برگی تازه در دفاع مقدس
جنگ هشت‌ساله علاوه بر اینکه دفاعی سخت‌کوشانه علیه تجاوز بود در درون خود تحولات و پدیده‌های مختلفی ازجمله، اجماع غرب و شرق علیه ایران، تحریم اقتصادی و نظامی، ارائه چهره‌ای جنگ‌طلبانه از سوی رسانه‌های غربی علیه کشورمان، مقاومت همه‌جانبه علیه تهاجم و ... را در پی داشته است.
یکی از مهم‌ترین رخدادهای دوران دفاع مقدس، جنگ شهرها بوده است. در یک نگاه کلی می‌توان جنگ شهرها را عبارت از حملات نظامی به محل‌های مسکونی و غیرنظامی برای بالا بردن فشار روانی جنگ بر مردم و دولت مقابل دانست که اکثراً با بمباران هوایی، موشک‌باران و یا توپخانه انجام همراه بود.
درحالی‌که ایران برای تعیین سرنوشت جنگ اجرای عملیات نظامی را در زمین دنبال می‌کرد، عراق برای مقابله با این وضع حمله به جزیره خارک و مناطق غیرنظامی را برنامه‌ریزی کرده بود. درنتیجه، پس از فتح خرمشهر، عراق حمله به شهرها را از سر گرفت و به‌موازات آن حمله به خارک را آغاز کرد. حمله عراق به شهرها به‌ویژه حمله موشکی به دزفول و حمله خمپاره‌ای به شهر اهواز و دیگر مناطق مسکونی در دوره اول جنگ به‌صورت متناوب انجام می‌شد، ولی با آغاز عملیات رمضان حمله به مناطق مسکونی و افراد غیرنظامی به شکل جدید و گسترده‌ای از سر گرفته شد. به‌عبارتی‌دیگر حمله هوایی دشمن که در پی طراحی عملیات سرنوشت‌ساز رمضان و همچنین شکست دشمن در عملیات کربلای یک، ۲ و ۳ در تیر و شهریورماه افزایش‌یافته بود، ادامه یافت و در ماه‌های شهریور، مهر و آبان، ۱۳۶۵ مناطق صنعتی، کارگری، اقتصادی و نفتی و نیز شهرها و مناطق مسکونی و مناطق عملیاتی زیر شدیدترین حمله‌های هوایی و بمباران قرار گرفتند. در حقیقت عراق از این کار ۲ هدف را دنبال می‌کرد؛ یکی هدف کوتاه‌مدت که جلوگیری از اجرای عملیات سرنوشت‌ساز بود، دیگری هدف بلندمدت که انهدام منابع ارزی و درآمد کشور و همچنین به ستوه آوردن مردم و برانگیختن مخالفت آنان با جنگ و درنتیجه تسلیم جمهوری اسلامی و پذیرش آتش‌بس به‌نحوی‌که مطلوب رژیم عراق باشد، بود. افزایش حمله هوایی عراق و دسترسی به نقاطی که قبل از این در توان عراق نبود، علاوه بر اینکه به دلیل واگذاری تجهیزات و هواپیماهای پیشرفته‌ای بود که شوروی و فرانسه در اختیار عراق گذاشته بودند، مرهون همکاری کارشناسان آمریکایی بود.
بیش‌ترین حملات عراقی‌ها در این مدت به باختران صورت گرفت. ازجمله در حمله روز هفتم آبان ۱۳۶۵ که باختران و اسلام‌آباد زیر آتش بمب، راکت و مسلسل هواپیماهای دشمن قرار گرفت، ۱۲۰ تن شهید و ۵۸۰ تن مجروح شدند. همچنین در این مدت تأسیسات نفتی خارک و نقاط مسکونی و صنعتی اصفهان، اراک، تهران، سردشت، خرم‌آباد، تبریز، لرستان، شیراز، آغاجری، هفت‌تپه، گیلان غرب، آبادان، پتروشیمی بندر امام (ره)، راه‌آهن اندیمشک و سدهای دز و شهید عباس پور زیر حمله‌های شدید هوایی دشمن قرار گرفت.
یکی از صحنه‌های دردناک و درعین‌حال نمونه بارز نقض حقوق بشری از سوی رژیم بعثی عراق، جنگ شهرها ازنظر قوانین بین‌المللی حمایت از غیرنظامیان در حملات مسلحانه، تفکیک اهداف نظامی از غیرنظامی و تلاش برای محدود ساختن صدمات ناشی از جنگ، اساس و مبنای تدوین مقررات و قوانین مربوط به حقوق جنگ است. در نیمه دوم قرن نوزدهم، حمایت از افراد غیرنظامی در برابر خطرهای ناشی از حمله‌های مسلحانه به‌عنوان یک قاعده عرفی موردپذیرش قرارگرفته و موردقبول همه کشورها قرار گرفت. گفت‌وگوهای صلح لاهه در سال‌های ۱۸۹۹ و ۱۹۰۷ و همه اقدام‌هایی که در ژنو در فاصله سال‌های ۱۸۶۴ تا ۱۹۷۷ صورت گرفتند، بر اساس این اصل حقوق عرفی بوده‌اند.
حمله‌های مکرر آن به مناطق مسکونی ایران است که «جنگ شهرها» نامیده شده است. پس از ناکامی نظامی، سیاسی و روانی عراق در جبهه‌های جنگ، سردمداران این رژیم باهدف کسب امتیازات و تحمیل شرایط خود به «جنگ شهرها» مبادرت ورزیدند.
ممنوعیت حمله به مناطق مسکونی در حقوق بین‌الملل جنگ، حمایت از غیرنظامیان در حملات مسلحانه، تفکیک اهداف نظامی از غیرنظامی و تلاش برای محدود ساختن صدمات ناشی از جنگ، اساس و مبنای تدوین مقررات و قوانین مربوط به حقوق جنگ است. در نیمه دوم قرن نوزدهم، حمایت از افراد غیرنظامی در برابر خطرهای ناشی از حمله‌های مسلحانه به‌عنوان یک قاعده عرفی موردپذیرش قرارگرفته و موردقبول همه کشورها قرار گرفت. گفت‌وگوهای صلح لاهه در سال‌های ۱۸۹۹ و ۱۹۰۷ و همه اقدام‌هایی که در ژنو در فاصله سال‌های ۱۸۶۴ تا ۱۹۷۷ صورت گرفتند، بر اساس این اصل حقوق عرفی بوده‌اند.
فرآوری: سامیه امینی
بخش فرهنگ پایداری تبیان
منابع: سایت شهید آوینی/ دانشگاه آزاد اسلامی شهرضا/عصر ایران
مطالب مرتبط:
