انتظاربراى تولد سى خواننده یا سى شجریان؟

«بیش از هزار نفر از طریق پست ثبت نام كرده اند، حداقل 700 نفر فاكس فرستاده اند، حدوداً همین تعداد هم براى ما فرم ثبت نام را MAIL ـ E كرده اند، براى ثبت نام كنندگان هیچ هزینه اى هم نداشت و این ویژگى این كلاس ها بود، حالا دیگر خودتان حساب كنید كه حدوداً چند نفر ثبت نام كردند، فكر كنم نزدیك به 1500 تا 2000 نفر مى شوند. قرار است از بین این تعداد، حدوداً 150 نفر براى شركت در مستر كلاس توسط گروهى كه خود استاد تعیین كرده اند، انتخاب شوند و بعد از چند جلسه از میان آنها 30-20 نفر براى كلاس اصلى برگزیده شوند.

این افراد براساس قابلیت صدا براى آواز ایرانى و دانستن ردیف و ویژگى هاى دیگر انتخاب مى شوند و در دوره اى شركت مى كنند كه معلوم نیست چقدر طول مى كشد، یك سال، دو سال، حتى پنج سال، یعنى تا زمانى كه استاد خودشان بگویند، خب، من دیگر با اینها كارى ندارم. البته این مسأله را هم بگویم كه با آن 150 نفر بحث آموزش را شروع نمى كنند، بلكه مقدماتى را شروع مى كنند كه بیشتر جنبه محك زدن هنرجویان را دارد. هنوز تاریخ دقیق آغاز كلاس معلوم نیست، اما مراحل انتخاب گروه اول تا یك ماه دیگر شروع مى شود و بعد از آن، اصل ورك شاپ با همان گروه 30 نفره شروع مى شود. قرار است كه به روش قدیم آوازخوانى با هنرجویان كار شود، یعنى سینه به سینه یا همان سیستمى كه استادان قدیم به كار مى بستند. كلاس ها هم در مجموعه فرهنگى هنرى آسمان كه یكى از مجموعه هاى فرهنگستان هنر است تشكیل مى شود. ما در آنجا سالنى داریم به نام سالن قطب الدین شیرازى كه اصلاً مخصوص ورك شاپ هاى تخصصى است.» این حرف ها را بهزاد مرتضوى در روابط عمومى فرهنگستان هنر مى زند، در مورد خبرى كه در آخرین روزهاى مهرماه امسال روى اغلب سایت ها و خبرگزارى ها قرار گرفت.

قضیه اینطور شروع مى شود كه در مجموعه فرهنگى هنرى آسمان فرهنگستان هنر تصمیم گرفته مى شود كه یكسرى برنامه هاى آموزشى تخصصى را در حوزه هاى مختلف هنرى آغاز كند. پس جلساتى با هنرمندان مختلف برگزار مى شود، هم موسیقیدانان، هم سینماگران و ... برخى از این جلسات هم با شجریان تشكیل مى شود و تصمیم گرفته مى شود برنامه جلسات را به صورت مدون در آورند و كلاس «آواز ایرانى» تشكیل دهند. كلیات برگزارى كلاس ها به فرهنگستان هنر سپرده مى شود و جزئیات آن به «حمید رضا نوربخش» شاگرد استاد شجریان. قرار مى شود كه نوربخش به اتفاق گروهى كه از معتمدین شجریان هستند در برگزارى این برنامه همكارى كنند. حالا این روزها، حداقل دو ماه از فراخوان عمومى مى گذرد و ثبت نام هنرجویان در این مستر كلاس هم به پایان رسیده و «مظفر شفیعى»، «على جهاندار»، «محسن كرامتى» و «حمیدرضا نوربخش» همچنان مشغول داورى هستند تا بتوانند 150 نفر را راهى كلاس استاد كنند، اگر چه بسیارى از هنرجویانى كه از این كلاس رد مى شوند به شاگردى داوران مستر كلاس در مى آیند. گذراندن دوره هاى اولیه آواز در یكى از آموزشگاه هاى معتبر و اخذ مدرك قبولى در آزمون تست عملى از شروط ثبت نام این كارگاه اعلام شده است.

فرهنگستان هنر كه تا به حال آنچنان فعالیت چشمگیرى در زمینه موسیقى نداشته است و در طول سال هاى تأسیس بخش موسیقى این مجموعه، گرهى از گره هاى بى شمار موسیقى باز نكرده، حالا ظاهراً تصمیم گرفته تا در یك كار جمعى كه سال ها مشتاقان آواز انتظار آن را مى كشیدند، مشاركت و حتى اقدام به برگزارى آن كند، اگرچه بنیاد رودكى هم در برگزارى این مستر كلاس همكارى مى كند.

برگزارى كلاس آواز ایرانى استاد شجریان بى شك اتفاق خوبى است براى موسیقى ایران و از جهات مختلف مفید خواهد بود. فایده هایى كه شاید همیشه و همیشه در طول این سال ها درباره نبود و كمبود آنها در موسیقى ایرانى صحبت ها شده، اما جاى این سؤال باقى است كه چرا هنرجویانى كه مى خواهند در این كلاس ها شركت كنند باید از میان دانش آموختگان آموزشگاه هاى موسیقى باشند؟ آن هم آموزشگاه هایى كه این روزها در گوشه و كنار هر خیابان و محله اى دائر شده اند و با تبلیغاتى مثل فراگیرى آواز ایرانى در 10 جلسه و «آموزش پیانو در 15 جلسه» كار و كاسبى شان را گرم كرده اند.

آموزش موسیقى در ایران معضلى همگانى است كه دهه ها پیاپى به موسیقى كشورمان خسارت وارد كرده است، بدنه موسیقى همیشه از دست مدعیان معلمى (بدون صلاحیت و دانش و اخلاق حرفه اى) ضربه خورده و استعدادهاى در خور توجهى را تباه كرده است. بیشتر این استعدادها در اثر تعلیم غلط نابود شده اند و عده اندكى كه توانسته اند در هنر به جایى برسند، مجبور شده اند راه رفته را دوباره برگردند و با تحمل زحمت و وقت زیاد و انرژى فراوان، روش صحیح را بیاموزند. شاید همین وضع نابسامان بود كه حدود 40 سال پیش چند نفر از موسیقیدانان كشورمان را بر آن داشت تا نخستین شوراى ارزشیابى هنرى براى صلاحیت معلمان موسیقى و داوطلبان تأسیس كلاس هاى آموزشى را تشكیل بدهند. طبق گفته میلاد كیایى:(1) كار این شورا در سال 1338 با حضور زنده یاد «حسن رامرد»، «حسین دهلوى» و «مصطفى كمال پور تراب» آغاز شد و براى نخستین بار نظام معینى براى این كار درنظر گرفته شد.» هرج و مرج و آشفتگى حاكم بر كلاس هاى موسیقى در آن زمان كه صداى اعتراض استادان بزرگ را بلند كرده بود، موجب شد تا چند تن از موسیقیدانان به دنبال الگوهایى بگردند كه براساس آن بتوانند با اطمینان خاطر ضوابط محكمى را براى راه اندازى آموزش موسیقى و سنجش توانایى معلمان پیدا كنند و به اجرا بگذارند. درست است كه براى جلوگیرى از هرج و مرج در آموزش باید متد و روش خاصى را پیشه كرد و به چارچوب آموزشى معینى توجه داشت، اما به شرطى كه این چارچوب چنان سخت نباشد كه همه محصولات آن دقیقاً به یك شكل متولد شوند. استادان گذشته ما با اینكه همه شان در فضاى سنت موسیقایى عصر خودشان رشد كرده بودند، روش هاى متفاوتى را براى آموزش داشتند. بى شك روش آموزش استاد على اكبر خان شهنازى با استاد موسى خان معروفى و نورعلى برومند متفاوت بود و باز متدى كه استاد صبا براساس آن آموزش مى داد، روشى جداگانه بود یعنى همه این افراد شاگردان را تربیت مى كردند با سلیقه ها و ذائقه هاى متفاوت كه این سلایق صرفاً در یك چارچوب خاص جا مى شد.

استادانى هم بوده اند كه آن چنان علاقه اى به آموزش نداشته اند كه مى توان از میان آن ها به حبیب سماعى، عبدالحسین شهنازى، سید حسن ظاهرزاده و ... اشاره كرد.

استاد شجریان كه برآمده از مكتب طاهرزاده و همچنین متأثر از این سبك است، تا به امروز بیشتر در مقام یكى از برجسته ترین آوازه خوانان موسیقى ایرانى در طول تاریخ موسیقى آوازى ایران شناخته شده است تا به عنوان یك معلم و شاگردانى كه تربیت كرده است نظیر حمیدرضا نوربخش، همایون شجریان، قاسم رفعتى، غلامرضا نیكویى و... اكثراً به شیوه اى كارهایشان رادنبال كرده اند و پیوسته سعى در تقلید صداى استاد داشته اند، اگر چه در این دوره تاریخى از موسیقى ایران نمى توان كسى را محكوم به تقلید صداى شجریان كرد، چرا كه همه در صدد خواندن شبیه به ایشان هستند.

مرحوم منوچهر همایون پور كه از آوازه خوانان قدیم موسیقى ایران بود مى گفت:(2) «صداهاى موسیقى ایران تك بعدى شده است» هر جا مى روى صداى شجریان را مى شنوى و فكر نمى كنم خود استاد هم دلش بخواهد اوضاع این طورى باشد، حتى شاگردانى كه پیش من هم مى آیند، دلشان مى خواهد كه من به جاى آموزش آواز به آنها، آموزش صداى شجریان را بدهم و این اوضاع شده كه حالا هیچ صداى دیگرى را نمى شنویم. انگار اگر صداى دیگرى بیاید خودمان هم خوشمان نمى آید، پس اگر تا این اندازه، یك دفعه موسیقى آوازى ایران دچار بحران مى شود و كسانى كه صداهاى خوبى هم دارند، به سمت موسیقى الكترونیك و صداهاى كامپیوترى روى مى آورند، جاى تعجب ندارد، حداقل مى خواهند كار جدیدى انجام داده باشند.»

حالا استاد، مجموعه اى را براى انتخاب و گزینش شاگردانش در نظر گرفته كه همگى آنها پیرو سبك سید حسن طاهرزاده اند، مجموعه اى كه علاقه به شنیدن و خواندن یك شیوه آوازى هستند. شاید بهتر بود كه از شاگردان آواز دیگر استادان و حتى خواننده هاى با صلاحیت این روز ها هم براى گزینش این كلاس انتخاب مى شدند تا امید شنیدن و پرورش صداهاى مختلف و نوى موسیقى آوازى را داشتیم. قطعاً استاد سعى در گرد هم آوردن گروهى از زبدگان آواز داشته اند تا بتوانند این فرصت را مغتنم شمرده و به بهترین شیوه آزمون را برگزار كنند وباز قطعاً معتمد بودن داوران شرط بوده است، اما به نظر مى رسد كه تنوع صدایى فداى اعتماد و یكپارچگى گروه شده است. به هر حال شاید باید منتظر ماند و انتظار تولد شاگردانى چون مرحوم بسطامى، حسام الدین سراج و علیرضا افتخارى را با صداهاى متفاوت كشید.

سمیه قاضى زاده

پی نوشت ها

1- مجله مقام موسیقایى - شماره 38

2- میزگرد آواز ایرانى در خبرگزارى مهر، در اردیبهشت 85 با حضور استاد احمد ابراهیمى، مرحوم منوچهر همایون پور، على جهاندار، علیرضا قربانى، علیرضا شاه حسینى و...