روش علمی چیست؟

چکیده:

روش علمی به گستره‌ای از روش‌ها اشاره دارد که برای بررسی پدیده‌ها، دست یافتن به دانش نوین، یا بازسازی و درهم آمیزی دانش‌های پیشین به‌کار می‌رود. یک روش پژوهشی برای این‌که علمی به‌شمار آید باید بر پایه داده‌های قابل مشاهده و قابل اندازه گیری بنا شده باشد.

مشاهده علمی چیست؟

مشاهده یکى از روش‌هاى موثر و کارآمد در تحقیقات موردى است. اطلاعاتى را که محقق از طریق روش مشاهده مى‌تواند کسب کند، کمتر مى‌توان از طریق روش‌هاى دیگر به دست آورد؛ زیرا مشاهده به محقق اجازه مى‌دهد که مستقیماً پدیده مورد مطالعه را ببیند و واقعیت را به صورت مستقیم یا بى‌واسطه درک کند. در مقاله قبل گفته شد که سوسن و لاله چگونه از طریق مشاهده به ارتباط حس بویایی و چشایی پی بردند.

اهداف

• آشنایی دانش آموزان با مراحل تحقیق علمی
• آشنایی با روش علمی
• آشنایی با روش مشاهده در علوم
• آشنایی با استفاده از روش مشاهده در یافتن پاسخ سوالات علمی

شرح درس

منظور از مشاهده فقط دیدن نیست بلكه روشى است كه با حواس پنجگانه كار می كند. مشاهده در واقع به محقق کمک می کند تا به پاسخ سوال خود برسد، هم چنین می توان گفت یكی از روش هاى جمع آوری اطلاعات است كه پژوهشگر طى آن به ثبت و ضبط اطلاعات مربوط می پردازد.

روش علمی  در حقیقت همان روندی است كه در جریان یك تحقیق علمی روی می‌دهد. محققان و دانشمندان برای حل علمی مسائل و یافتن پاسخ برای پرسش‌های خود روش علمی را به كار می‌برند. روش علمی روشی منطقی و استقرائی است كه مانند پله‌های نردبان از چند مرحله‌ی پشت سر هم تشكیل شده است.

روش ابن هیثم در حدود 1000 سال پیش بسیار شبیه روش علمی مدرن است كه در قرن بیستم تدوین و تهیه شده و امروزه به صورت زیر در آمده است:

• طرح یك سوال یا مساله ( مثل سوالی که در ذهن سوسن و لاله درباره ارتباط بین حس بویایی و چشایی مطرح شده بود.)
• جمع ‌آوری اطلاعات ( سوال کردن از معلم، والدین و دوستان و یا مطالعه کتاب هایی در رابطه با سوال)
• فرضیه‌سازی (یعنی حدس و گمان زدن درباره‌ی علت پدیده)
• آزمایش فرضیه ( مانند کاری که سوسن و لاله در کلاس درس انجام دادند)
• جمع‌آوری و ثبت مشاهدات ( یادداشت کردن آنچه که در جریان مشاهده و آزمایش به دست آورده ایم.)
• تفسیر داده‌ها، نتیجه‌گیری، نظریه‌سازی ( گرفتن نتیجه از چیزهایی که مشاهده کردیم.)
• تكرار آزمایش تا مطمئن شوند كه نتیجه اتفاقی نبوده است.
• انتشار گزارش
• بازآزمایی یا آزمایش دوباره كه معمولا توسط دانشمندان دیگر انجام می‌شود. ( منظور این است که آزمایشی که انجام داده ایم توسط افراد دیگر هم قابل انجام باشد و آن ها هم به همان نتیجه برسند که ما رسیده ایم.)

البته دانشمندان انتظار ندارند كه پاسخ همه‌ی پرسش‌های خود را با روش علمی به دست آورند. روش علمی فقط برای موضوعاتی كاربرد دارد كه بتوان آن ها را در آزمایشگاه یا طبیعت مشاهده،‌ اندازه‌گیری و آزمایش كرد.

در طی این 9 مرحله از روش علمی كه شرح داده شد،‌ ما دائما با آزمایش،‌ مشاهده و ثبت سروكار داریم. چیزی كه قصد داریم در طی این سری از مطالب به آن ها برسیم:

اول، این كه هر سوالی كه در ذهن شما شكل می‌گیرد را بنویسید.

دوم، خوب ببینید. چیزهایی كه می‌بینید را ، اگر ربطی به سوالات شما دارد یادداشت كنید.

سوم، دلایل و چیزهایی كه پیدا و ثبت كردید را با وسایلی كه در اختیار دارید آزمایش كنید.

چهارم، نتیجه‌ی هر آزمایش را بنویسید، طبقه بندی كنید و داده‌های خود را در جدول قرار بدهید. نمودار بكشید و بایگانی كنید و باز هم برگردید و به داده‌ها نگاه كنید. اگر آزمایش تان به نتیجه نرسیده سعی كنید علت را حدس بزنید. در مراحل آزمایش اشتباه كردید یا اصلا آزمایشی كه طراحی كردید مناسب نبوده است.

شاید با تغییر بخشی از آزمایش،‌ مثلا با حذف یا اضافه كردن چند پارامتر به نتیجه برسید.
در نهایت یادتان باشد راهی كه در علم پیموده می‌شود،‌ راه پر فراز و نشیبی است. گاهی یك مساله در طول حیات یك محقق برای او حل نشده باقی می‌ماند و بعدها توسط افراد دیگر به اثبات می‌رسد و گاهی هم در اثر یك تصادف یا شانس،‌ نتایج خارق‌العاده‌ای به دست می‌آید.
ولی با همه‌ی این دشواری‌ها رسیدن به نتایج هر چند كوچك، نیرو و انگیزه‌ای است كه دانشمندان را به پیش می‌برد.

مرکز یادگیری سایت تبیان

تهیه: نسیم گوهری