ضرورت وجود سواد رسانه ای
در واقع رابطه میان مخاطب و رسانه در دنیای امروز نه یک رابطه یکسویه و مبتنی بر الگوهای کلاسیک ارتباطی که رابطه ای دوسویه شده است و دایره انتخاب مخاطب برای پذیرش یا رد اخبار، روز به روز بیشتر میشود، شاید به همین دلیل درصد خطای هر دو طرف نیز روبه افزایش بوده و پذیرش اطلاعات صحیح و تشخیص آن از خبرهای دروغ دشوارتر شده است. از طرفی، در جامعه امروز چندگانگی منابع خبری، به رویکرد انتقادی رسانه ها و انتقال آن به مخاطبان دامن زده و اطلاعات و اخبار چهره شفاف تر و به عبارت بهتر عریانتری یافته است. در چنین شرایطی کارشناسان امور اجتماعی، ارتباطی و فرهنگی از نبود سواد رسانهای و خبری در جامعه انتقاد میکنند، سوادی که با وجود رشد آموزش های عمومی و حتی ارتقای مدرک تحصیلی و تعداد دانش آموختگان دانشگاه ها در کشور در سطح بسیار نازلی قرار دارد.
درک رسانه، سواد میخواهد
سواد رسانهای میتواند به مخاطبان بیاموزد که از حالت انفعالی و مصرفی خارج و به رابطه ای متقابل و فعالانه وارد شوند. درک پیام های رسانه ای و توانایی تحلیل و ارزیابی این پیام ها و اطلاعات از یکطرف و تشخیص اطلاعات درست از غلط از طرف دیگر را سواد رسانهای مینامند، چنین سوادی جز راه آموزش و در فرآیند زمانی ایجاد نمیشود. این روزها، رسانه چه رسانه های جریان اصلی باشند مانند رادیو، تلویزیون و مطبوعات و چه رسانه های نوظهور دیجیتال مانند شبکه های پیام رسان تلفن همراه و فضای مجازی، انبوهی از اطلاعات را به مخاطب منتقل میکنند. مخاطب امروز از انبوه اطلاعات اشباع شده است، اما این که چقدر در برابر این پیام ها و اطلاعات فعالانه و منتقدانه برخورد میکند به سطح سواد رسانه ای او ارتباط دارد. در دایره ای محدودتر مخاطب امروز به سواد خبری نیازمند است تا از عهده پالایش اخبار و اطلاعات خبری که از کانال های متعدد به او میرسد، برآید.
همچنین سواد خبری اختصاص به قشر خاصی مانند فعالان مطبوعاتی یا خبرنگاران ندارد و نیاز به آن میتواند تمام اقشار جامعه را در بر بگیرد. ارتقای آگاهی نسبت به رژیم مصرف خبرهای رسانهای، تعیین میزان و نحوه مصرف غذای رسانه ای از منابع خبری گوناگون، آموزش مهارتهای مطالعه یا تماشای انتقادی، تجزیه و تحلیل اجتماعی، سیاسی و اقتصادی رسانه ها که درنگاه اول قابل مشاهده نیست از جنبه های مختلف سواد خبری و رسانه ای عنوان میشود. افراد صاحب این سواد، از نظر ادراکی قادرند ساده ترین تا پیچیده ترین پیام ها را تجزیه و تحلیل جنبه های مثبت و منفی پیام را احساس کنند. سبک های هنری تولید پیام را بشناسند. مثلا یک خبرنگار میداند چگونه اطلاعات را در بهترین بسته های خبری به مخاطب عرضه کند. همچنین مضامین اخلاقی پیام ها از سوی دارندگان سواد رسانه ای سریع تر درک میشود؛ به عنوان مثال بینندگان سریال های ترکیه در شبکه های ماهواره ای فارسی زبان، با وجودی که مضامین خلاف عرف و اخلاقی را در داستان این سریال ها تماشا میکنند کمتر به آن واکنش منفی نشان میدهند و در برابر آنها کاملا خنثی هستند. همه اینها نشان میدهد سواد رسانهای در مفهوم محدودتر، سواد خبری مفهومی چندبعدی دارد.
در سواد رسانه ای به این پنج سوال پاسخ داده می شود:
1. چه کسی پیام را بوجود آورده است؟
2. چه روش های خلاقانه ای برای جلب توجه مخاطب مورد استفاده قرار گرفته است؟
3. درک و فهم من از پیام چقدر متفاوت از درک و فهم سایر افراد از همان پیام است؟
4. چه نوع سبک زندگی، ارزش ها یا نقطه نظراتی در پیام گنجانده شده یا از پیام حذف شده است؟
5. هدف از ارسال پیام چیست؟
مزایای ارتقای سواد رسانهای
میگوید به اخبار داخلی هیچ اعتمادی ندارد و منبع خبری مورد علاقه اش، شبکه خبری صدای آمریکاست، حتی وقتی در اتومبیلش مینشیند، چند دقیقهای پیچ تنظیم امواج رادیو را میچرخاند تا روی صدای خش دار این شبکه قرار بگیرد، او محتوای پیام های خبری صدای آمریکا را بی چون وچرا میپذیرد.
از نظر او روزنامه... یعنی فصلالخطاب در اطلاع رسانی، حتی گاه به تحریریه این روزنامه تلفن میزند و یا با سرمقاله نویس روزنامه گپ میزند، علقه اطلاعاتی اش را با این روزنامه کتمان نمیکند و از نظر او خبرهای این روزنامه یعنی آخر صحت.
گفته میشود یکی از ویژگی های دارندگان سواد خبری و رسانه ای، تقویت روحیه انتقادی و تردید در قبول هر نوع پیام خبری است. سواد خبری همواره درصدی از خطا را برای مجموعه محتوای رسانه ها محفوظ میدارد. بنابراین صاحب سواد رسانه ای به راحتی زیر بار منبع خبر واحد نمیرود.
خنثی شدن اثر شبکه های معاند
توان رسانه ای کشورهای غربی چه به لحاظ تأمین و تحلیل محتوا (نرمافزاری) و چه از منظر تجهیزات سخت افزاری منجر شده نه تنها در ایجاد موج اسلام هراسی و جنگ روانی علیه برخی کشورها فعالانه عمل کنند که در اشاعه بُرد پیام خود موفق باشند. شاید تنها بنیه کشورهای در معرض این پیام ها، دسترسی به آگاهی و سواد رسانه ای است که میتواند مخاطب جهان سوم را از حالت منفعل به مخاطب مشارکت جو و فعال بدل کند تا ضریب اعتماد به شبکه های خبری و غیرخبری غرب کاهش یابد.
در سالهای اخیر به تناسب اوج گرفتن جریان مذاکرات ایران و کشورهای 1+5، شبکه های خبری غرب (فارسی زبان و غیر فارسی زبان) با شدت متفاوتی تلاش کردهاند جریان مذاکرات را به نفع دولت های غربی منعکس کنند که در ایجاد نا امیدی در افکار عمومی داخلی بیتاثیر نبوده است، محورهایی مانند عقب نشینی ایران از مواضع سیاسی و ارزشی خود، منع دسترسی ایران به تجهیزات هستهای، نبود امکان لغو تحریم ها و بیاعتمادی به ایران و... منجر شد تا مدت ها بیم و امید نسبت به توافق برد ـ باخت به نفع غرب فضای رسانه ای دنیا را تصاحب کند، درحالی که سواد رسانهای و تحلیل پیام های برآمده از روند مذاکرات از یکطرف و شاید انتشار وسیع اخبار از طرف سیاستمداران و خبرنگاران حاضر در مکان مذاکرات در شبکه های مجازی مانند توئیتر و اینستاگرام منجر شد تا پاتک این رسانه ها تا حدی خنثی شود و این یعنی مجهز بودن به سلاح سواد رسانهای.
پدر و مادرهای بیسواد
این روزها کمتر کسی است که شکاف دیجیتال میان دو نسل را باور نداشته باشد. این شکاف وقتی آزاردهنده است که نسل اول امکان نظارت بر نسل دوم را به دلیل تسلط نداشتن بر فناوری های نوین و نبود درک از محتوای آن از دست میدهد. یافته های پژوهش دو نفر از استادان دانشگاه آزاد اسلامی در سال 91 نشان داد که میانگین کل میزان آشنایی علاقه و استفاده والدین از فناوریها 04/2 و فرزندان 16/3 است. شکاف میان والدین و فرزندان از نظر آشنایی با فناوری اطلاعات 22/1-، از نظر علاقه به فناوری اطلاعات 24/1-، و از نظر استفاده از فناوری اطلاعات 88/0- است و بین میانگین آشنایی، علاقه و استفاده از فناوری اطلاعات در بین فرزندان و والدین تفاوت معنی داری وجود دارد.
کارشناسان، تقویت سواد رسانهای (حتی نهضت سواد آموزی رسانه ای) را راهی برای پایان دادن به بیخبری والدین از دنیای مجازی میدانند. در این صورت گپ اطلاعاتی میان دو نسل کم خواهد شد.
فرآوری: علی احمدی
بخش ارتباطات تبیان
منابع: جام جم(کتایون مصری)/ همشهری آنلاین
مطالب مرتبط:
باسواد شوید تا گول رسانه را نخورید
اگر سواد ندارید وارد نشوید!