سوژه‌یابی؛ از طرح تا اجرا
اما گاهی هم برنامه ای سراغ سوژه و موضوعات تکراری و کلیشه‌ای می‌رود و فرصت دیده شدن را از خود می‌گیرد. همه اینها لزوم وجود کارشناسانی برای پیدا کردن سوژه و موضوعات جذاب را در برنامه‌های تلویزیون بیش از گذشته مطرح کرده است. فرم و محتوا در خدمت جذب مخاطب از طرح تا پذیرش ایده
سوژه در خدمت هدف
مریم جلالی، مدیر گروه خانواده شبکه دو، نویسنده کتاب بانک اطلاعات ایده و سوژه و مدرس دانشکده خبر، دانشکده صدا و سیما و مرکز آموزش شبکه دو در پاسخ به این سوال که سوژه در برنامه‌های روزانه چگونه طراحی می‌شود و آیا مرکزی در صدا و سیما به گروه‌های برنامه‌ساز و تهیه‌کننده کمک می‌کند؟ می گوید: فرآیند تبدیل ایده به سوژه و ایده به پدیده دیداری در تلویزیون می‌تواند دو طرفه باشد. برخی مواقع یک سوژه یا پدیده آدم را به یک ایده می‌رساند و گاهی ایده وادار می‌کند دنبال سوژه های مختلف بگردیم. نکته‌ای که وجود دارد این است که وقتی برنامه ای طراحی می‌شود اولین و اصلی‌ترین عنصر هویت ساز هدف‌گذاری است. یعنی وقتی در برنامه روزانه مثل «عصر خانواده» بدانیم که هدف انتقال دانش بین نسل‌ها و توجه به خانواده است، سوژه‌ها را براساس هدف انتخاب می‌کنیم.
رسیدن به سوژه‌های مختلف روش های گوناگونی دارد. برخی مواقع اتاق فکر برنامه سوژه ها را به سازندگان می‌دهد.گاهی برنامه ساز با تشکیل شورای فکر از آنها استفاده می‌کند بعضی وقت ها هم برنامه روی غلتک می‌افتد و مردم خودشان تعامل خوبی با برنامه سازان دارند و به طراحی سوژه ها کمک می‌کنند.
متاسفانه بعضی مواقع اینقدر درگیر ظرف و چگونگی ماجرا می‌شویم که چرایی ماجرا از یادمان می‌رود و این‌که قرار است در این ظرف چه بگوییم؟ به قول معروف سوژه‌ها عنان برنامه را دست می‌گیرند و هدف گذاری فراموش می‌شود. برخی مواقع در برنامه های روتین این اتفاق می‌افتد و حتی گاهی سوژه، مخالف هدف برنامه است و در جریان این حرکت پرفراز و نشیب برنامه سازی هدف فراموش می‌شود.
علی زاهدی از تهیه‌کنندگان با سابقه تلویزیون که برنامه‌های پر مخاطب از جمله ویتامین 3، کوله‌پشتی و ... را تولید کرده است. او معتقد است طرح تهیه‌کنندگان برای تولید برنامه های جدید برگرفته از اولویت هایی است که برای آن گروه برنامه ساز در نظر گرفته شده است. ضمن این‌که به جامعه مخاطبان شان نیز توجه می‌کنند. به عنوان نمونه هر سال اولویت هایی برای گروه اجتماعی شبکه سه مشخص می‌شود و هر تهیه‌کننده ایده‌ای به این گروه ارائه می‌کند. حال این ایده ممکن است رد یا پذیرفته شود. به عنوان نمونه من طرح تابستانی برنامه‌ام را به گروه تحویل دادم، ولی بعد از بررسی پسندیده نشد. بنابراین من به عنوان تهیه‌کننده موظف به ارائه ایده جذاب‌تر به گروه هستم تا بعد از بررسی کارشناسان دستور ساخت اعلام شد.
این تهیه‌کننده که در حدود 16 سال برنامه‌های ترکیبی متفاوتی برای تلویزیون ساخته، تاکید می‌کند که او به عنوان یک فرد آشنا به ماموریت‌های صدا و سیما برای طراحی یک سوژه در ابتدا به اولویت‌ها و ماموریت‌های تعریف شده برای گروه توجه می‌کند و بعد با بهره بردن از تجربیات سالیان بسیار در عرصه تهیه‌کنندگی، تحقیقات میدانی، صحبت با دوستان و آشنایان و مطالعه روزنامه و سایت‌ها سوژه‌های برنامه‌اش را طراحی کرده و بعد از تائید شروع به ساخت می‌کند.
مردم بهترین منبع سوژه
وی نقش تحقیقات میدانی تهیه‌کنندگان را در انتخاب سوژه موثر ذکر می‌کند و می‌گوید: دغدغه‌های مردم بهترین ایده‌ها را به برنامه‌ساز منتقل می‌کند و در این صورت برنامه بیشتر مورد اقبال مردم قرار خواهد گرفت. به نظر این تهیه‌کننده طراحی سوژه برای برنامه‌های روزانه دشوارتر از تولیدات هفتگی است، زیرا در برنامه‌های روزانه تیزهوشی تهیه‌کننده و عوامل برنامه‌ساز نقش بسزایی در برنامه دارد و در غیر این صورت برنامه جذابیتی برای مخاطب نخواهد داشت. از سوی دیگر برنامه‌ساز برای سوژه‌های هفتگی تمرکز بیشتری دارد و فشار کمتری روی گروه برنامه‌ساز است.
سوژه های مرکز تحقیقات در اختیار برنامه‌سازان انتخاب سوژه‌های بکر، کار دشواری است
جعفر عبدالملکی، رئیس مرکز پژوهش و سنجش افکار صدا و سیما درباره طراحی سوژه در این مرکز می‌گوید: این مرکز در خدمت کل سازمان است و سوژه‌های مختلف برای برنامه‌سازی را در اختیار تهیه‌کنندگان می‌گذارد. در واقع بخش پژوهش و سنجش افکار صدا و سیما بر حسب وظیفه‌ای که برایش تعریف شده به صورت مرتب نیازسنجی می‌کند تا بداند مردم به چه برنامه‌هایی، موضوعاتی و قالب‌های برنامه‌سازی علاقه‌مند هستند و بیشتر می‌پسندند. ما هر سه ماه یک‌بار نظرسنجی انجام می‌دهیم تا سوژه‌های برنامه‌سازی به روز انتخاب شوند و بعد تحقیقات لازم را در اختیار حوزه‌های سیاستگذار گذاشته تا آنها بنا به اهداف تعریف شده در حوزه‌های مختلف برنامه‌ریزی کنند.
مرکز پژوهش و سنجش افکار صدا و سیما گروه‌های محتوایی دارد که روی موضوعات روز و تخصصی کار می‌کنند و آن را در اختیار تهیه‌کنندگان می‌گذارند. ضمن این‌که پژوهشگران این گروه‌ها برای هر یک از حوزه‌های برنامه سازی مستقل هستند و با شناخت کافی نسبت به حوزه‌ها، موضوعات را مشخص می‌کنند. به گفته عبدالملکی یک گروه پژوهشی زیباشناسی و علوم‌شناختی هم طراحی شده تا روی محتوای پیام‌ها کار کنند تا محتوای برنامه‌ها مخاطب‌پسند باشند و در سپهر رقابت رسانه‌ها بتوانند مخاطب بیشتری از آن خود کنند.
مریم نوابی‌نژاد، طراح و انتخاب‌کننده سوژه برنامه «ماه عسل» است. او انتخاب سوژه‌های بکر برای این برنامه را نتیجه سال‌ها کار خبرنگاری در حوزه اجتماعی در مطبوعات می‌داند که به او یاد داده که چه سوژه‌هایی فراگیرتر و برای مردم جذاب‌تر است.
مریم نوابی‌نژاد درباره انتخاب سوژه برای برنامه ماه عسل می‌گوید: از آنجایی که سوژه برنامه ماه عسل تک‌محوری نیست، باید سعی کنم سه تا چهار داستان خاص و بکر را طوری انتخاب کنم و در کنار یکدیگر قرار بدهم تا هر کدام در یک فضای جدید بتوانند درهم تنیده شده و کامل‌کننده یکدیگر باشند و این کارم را خیلی سخت می‌کند، چون بکر بودن سوژه برای مردم خیلی اهمیت دارد.
از سوی دیگر تعامل چند سوژه با یکدیگر و کنش و واکنشی که ایجاد می‌کنند و رسیدن به نتیجه‌ای که مخاطب عام و خاص را راضی کند، دشوار است، زیرا سلایق مخاطبان متفاوت است. ضمن این‌که ما در این برنامه سعی می‌کنیم مفاهیم اصلی زندگی را با زندگی مردم تعمیم بدهیم که سختی کار را دوچندان می‌کند.
این دشواری گاهی آنقدر زیاد است که هر سال من هزار بار توبه می‌کنم که امسال آخرین سال همکاری‌ام با ماه عسل است، اما دوباره وسوسه‌هایی ایجاد می‌شود که شیرینی خاص خودش را دارد و به همین دلیل دوباره به‌دنبال سوژه‌های خاص برای برنامه می‌گردم.
منبع: جام جم
