خبرنگار کوله پشتی
رسانه های جمعی یکی از مهم ترین عناصر مدیریت بحران هستند که وظایف مهمی درخصوص اطلاع رسانی و پیگیری مسائل در مواقع بحرانی به عهده دارند.
با توجه به تجربه های بومی هر اقلیمی، روزنامه نگاری بحران هر کشوری آموزش ها و دانش خاص خود را می طلبد. ایران دست کم در زمینه بحران های طبیعی کشور پر حادثه ای است اما آیا روزنامه نگاران آن توانسته اند با به دست گرفتن ابتکار عمل برای پشت سرگذاشتن بحران به مردم کمک کنند؟ آیا در زمینه مسائل اجتماعی توانسته اند از تبدیل شدن رویداد های کوچک به بحران های بزرگ جلوگیری کنند؟
تعریف بحران از منظر روزنامه نگاری
در حرفة روزنامه نگاری معنای بحران با معنای این واژه در بسیاری از حرفه های دیگر متفاوت است. آنچه در حرفة روزنامه نگاری كار روزمره است، در بسیاری از حرفه های دیگر كار بحرانی تلقی می‌شود. روزنامه نگار تا آخرین روزی كه در این حرفه است، هر روز با واقعه ای بی‌سابقه، و غالباً غافلگیركننده، روبه‌رو است كه دربارة آن باید تصمیمی بی سابقه بگیرد؛ از كلمات و جملاتی كه بعضی از آنها را تا آن روز هرگز به‌كار نبرده استفاده كند؛ و محصول نهایی را با آرایشی كاملاً نو درست در دقیقة معین و در حجم معین عرضه كند و آن گاه با دلهره منتظر بماند تا مطمئن شود كه محصولی كه رقیب او در روزنامه ای دیگر تولید كرده بهتر از محصول او نیست. چنین وضعی در بسیاری از حرفه ها وضع بحرانی است، اما برای روزنامه نگار این سرنوشت هر روزی است. در روزنامه‌نگاری به این شرح وظیفه می‌گوییم ”كار روزمره“. در بسیاری از مشاغل دیگر، مثلاً در پزشكی و در بانك ها چنین نیست. در آنها غالباً، جز موارد استثنایی، كار امروز تكرار همان كار دیروز یا پریروز یا هفتة پیش است، با مراجعانی كه فقط نام های متفاوتی دارند. اما با این همه، در ”كار روزمره“ روزنامه نگار، گاهی ناگهان از وقایعی به او خبر می‌رسد، كه در جهان ارزش های نسبی به آن می‌گوییم ”بحران“؛ وقایعی چون سیل، زلزله، انفجار، جنگ، عملیات تروریستی و...
از منظر هیئت تحریریه یكی از نخستین مشخصه های ”بحران“، ضرورت آرایش جدید هیئت تحریریه است، با تلفن های متعدد، بسیج كردن چند خبرنگار و عكاس، و تعیین مأموریت آنها، پیش بینی مساحت غیر عادی در صفحات روزنامه، آرایش غیرعادی صفحة اول، در عین حال دغدغة رعایت زمان ارسال خبر به بخش فنی و رسیدن به‌موقع به ساعت انتشار. در رسانه های دیگر، رادیو و تلویزیون نیز همین التهاب حاكم است، زیرا آنها هم در محدودیت های مشابه ناشی از سرعت و حجم خبری گرفتار هستند.
جوامع با بحران‌های بسیاری اعم از حوادث طبیعی، بحران‌های اجتماعی سیاسی و اقتصادی روبه‌رو هستند که راز بقای آنان مدیریت صحیح بحران است. همه اقدامات مربوط به پیشگیری و مدیریت ریسک، سازماندهی و مدیریت منابع مورد نیاز، پاسخی در مواجهه با بحران است. مدیریت بحران شامل برنامه ها، ایجاد ساختارها و تدوین مقرراتی است که به کمک و یاری رسانی به دولت و سازمان های غیردولتی در برخورد با حوادث منجر می‌شود.
ارتباط مدیران با خبرنگاران
امروزه با پیشرفت تکنولوژی و وسایل ارتباط جمعی اطلاع رسانی دقیق در بروز بحران اهمیت ویژه ای دارد که این مساله نشان می‌دهد مدیران در مواجهه با بحران و اجرای عملیات باید به صورت مداوم با خبرنگاران در ارتباط باشند و به گونه‌ای درست اطلاع رسانی کنند تا خبرنگار بتواند اخبار صحیح را مخابره کند.
در زمان بروز بحران، مدیران باید به صورت آنلاین در دسترس باشند تا خبرنگاران بتوانند اخبار را سریع در دسترس مردم قرار دهند. ارتباط با رسانه های جمعی یکی از نقاط قوت و مثبت در مدیریت بحران است که در صورت ادامه یک بحران از خسارت های احتمالی بیشتر جلوگیری خواهد کرد.
سازمان‌هایی که نقش اساسی در مواقع بحرانی دارند باید ارتباط خود را با رسانه های جمعی اعم از خبرگزاری ها مطبوعات، رادیو و تلویزیون و... گسترش داده و خبرنگارانی را برای مواقع بحرانی آموزش دهند تا بتوانند در این مواقع نقش مفید و موثری داشته باشند.
این مساله همکاری بیشتر سازمان های دولتی و غیردولتی را می‌طلبد که این حلقه مفقوده را تقویت کنند تا خبرنگارانی تربیت شوند که از لحاظ روحی و روانی آماده باشند تا بتوانند در زمان های بحرانی به بهترین شیوه بدون این که خللی در مخابره خبر وارد شود کارشان را انجام دهند.
صدور کارت شناسایی معتبر با عنوان خبرنگاران بحران، داشتن جلیقه های ویژه با آرم و علائم سازمان های خبری، داشتن پلاک آویز نسوز با نام و نام خانوادگی خبرنگار اعزامی بحران به مناطق بحران زده و هماهنگی های لازم ستادی با سایر دستگاه های دخیل در امر مدیریت بحران و سوانح ازجمله مواردی است که در جوامع پیشرفته به آنها توجه می‌شود تا خبرنگاران بتوانند در زمان بحران بهترین خبرها را با سرعت و دقت بالا در اختیار مخاطب قرار دهند.
خبرنگاران بحران باید از قبل آموزش‌های لازم را ببینند تا بتوانند در زمان وقوع حوادث موثر بوده تا دیگر نیاز به نیروهای خبری بیشتری نباشد و این امر باعث می‌شود سازمان های مرتبط برای مقابله با بحران تقاضای کمتری برای اعزام نیروهای خبری متفرقه داشته باشند و کل اخبار و اتفاقات با حضور خبرنگاران زبده پوشش داده شود.
نقش خبرنگاران محلی نیز در مواقع بحرانی بسیار مهم است چون در بحران های طبیعی، سیاسی و... احتمال قطعی ارتباطات وجود دارد که خبرنگاران محلی به دلیل حضور در محل رویداد می‌توانند اطلاعات صحیح و درستی را گزارش کنند که بتوان بر آن اطلاعات استناد کرد تا درصد گزارش های نادرست کاهش یابد.
در زمان بحران می‌توان از خبرنگاری که همه تجهیزات ارسال خبر را به همراه دارد و مهارت تهیه و تنظیم خبر را نیز دارد بهره برد. این گونه خبرنگاران به «خبرنگار کوله پشتی» معروف هستند و در مواقع بحرانی که امکان اعزام یک تیم خبری امکان پذیر نیست، می‌توان از آنها کمک گرفت.
با توجه به این‌که کشور ما در منطقه حادثه خیز جهان قرار گرفته است باید در زمینه آموزش خبرنگار متخصص بحران توجه بیشتری شود.
منابع: جام جم/ دفتر مطالعات رسانه/ همشهری
