مریخ، سیاره ای شگفت انگیز
مریخ یا بهرام این سیاره کوچک و سرخ فام، این نزدیک ترین همسایه زمین، که همواره موضوع تحقیق منجمان و فضانوردان و همچنین موضوع بحث بسیاری از مردم است، ویژگی ها و شگفتی هایی دارد که توصیه میکنم حتماً بخوانید.
مریخ بعد از کره زمین، چهارمین سیاره نزدیک به خورشید است. دو سیاره اول یعنی عطارد و زهره سیارات بسیار گرم و سوزان هستند و امکان حیات در آنها به صفر می رسد. سیارات بعد از مریخ نیز از جنس گاز بوده و به دلیل دور بودن از خورشید بسیار سرد هستند. از این رو شرایط موجود در مریخ، بیش از هر سیاره دیگری نزدیک به شرایط زمین است و می توان گفت مریخ تنها سیاره ای است که می توان به عنوان دومین سکونتگاه انسان در منظومه شمسی روی آن حساب کرد.
ویژگی ها و شباهت هایی که بین سیاره مریخ و زمین وجود دارد عامل اصلی بحث ها و حتی خیال پردازی ها درباره امکان حیات فرا زمینی و همچنین فرود افراد فضایی یا به گفته عامه "مریخی ها" به زمین است. اما باید در نظر داشت این تشابهات نسبی است. محور چرخش مریخ مانند زمین دارای انحراف است که همین امر باعث بوجود آمدن فصول بر روی این سیاره شده است. اما به دلیل آنکه مدار چرخش مریخ به دور خورشید کاملاً بیضوی است باعث شده شدت فصل‌ها در این سیاره متفاوت باشد. مدار بیضوی شکل مریخ علاوه بر تغییر فصل ها، باعث می شود زمانی که سیاره مریخ و زمین با خورشید در یک راستا قرار می گیرند، فاصله آنها به طور قابل توجهی تغییر کند و مریخ در نزدیک ترین فاصله خود به زمین بین ۵۵ تا ۱۰۲ میلیون کیلومتر متغیر است و در دورترین نقطه از یکدیگر، تقریباً ۴۰۰ میلیون کیلومتر است.
جالب است بدانید مریخ با سرعتی کم تر از زمین حرکت می کند و هر یک بار که به دور خورشید می چرخد، معادل ۶۸۷ روز در زمین است. یعنی هر یک سال در مریخ تقریباً دو سال بر روی زمین محسوب می شود. مریخ همچنین همانند زمین جو دارد با این تفاوت که جو مریخ بسیار رقیق است و حاوی مقادیر زیادی کربن دی اکسید و اندکی بخار آب است و نزدیک به ۱۰۰ برابر نازک تر از جو زمین است.
دو سیاره اول منظومه شمسی قمر ندارند، اولین سیاره بعد از عطارد و زهره زمین است که دارای یک قمر طبیعی به نام ماه است. بعد از زمین مریخ دو قمر سیب زمینی شکل به نام های فوبوس و دیموس دارد. تصاویری که در سال ۱۹۶۹ میلادی توسط فضاپیمای مارینر و وایکینگ از این دو قمر ارسال شد، نشان داد که اقمار دوقلوی مریخ، ظاهری بسیار ناهنجار و بی قاعده دارند. از این رو "آسف هال" که کاشف این دو قمر بود، این اقمار را به افتخار اسب های کالسکه خدای جنگ در افسانه یونان، "فوبوس" به معنای ترس و "دیموس "به معنای وحشت نامید.
جالب است بدانید که فاصله فوبوس از مریخ به تدریج در حال کم شدن است و هر صد سال ۸/۱ متر به مریخ نزدیک تر می شود. بدین ترتیب پیش بینی می شود ظرف ۵۰ میلیون سال فوبوس یا به درون مریخ سقوط خواهد کرد و یا متلاشی شده و حلقه‌ای از ذرات باقی مانده آن به دور مریخ تشکیل خواهد شد.
از شگفتی های منحصر به فرد سیاره مریخ، دارا بودن عنوان بلندترین کوه و عمیق‌ترین دره منظومه شمسی است. چنین پدیده ای به دلیل نیروی جاذبه کم و عدم وجود فعالیت‌های تکتونیکی در سطح سیاره مریخ بوجود آمده است. "کوه الیمپوس" با ارتفاع تقریبی ۲۷ کیلومتر که بیش از ۳ برابر قله اورست ارتفاع دارد و قطر ۶۰۰ کیلومتر که به طور کامل ایالت نیومکزیکو آمریکا را پوشش می‌دهد، علاوه بر بلندترین کوه، صاحب عنوان بزرگ ترین آتشفشان منظومه شمسی را به خود اختصاص داده است.
مریخ شگفتی های دیگری نیز دارد که از آن جمله می توان به "کلاهک های قطبی" آن اشاره کرد. همانطور که گفته شد مریخ مانند زمین دارای دو قطب و همچنین دو کلاهک قطبی دائمی است. در کلاهک های قطبی مریخ مقادیر زیادی آب منجمد وجود دارد که در تمام طول سال منجمد باقی می‌مانند. البته این یخ ها معمولاً زیر لایه‌های چند متری یخ خشک (کربن دی اکسید منجمد) قرار دارند. تصویر تهیه شده از کلاهک قطبی مریخ را مشاهده کنید.
اما جذاب ترین موضوع درباره مریخ وجود یا عدم وجود حیات بر روی این سیاره است. با شواهدی که اکنون در دست داریم می دانیم که در مریخ هیچگونه حیاتی وجود ندارد ولی ممکن است مریخ زمانی میزبان حیات برخی جانداران بوده است. حتی با وجود تحقیقاتی که نشان می دهد آب مایع در سطح مریخ وجود ندارد با این حال گروهی از محققان معتقدند آب مایع اکنون در زیر سطح مریخ وجود دارد و عاملی برای حیات احتمالی بر روی این سیاره می باشد و حتی گروهی از دانشمندان باور دارند که هم اکنون در مریخ انواعی از حیات ابتدایی وجود دارد. با این وجود عوامل مختلفی چون جو رقیق و فعالیت‌های زمین‌شناختی بسیار اندک، عواملی برای عدم وجود حیات در این سیاره هستند.
خوب است بدانید که در منظومه شمسی ما علاوه بر مریخ امکان حیات در دو قمر "اروپا" یکی از اقمار سیاره مشتری و "انسلادوس" یکی از اقمار سیاره زحل نیز وجود دارد، اما باید در نظر داشت مریخ هدف بسیار نزدیک تری نسبت به این دو قمر است و رسیدن به آن هزینه‌های بسیار کم تری دارد. بسیاری از دانشمندان معتقدند مریخ، مقصد بعدی سفرهای فضایی انسان در فضا و حتی سکونتگاه دائمی آن است.
الهام گارسچی بخش دانش و زندگی تبیان
