شعار امسال از منظر حقوق
نامگذاریهای رهبر معظم انقلاب به همزبانی و همدلی ملت و دولت، شامل ابعاد مختلفی میشود، که هر یک به تنهایی قابل بررسی و بحث است. همبستگی پدیدهای در نظام نوین جهانی است و اولین نکتهای که میتوان در زمینه آسیبشناسی همبستگی در کشور به آن پرداخت...
نامگذاریهای رهبر معظم انقلاب در آغاز هر سال، فقط یک شعار نیست، بلکه در حقیقت برنامه و نقشه راهی برای مردم و کارگزاران نظام در قوای سهگانه است تا بر اساس این شعار، بتوانند سالی پربار و موفق داشته باشند.
بررسی همزبانی و همدلی ملت و دولت، شامل ابعاد مختلفی میشود، از جمله اجتماعی، سیاسی، فلسفی، حقوقی و دیگر ابعاد جامعهشناختی که هر یک به تنهایی قابل بررسی و بحث است. از نظر حقوق بینالملل، همبستگی پدیدهای در نظام نوین جهانی است و با پیشرفت جوامع، میزان همبستگی افزایش مییابد. اولین نکتهای که میتوان در زمینه آسیبشناسی همبستگی در کشور به آن پرداخت، ضعف در قومیتها و حوزههای انتخابیه است. برای مثال، تلاش هر یک از نمایندگان مجلس شورای اسلامی خدمت به حوزه انتخابی خود است و بنابراین، بیشتر آنها منافع ملی را در مرحله دوم اهمیت قرار میدهند.
دومین مورد در این زمینه، ضعف در انسجام قومیتها با یکدیگر است که همبستگی در جامعه را کاهش میدهد. با ارتقای فرهنگ اجتماعی، رابطه قومیتی به رابطه شهروندی تبدیل میشود و در این صورت، انسجام حقوقی هم قویتر خواهد شد، همانطور که در اصل 19 قانون اساسی نیز میخوانیم: «مردم ایران از هر قوم و قبیله که باشند، از حقوق مساوی برخوردارند و رنگ، نژاد، زبان و مانند اینها سبب امتیاز نخواهد بود.»
بنابراین، نظام قانونگذاری با تقویت اصل برابری همراه و همسو است. اگر در عملکرد دستگاههای اجرایی و انجمنهای صنفی نیز این برابری و انسجام نمایانتر شود، همدلی و همزبانی جنبه عملی و اجرایی میگیرد و قومیتها و دیگر موضوعات حاشیهای، به حقوق شهروندی افراد مرتبط و منوط نخواهد شد.
• راهکارهای عملی اعتمادسازی میان ملت و دولت
در زمینه برابری و انسجام، خلاءهای قانونی بسیاری وجود دارد. اگر قومیتها در حاکمیت مشارکت داده شوند، اقدام مثبتی در مسیر ایجاد همبستگی انجام میشود، اما برای یک همبستگی کامل، باید استانداردهای کشورهای مترقی را نیز مرور کنیم و رابطه دولت و شهروندان را صرف نظر از قومیت و نژاد در نظر بگیریم. این موضوع مستلزم روزآمد شدن نظام حقوقی است. اگر نظام حقوقی ما روزآمد شود و دادگستری و دستگاههای اجرایی، قانون را به درستی اجرا کنند، تمامی افراد جامعه به دولت خوشبین میشوند و در نتیجه، دادگستری و دستگاههای اجرایی مجری صحیح قانون خواهند شد.مورد دیگری که در جوامع مختلف شاهد آن هستیم این است که در بعضی از دولتها بسیاری از افراد از رانتهای دولتی برخوردار میشوند و این در حالی است که اکثر مردمان عادی از حق طبیعی خود محروم میشوند که این موضوع مهم موجب گسست همبستگی بین دولت و ملت می شود بنابراین زمینههای رانتی باید از بین برود تا ملت اعتماد کاملی نسبت به دولت و حاکمیت داشته باشند و دولت را امین خود بدانند مورد دیگر اینکه دولت و رسانهها باید شفاف باشند و شفافیت در عملکرد دولت نمایان باشد. همانطور که اصل 56 قانون اساسی بیان میدارد ...... سلامت مالی و اداری باید ایجاد شود تا مردم به دولت خود اعتماد کامل داشته باشند و فضای امن در بین مردم ایجاد شود.
• نقش مطبوعات
شفافیت عملکرد مسئولان و قوای سه گانه در گرو آزادی مطبوعات است. آزادی مطبوعات باعث میشود مفاسد به حداقل برسد و دولت یک خانه شیشهای شود و مردم بر عملکرد دولت تا حدود لازم آگاهی داشته باشند. در این صورت، چیزی از مردم پوشیده نخواهد بود. از دیگر مواردی که به صورت غیر مستقیم در شفافیت عملکرد دولت تاثیرگذار است، بازنگری در قوانین مطبوعات است. به عنوان مثال، اگر هر یک از عوامل یک مطبوعات جرمی را مرتکب شوند، دلیلی وجود ندارد که کل آن نشریه تعطیل شود. در این موارد، لازم است نویسنده و فرد خطاکار مجازات شود، نه تمامی اعضا. در غیر این صورت، نه تنها کل اعضای آن نشریه متضرر میشوند، بلکه چنین کاری باعث آسیب اجتماعی و رواج بیاعتمادی بین مردم جامعه میشود. بنابراین اصل آزادی بیان در میان مردم و به ویژه رسانهها باید مشهود باشد. همچنین در قوانین مطبوعات باید مصداق «جرایم مطبوعاتی» به صورت روشن مشخص شود تا نویسندگان و اعضای هر رسانهای بدانند که آنچه به عنوان «جرم مطبوعاتی» تعریف شده است چیست تا هم به سراغ آن نروند و هم دچار خودسانسوری نشوند.
• رعایت حقوق متقابل دولت و ملت
درباره حقوق متقابل دولت و ملت، آنچه از اهمیت بیشتری برخوردار است، شالودههای اجتماعی است. دولت باید در برابر ابهاماتی که ایجاد میشود پاسخگوی ملت باشد و تمامی نهادهای اجرایی و امنیتی در این زمینه باید ابهامزدایی کنند. نظام جمهوری اسلامی ایران مبتنی بر انتخابات است. طبق اصل 6 قانون اساسی مقرر شده است: «در جمهوری اسلامی ایران، امور کشور باید به اتکای آرای عمومی اداره شود...» بر این اساس، رئیس جمهوری، نمایندگان مجلس شورای اسلامی، اعضای شوراهای اسلامی شهر و روستا و اعضای مجلس خبرگان رهبری همگی با رأی مردم انتخاب میشوند. تقویت شوراها و کیفیت انتخابات باعث اعتمادسازی ملت میشود. مطابق فتوای مقام معظم رهبری، انتخابات حقالناس است و باید به صورت صحیح و با حساسیتهای بالا انجام شود. این فتوا باید به صورت عملیاتی اجرا شود. بر این اساس، دولت باید برای صیانت از آرای مردم و برگزاری صحیح، آزاد و عادلانه انتخابات همه تلاش خود را به کار گیرد. بدین ترتیب، میتوان میزان مشارکت مردم را در تصمیمگیریهای ناشی از انتخابات افزایش داد. این افزایش مشارکت یکی از مصادیق همدلی و همزبانی دولت و ملت است که رهبر معظم انقلاب بر آن تاکید میورزند.
امروزه دیگر تردیدی نیست که هر قدر دولت مردمیتر باشد و شخصیت حقوقی مستقل از ملت نداشته باشد، مردم بیشتر به آن اعتماد میکنند.
• نقش رسانهها
در عصر کنونی قدرت رسانهها بر سراسر جهان احاطه پیدا کرده است و نقش بی بدیل آنها در تحولات اجتماعی، فرهنگی و سیاسی و اقتصادی بر کسی پوشیده نیست. امروز رسانهها از توان بسیار بالایی برای جهت دهی و قالبسازی اندیشهها و تصورات انسانها برخوردارند.
از این رو رسانهها در راستای هماهنگی و همسویی با نظام سیاسی، با هدایت افکار عمومی در جهت اهداف کلان نظام و با توجه به فرهنگ عمومی جامعه میتوانند سبب انگیزش، تحرک و بسیج توده مردم شوند. بسترسازی برای حضور در عرصههای مورد نیاز و ایستادگی و مقاومت در موقعیت های خاص و دشوار از تکالیف مهم رسانهها است. رسانهها باید ضمن فرهنگسازی و تبیین حساسیتهای زمانی خاص برای مردم، نشان دهند که حضور حماسی در حقیقت تابع شرایط است و خلق یک حماسه باید در بستری مبتنی بر باورهای دینی و انقلابی و به دور از هرگونه حرکت احساسی انجام گیرد و در یک جمله باید گفت که بسترسازی برای خلق حماسههای بزرگ در گام اول نیازمند ایجاد باور و اراده است که رسانهها به ویژه رسانههای متعهد میتوانند در تحقق این مهم نقش بسزایی ایفا کنند.
متأسفانه در طول دهههای پس از انقلاب گروهها و جریانات سیاسی کشور برای تقویت پایگاههای اجتماعی خود اقدام به ایجاد رسانههای خبری متعدد نمودهاند که در نتیجه آن بخش عمدهای از رسالت بصیرتافزایی رسانه به فراموشی سپرده است به طوری که رسانهها تبدیل به تریبون "خود گوییم و خود خندیم" گردیدهاند، پس در شرایط حساسی که همدلی و همزبانی ملت و دولت مورد تأکید ولی فقیه است بایستی توجه داشت که رسانه دارای پررنگترین وظیفه در تحقق اعتماد متقابل بین ملت و دولت است .
لذا از رسانه و اصحاب متعهد و دلسوز آن انتظار میرود به عنوان حلقههای صدیق وصل ملت و دولت، بیش از گذشته با انتقال دیدگاهها و انتظارات متقابل دو گروه زمینه شکلگیری همدلی در تصمیمگیریهای کلان و حساس کشور را مهیا نمایند .
دکتر محمدطاهر کنعانی- مدرس حقوق بخش حقوق تبیان