چگونه یک جرم سماوی را در آسمان شب بیابیم؟ (2)
با مطالعه دو مقاله قبل با عنوان "سر به هوا شوید!" و " چگونه یک جرم سماوی را در آسمان شب بیابیم؟ " تا حدود زیادی با آسمان شب و جایگاه یک جرم آسمانی آشنا شده اید.
تا این مرحله آموختید که برای منجم شدن و رصد مقدماتی آسمان شب به هیچ ابزار اپتیکی نیاز نیست و کافی است دو چشم تیز بین و یک نقشه آسمان شب در اختیار داشته باشید و به محلی مناسب برای رصد بروید. سپس عرض جغرافیایی منطقه ای که برای رصد انتخاب نموده اید، بیابید. حالا با توجه به مختصات سمت و ارتفاع هر جرم سماوی می خواهم در این مقاله به شما بیاموزم که چگونه ستاره شمالگان یا همان ستاره قطبی را در آسمان بیابید.
همانطور که گفته شد ستاره شمالگان در نیم کره شمالی از اهمیت ویژه ای برخوردار است به دلیل آنکه تنها ستاره ای است که جهت شمال را نشان می دهد. در حقیقت در امتداد محور عالم كه خطی است فرضی، به نقطه ای می رسیم كه ستاره قطبی قرار دارد. ستاره ی قطبی دقیقاً در نقطه ای واقع شده است كه شمال محور عالم از آنجا می گذرد كه به آن قطب شمال سماوی گفته می‌شود.
برخلاف تصور عموم که فکر می کنند ستاره قطبی پرنور ترین و بارزترین ستاره در آسمان است، باید گفت ستاره قطبی یک ستاره با درخشندگی متوسط است که حتی برای یافتن آن از صورت های فلکی اطرافش کمک می گیریم. ستاره قطبی یا همان ستاره "جدی" در واقع یکی از ستارگان صورت فلكی دب اصغر و البته پرنورترین آنها است که در تمام سال در افق قابل رویت است.
جدی در انتهای صورت فلکی دب اصغر قرار گرفته است و تشخیص آن بسیار ساده است. برای یافتن سریع تر و راحت تر ستاره قطبی از دو صورت فلكی مهم كه در نزدیكی ستاره قطبی قرار دارند كمك می گیریم. این صورت های فلكی به دلیل شكل مشخص و پرنور بودن ستاره هایشان شاخص های یافتن ستاره قطبی می باشند.
حتی اگر اطلاعات کمی درباره نجوم و ستاره شناسی داشته باشید، حتماً تاکنون نام صورت فلکی دب اکبر که شبیه ملاقه است، را شنیده اید. خوب است چون یكی از صورت های فلكی كه با كمك آن می توان به راحتی ستاره قطبی را یافت صورت فلكی دب اكبر است. شاید بتوان گفت صورت فلكی دب اكبر یكی از شاخص ترین صورت فلكی های آسمان می باشد که با 7 ستاره پرنور، تصویری شبیه به ملاقه در آسمان بالای سرمان بوجود آورده است. اگر خط واصل و فاصله دو ستاره دبه و مراق (دو ستاره پر نور ـ آلفا و بتای صورت فلكی دب اكبر) را 5 بار ادامه دهیم به ستاره قطبی می رسیم و همان سمت آسمان جهت شمال را به ما نشان می دهد.
اما صورت فلكی شاخص دیگری نیز وجود دارد كه به ما در یافتن ستاره قطبی كمك می رساند، نام این صورت فلكی "ذات الكرسی" می باشد. ذات الکرسی از 5 ستاره پرنور شبیه به M یا W تشكیل شده است. اگر ستاره وسطی مثلث کوچک ذات الکرسی را به سمت دو ستاره جفتی عناق و سها در پیکره دب اکبر نشانه برویم دقیقاً از روی ستاره قطبی گذشته ایم، یعنی ستاره قطبی بین ستاره وسطی مثلث کوچک ذات الکرسی و ستاره جفتی عناق و سها در پیکره دب اکبر قرار دارد. خوب است بدانید صورت فلكی دب اكبر و ذات الكرسی تقریباً رو به روی هم قرار دارند. بنابر این در مناطقی كه افق دید رصدگر تا حدودی بسته است می تواند به كمك یكی از این صورت های فلكی ستاره قطبی را بیابد.
نکته مهمی که باید در هنگام یافتن ستاره قطبی به آن توجه کنید آن است که ارتفاع این ستاره در هر ناحیه نشان دهنده عرض جغرافیایی همان منطقه است. بدین معنی که اگر در ناحیه ای زندگی می کنیم که عرض جغرافیایی آن 40 درجه شمالی است ستاره قطبی در ارتفاع 40 درجه از افق مشاهده خواهد شد. به راحتی می توان نتیجه گیری کرد که اگر به قطب سفر کنیم ستاره قطبی را در ارتفاع 90 درجه و درست در سرسو مشاهده خواهیم نمود و اگر به استوا مسافرت کنیم آن را در افق مشاهده خواهیم كرد.
حالا بدون معطلی عرض جغرافیایی منطقه زندگی خود را بیابید و در یک شب صاف و بدون ابر با کمک دو صورت فلکی شاخص آسمان و نکات آموزش داده شده در این مقاله، جایگاه ستاره قطبی را مشخص کنید.
توانایی یافتن ستاره قطبی در آسمان بسیار اهمیت دارد به این ترتیب که ستاره قطبی سمت شمال جغرافیایی زمین را نشان می دهد یعنی هرگاه در هرجای كره زمین روبه آن قرار بگیریم مانند این است كه رو به سمت شمال زمین قرار گرفته ایم. به دلیل اهمیت ستاره قطبی در تشخیص شمال جغرافیایی،این ستاره همواره از معروف ترین ستارگانی است که از سال ها پیش راهنمای دریانوردان، هوانوردان و مسافران بوده است و چه بسا مسافرانی که در دشت و جنگل راه خود را گم کرده بودند، با استفاده از این ستاره که نشان دهنده شمال است توانستند به سلامت به خانه‌هایشان بازگردند.
تا این بخش از مقاله آموختید که چگونه صورت های فلکی شاخص آسمان که دو صورت فلکی دب اکبر و ذات الکرسی می باشند را بیابیم و با کمک آنها جایگاه ستاره قطبی در آسمان را درک کنیم. با ما همراه باشید تا در ادامه مقالات سراسری رصد آسمان، صورت های فلکی دیگر را به کمک همین بخش از آسمان بیابیم و از تماشای آنها لذت ببریم.
الهام گارسچی بخش دانش و زندگی تبیان
