که در زمان رسیدن آن پس از برداشت، تأخیر وجود داشته باشد. این روند ادامه پیدا کرد تا اینکه در سال 2011، سازمان‌های نظارتی لیست محصولات اصلاح ژنتیک شده قابل کشت را به کشاورزان اعلام نمود.
FAO ازجمله مهم‌ترین مزایای مهندسی ژنتیک در صنعت غذا را موارد زیر می‌داند
افزایش راندمان تولید محصول که می‌تواند در سال‌های آینده با توجه به جمعیت رو به رشد، جهان را از فقر و گرسنگی نجات دهد، افزایش تولید منجر به کاهش قیمت‌ها خواهد شد، افزایش و بهبود ویژگی‌های تجاری محصولات، کنترل فنوتیپی جنسی محصولات، افزایش مقاومت در برابر پاتوژن‌ها و انگل‌ها و آفات، افزایش تحمل شرایط محیطی مثل حرارت، کنترل باروری و افزایش زنده‌مانی.
اگرچه دانشمندان معتقدند که محصولات تراریخته برای مصارف انسانی سالم و ایمن هستند، اما هنوز نگرانی‌هایی در بین مردم و محققان وجود دارد. استفاده از مهندسی ژنتیک می‌تواند اثرات نامطلوب محیطی داشته باشد، که از این موارد باید به انتقال ژن به گونه‌های غیر هدف، کاهش اثرات آفت‌کش‌ها و افزایش مقاومت آفات، وارد کردن آسیب‌های ناخواسته به سایر موجودات اشاره کرد.
مهم‌ترین مسئله در ارتباط با محصولات اصلاح ژنتیکی شده مخاطراتی است که می‌تواند برای سلامتی انسان به همراه داشته باشد. مثلاً می‌تواند باعث ایجاد آلرژی گردد و یا آلرژی‌زایی یک ماده غذایی را افزایش دهد و همین‌طور اثرات ناشناخته‌ای که می‌تواند سال‌ها بعد در نسل انسان بروز کند، همچنان که مطالعات در سال‌های 2009 و 2012 نشان داده که موش‌هایی که ذرت GM را مصرف کرده‌اند دچار التهاب کلیه و آسیب‌های کبدی شدند. اگرچه گفته شده که مهندسی ژنتیک می‌تواند سبب افزایش راندمان تولید محصول و به تبع آن کاهش قیمت شود، اما از آنجا که یک و یا چند ویژگی خاص در محصول تراریخته بهبود پیدا می‌کند و مردم به دنبال مصرف محصولات باارزش‌ترند، بنابراین می‌تواند سبب افزایش قیمت شده و این از مخاطرات اقتصادی این تکنولوژی جدید است.
عمده کشورهای تولیدکننده غذاهای GM، آمریکا، برزیل، آرژانتین و کانادا هستند. بر اساس آمارهای موجود 150 هکتار از زمین‌های کشاورزی در دنیا زیر کشت محصولات تراریخته است و کشور امریکا در این بخش پیشتاز است، به‌طوری‌که 81% ذرت تولیدی در سال 2010 به‌صورت تراریخته بود. از محصولات پرطرفدار تراریخته در بین کشاورزان می‌توان به سویا، ذرت، کانولا و دانه‌های روغنی کتان اشاره کرد.
در ایران در سال 1374 برای اولین بار برنج تراریخته تولید و به صورت تجاری در اختیار کشاورزان قرار گرفت. بر اساس گفته کدکس هنوز هیچ دستورالعمل بین‌المللی برای غذاهای اصلاح ژنتیک شده وجود ندارد و قوانین در داخل کشورها وضع و اجرا می‌شود و سازمان‌های بهداشت جهانی و غذا و داروی امریکا بر این عقیده‌اند که با توجه به ماهیت محصول تولیدی باید ارزیابی ریسک به صورت موردی صورت گیرد. در سال 2000 توافق‌نامه‌ای بین 130 کشور در سازمان تجارت جهانی مبنی بر برچسب‌زنی این گروه از محصولات غذایی امضاء شد. البته این امر در اروپا در مورد سویا و ذرت تنها با ذکر کلمه اصلاح ژنتیک شده، اجباری است.
با توجه به اینکه مطالعات تجربی کافی در زمینه غذاهای اصلاح ژنتیک شده وجود ندارد و اثرات آن بر سلامتی انسان هنوز واضح و مشخص نیست، تولید محصولات محدود به تعداد مشخصی از انواع محصولات غذایی و کشاورزی است و تاکنون نتوانسته است جایگاه خود را در بین مردم به دست آورد.
منبع: زندگی آنلاین - فاطمه حسین پورگنجارودی؛ کارشناس ارشد بهداشت و ایمنی مواد غذایی
مطالب مرتبط:
