هوای تهران خاک می پاشد!

حالا که هوا طعم سرب ندارد و بوی بنزین و چرک گازوئیل ندارد، انگار حسودی اش شده باشد، هر روز آستینها را پر از گرد و غبار میکند و بر سر و روی شهر میپاشد.

حالا توی خیابانهای تهران باید مراقب باشی که کلاهت را باد نبرد. تقریباً روزی نیست که در و پنجره نلرزد و شبی نیست که کابلهای برق تا صبح تار نزنند. تا چند سال پیش این موقع سال دست به دعا میشدیم که بادی بوزد و دود گازوئیل و طعم سرب توی هوا و بوی سمی بنزین را پاک کند و دستی به سر و روی آسمان بکشد اما حالا باد است که یکه تازی میکند. حالا که هوا طعم سرب ندارد و بوی بنزین و چرک گازوئیل ندارد، انگار حسودی اش شده باشد، هر روز آستینها را پر از گرد و غبار میکند و بر سر و روی شهر میپاشد. طفلک خانمهای خانه دار کهنه و دستمال از دستشان نمیافتد. یکسره از کولرهای آبی شکایت دارند که خاک بیرون را فوت میکند روی وسایل خانه.

میز تلویزیون و میز ناهارخوری و گلدان روی اوپن و وسایل خانه یکسره زیر لایه ای از خاک نرم پنهان میشود و تا دستمال میکشی ساعتی دیگر همان است که بود. حالا دیگر خوزستان تنها نیست، هوای تهران و تبریز هم خاک آلود است. حالا روزی نیست که دعا نکنیم باد نیاید. راستی چرا این همه باد می‌آید و این همه خاک را از کجا برمیدارد و در آستین میریزد.

برخی کارشناسان میگویند وزش باد در فصلهای مختلف بویژه بهار، پدیدهای عادی است ولی نه بادهای این چندسال!همین سال گذشته بود که طوفان سهمگینی با سرعت 110 کیلومتر در ساعت آسمان پایتخت را تیره و تار کرد و در کمتر از چند دقیقه خرابیهای زیادی به بار آورد؛ مرگ 5 شهروند تهرانی در حادثه طوفان خرداد93.

البته این حادثه به حدی زیانبار بود که گذشته از خسارات مالی و جانی خسارات زیست محیطی مهلکی هم به همراه داشت؛ از بین رفتن پوشش گیاهی برخی مناطق محلی، شکسته شدن نزدیک به 3هزار درخت و جداشدن خاکهای سطحی در اطراف تهران شرایط را بیش از پیش برای خودنمایی بادهای کم فشارتر و ضعیفتر آماده کرد. پس از آن طوفان هر طوفان کم فشار دیگری توانست خاک را براحتی بردارد و بر سر شهر بریزد. پس از بروز این طوفان که تهران تا آن زمان به خود ندیده بود موج مقصریابی شروع شد که فلان سازمان باید پیشبینی این  وضعیت را میکرد یا فلان سازمان نتوانست هنگام بروز طوفان آن را مدیریت کند یا چرا اینطور و آنطور شد؟

مهندس ابوطالب حیدری، رئیس مرکز هواشناسی یکی از همان کارشناسانی است که وزش باد در فصل بهار بویژه خردادماه را عادی میداند. وی در این باره میگوید: «وزش بادهای محلی محصول اختلاف دما و گرم شدن هوا در مناطق مختلف است. نباید این پدیده را غیرطبیعی دانست و در این فصل بادهایی از غرب یا جنوب شرق کشور را در می نوردد. گاهی منبع این بادها داخلی است و گاهی هم از خارج از کشور. مثلاً سال گذشته بادهایی از فلات ایران برخی شهرهای کشور را درنوردید و به سمت کشور عراق و عربستان وزید.»

حیدری در ادامه به بروز باد همراه با گرد و غبار در برخی استانها اشاره میکند و عقیده دارد: «بادهایی که از سوی جنوب شرق کشور و حتی بیابانهای کاشان و قم به سوی تهران یا سایر استانهای همجوار میوزد همراه با ریزگرد است و کانونش داخلی است ولی نکته ای که قابل تأمل است و جای بررسی های میدانی دارد خیزش خاک است.»

منشا گرد و خاک این روزهای تهران، کجاست؟
سازمان محیط زیست اعلام کرد عمده ترین دلیل گرد و غبار در تهران در اطراف پایتخت است؛ دشت های رها شده قزوین، ایستگاه های تولید شن و ماسه و عملیات عمرانی از دلایل تیره شدن آسمان تهران هستند.
بهمن سال گذشته موضوع جلسه اضطراری دولت بود و آقای جهانگیری معاون اول رئیس جمهور اعلام کرد دولت محدودیتی در منابع مالی برای حل بحران ندارد.

شعاعی ، مدیر طرح محلی مقابله با گرد و غبار گفت: موضوع دارای اهمیت بسیار بالایی است. دولت آبان ماه سال گذشته تصمیم گرفت ستاد هماهنگی درباره مبارزه با ریزگرد تشکیل شود. این ستاد در سازمان محیط زیست تشکیل شد و وظیفه اصلی هماهنگی بین دستگاه ها را بر عهده داشت. به نظر می رسد اتفاق نظر درباره منشا گرد و غبار و سازوکار مقابله با آن وجود ندارد.
منشا گرد و غبار تهران داخلی است

شعاعی گفت: سند ملی منشا، منشا داخلی را می شناسد. ولی به لحاظ اهمیت، با حکم خانم دکتر ابتکار، استانداران، رئیس ستاد استانی برای مقابله با این گرد و غبار شدند. یک دسته، منشا محلی است. در سیستان و بلوچستان موضوع با خوزستان متفاوت است. در تهران 90 درصد غبار - به جز غبار عربی که از بالا می آید- عمده ترین، منشا محلی است. سرعت باد گاهی به بالای 100 کیلومتر می رسد و اقتضا دارد استانداران، طرح مدیریت جامعه تهیه کنند.

در تهران، مسئله پیچیده است. عملیات عمرانی، ایستگاه های شن و ماسه، رها سازی زمین های دشت قزوین و این مسایل باعث می شود تهران غبار آلود شود. باید در سطح محلی، این مسئله را حل کرد که از خوزستان متفاوت است.
خیزش خاک

تا چند سال پیش در توبره باد خاک نبود و در این چند سال این همه گرد و خاک و آلودگی به همراه دارند. یادمان نمیرود هوای خوزستان را که صدها تن را به بیمارستان کشاند. در آن روزها همه مردم کشور نگران هوای اهواز بودند و لحظه به لحظه خبرها و عکسها و گزارشها را پیگیری میکردند.
حالا چند روزی است که هوای تهران و چند استان دیگرهم بوی خاک میدهد هرچند نه به اندازه فاجعه سال گذشته خوزستان. علت خیزش این همه خاک چیست؟

مهندس محمد رستگاری، رئیس اداره محیط زیست تهران میگوید: «وزش باد در کل پدیده خوبی است و گذشته از مکانیسم طبیعی و قابلیت استفاده از آن به عنوان انرژی پاک میتواند آلودگی را از شهرها خارج کند ولی متأسفانه برخی دلایل باعث شده مکانیسم طبیعی بادها از بین برود و خود تبدیل به یک معضل شود.

رستگاری درباره مدیریت ضعیف آب در طول دهه های گذشته هم حرفهای زیاد دارد: «خشکسالی و تغییرات اقلیمی وتغییر کاربری های زمینهای باغی و کشاورزی، فعالیت معدنها، وجود کارگاهها و کارخانه های شن و ماسه در مجاورت شهرهای بزرگ و از همه مهمتر استفاده غیرقانونی از آبهای زیرزمینی و ضعف در مدیریت منابع آبی از عوامل مهم در فرسایش خاک و آلوده شدن شهرها به وسیله باد هستند. یعنی میتوان گفت در بحث ریزگردهایی که کانونشان داخلی است، باد فقط یک وسیله برای انتشار است و مقصرش خود ما هستیم.

با این حساب در پدیده ریزگردها دو منشأ قابل بررسی است: اول؛ کشورهای عربی که در حال حاضر انتظار همکاری ازسوی یکی از کانونهای اصلی بروز ریزگرد کشورهای عربی یعنی عراق به دلیل درگیری با داعش وجود ندارد. دوم: کانونهای داخلی که برخی از آنها قابل کنترل و مدیریت هستند
باید فکری کرد، البته خرابی هایی که مدیریت آب، خاک و منابع طبیعی در دهه پیش به وجود آورده به گفته مهندس رستگاری یک شبه برطرف نمیشود و حل مشکل زمان زیادی میبرد. اینها یک طرف، گرد و خاک داعش در عراق هم یک طرف. چه کسی فکر میکرد داعش هوا را هم به اندازه زمین کثیف کند؟