سرنوشت ساکنین بی آزار زیرزمین مادربزرگ
چندسالی است که گرمای شدید هوا را در ماه های منتهی به تابستان و نیز در پایان این فصل سبز و پر رونق تجربه می کنیم. مطالعه ی جدید در مورد اکتوترم نشان می دهد که موجودات خونسرد مانند این مارمولک خانگی به احتمال بسیار زیاد با گرم شدن تدریجی زمین مشکلات بسیاری را پیدا کنند. زیرا که مارمولک ها و حشرات سازگاری کمتری نسبت به ماهی ها و سخت پوستان دریایی برای تطبیق یافتن با شرایط محیطی جدید، خصوصاً افزایش دما دارند.
سال گذشته در میان صفحات مربوط به اخبار علمی، به دنبال یافتن پاسخ این پرسش بودم که آیا گیاهان و جانوران و نیز سایر موجودات قادرند با تغییرات آب و هوایی جدید زمین سازگار شوند؟ اما پاسخ به این پرسش چندان آسان نیست؛ اگر بخواهیم تا حدی به پاسخ این پرسش نزدیک شویم، باید بگوییم از آن جایی که اثرات تغییرات آب و هوایی متنوع هستند ( و شامل بالارفتن میزان دما، و اسیدی شدن آب دریاهاست) و نیز چون راه های بسیاری پیش روی موجودات برای ایجاد این سازگاری وجود دارد؛ این شیوه ها متنوع است و نمی توان پاسخ این پرسش را به راحتی داد. به عنوان نمونه، این امکان وجود دارد که صفات ژنتیکی در جانوران نمود پیدا کند که به آنها اجازه دهد در شرایط جدیدی که با آن مواجه می شوند زنده بمانند. ممکن است بسیاری دیگر از موجودات بر انعطاف پذیری رفتاری شان تکیه کنند؛ مثلاً منابع جدید غذایی را بیابند و یا در آب های گرم تر زندگی کنند، بدون این که احساس ناراحتی و گرمای غیر قابل تحمل آن ها را اذیت کند. ظرفیت سازگاری گونه های مختلف آن قدر متنوع است که کشف تک تک آنها بسیار دشوار به نظر می رسد؛ با این حال دانشمندان همچنان در تلاش اند .
الکس گاندرسون و جاناتان استیلمن از دانشگاه کالیفرنیا، برکلی، و دانشگاه ایالتی سان فرانسیسکو علاقمند به کشف این راه ها هستند. آنها سعی دارند بفهمند که پتانسیل اکتوترم _ بر روی موجودات خونسرد_ برای تحمل دماهای بالاتر که آب و هوای جدید زمین برای آنها به ارمغان می آورد چگونه است.
زیست شناسان در گذشته فرضیه های بسیاری را در مورد کیفیت اکتوترم بیان کرده اند. اول اینکه نوسانات وسیع در دمای محیط در عرض های جغرافیایی بالاتر باید طبیعتاً به این معنا باشد که گونه های مختلف در این مکان ها، بهتر از گونه هایی که در منطقه ی استوایی زندگی می کنند قادرباشند دمای بالای هوا را تحمل کنند و دومین فرضیه معتقد است که چون موجودات از محیط های افراطی و غیر معتدل گرایش به انعطاف پذیری و شکل پذیری کمتری دارند و هنگامی که مسأله ی بالا رفتن دما مطرح می شود، گونه های استوایی باید مشکلات بسیار کمتری در رابطه با مواجهه با شرایط گرم زمین داشته باشند.
برای آزمون این فرضیه ها، گاندرسون و استیلمن 112پژوهش که در گذشته به گردآوری داده های 232 گونه ی خونسرد پرداخته بودند را جستجو کردند . این پژوهش ها بر روی حشرات، دوزیستان، مارمولک ها، ماهی ها و سخت پوستان دریایی انجام شده بود. آن های برای هر گونه، بالاترین و پایین ترین دمای قابل تحمل را مورد توجه قرار داند؛ این دما به عنوان نقطه ای در نظر گرفته شد که در آن دما موجود آن قدر تند نمی توانست حرکت کند که از طعمه شدن خود جلوگیری کند. سپس آنها همه ی این داده ها را به کامپیوتر منتقل کردند که ببینند چه الگویی از آن به دست می آورند. نتایج کامل پژوهش آنها در شماره 19 از مجله ی
Proceedings of the Royal Society B.
چاپ خواهد شد. هیچ کدام از فرضیه ها به طور کامل رد نشد. نتایجی که به دست آمد، خبرهای خوبی برای گونه های استوایی و در واقع خبرهای بدی برای اکتوترم به طورعام همراه داشت، زیرا که آنها ظرفیت و توان کمی برای تحمل گرما داشتند. انعطاف پذیری فیزیولوژیکی موجودات بومی غیر استوایی ممکن است کار کمی برای مقابله با بالارفتن درجه حرارت و زنده نگه داشتن موجودات انجام دهند.
نتیجه ی جالب توجه دیگر این است که به نظر می رسد، در مواجهه با گرما، آبزیان امنیت بیشتری نسبت به گونه های خاکی داشته باشند. بنابراین لازم است در مورد " اثر بوگرت " که به قابلیت و توانایی بسیاری از موجودات برای سازگاری با تغییرات محیطی از لحاظ رفتاری اشاره می کند، بررسی مجددی صورت گیرد.
چون اغلب موجودات خاکی می توانند در دمای بالا، مثلا ً با مخفی شدن در سایه، مقابله کنند و خود را از حرارت دور نگه دارند، در واقع نیازی به داشتن چنین قابلیتی در هوای شدیداً داغ ندارند. در مقابل، آبزیان معمولا با چنین تنوع دمایی مواجه نیستند؛ اما بسیاری از آنها توانایی کمتری برای واکنش های رفتاری دارند، بنابراین برای بقا مجبورند در برابر گرمای رو به افزایش زمین انعطاف بیشتری از خود نشان دهند.
سمیه جولایی بخش دانش و زندگی تبیان
دکترای علم اطلاعات و دانش شناسی
