تبیان، دستیار زندگی
در بخش قرآن تبیان تفسیر مجمع البیان منتشر شد.
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

تفسیر مجمع البیان در تبیان

تفسیر مجمع البیان

در بخش قرآن تبیان تفسیر مجمع البیان منتشر شد.
به گزارش روابط عمومی، به‌عنوان مثال در مورد سوره حمد آمده است: آشنایى با این سوره مبارکه‏ الف - محل فرود این سوره‏ این سوره به اعتقاد ابن عبّاس و قتاده، در مکه، به عقیده مجاهد در مدینه، و از دیدگاه برخى دیگر، یک بار در مکه و یک بار در مدینه بر قلب مصفاى پیامبر(ص) فرود آمده است. ب - نامهاى آن‏ ۱/ فاتحة الکتاب‏ بدان دلیل که نخستین سوره قرآن شریف و نیز آغاز قرائت نماز است. ۲/ حمد بدان علّت که سراسر آن ستایش خداست. ۳/ امّ الکتاب‏ بدان جهت که بر دیگر سوره‏هاى قرآن مقدم است.
در فرهنگ عرب، به هر پدیده‏اى که جامع و یا مقدم بر پدیده‏هاى دیگر باشد، «امّ» گفته شده است؛ مانند: «امّ‏الرّأس» به‏معناى «پوستى که در بردارنده مغز است» یا «امّ‏القرى» که به مکه اطلاق مى‏شود؛ چرا که زمین از آن نقطه پرشرافت گسترش داده شده است، و یا ازنظر شکوه معنوى و شرافت، برترین مکان است. برخى بر این اندیشه‏اند که این سوره بدان دلیل به این نام خوانده شده که عصاره و چکیده پیام قرآن، یعنى توحیدگرایى و یکتاپرستى که برترین هدف دعوتهاى توحیدى است و دیگر اصول و فروع پیامهاى آسمانى به آن برمى‏گردد، به سبکى جالب در آن آمده است. ۴/ السّبع‏ بدان سبب که هفت آیه دارد. ۵/ مثانى‏درمورد این نام، دو دیدگاه مطرح است: نخست اینکه در هر نماز واجب و مستحب دوبار خوانده مى‏شود؛ و دیگر بدان جهت که دوبار بر قلب مصفاى پیامبر(ص) فرود آمده است. آنچه آمد، نامهاى مشهور این سوره است. امّا نامهاى دیگر آن که چندان معروف نیست: ۶/ وافیه‏ بدان دلیل که باید تمامى آن را در نماز قرائت کرد. ۷/ کافیه‏ بدان جهت که خود به‏تنهایى مى‏تواند جاى سوره دیگرى را بگیرد؛ درحالیکه هیچ سوره‏اى نمى‏تواند جاى آن را در نماز بگیرد. در این مورد، از پیامبر گرامى (ص) نقل شده است که فرمود: «امّ‏القرآن عوض عن غیرها و لیس غیرها عوضاً عنها.» سوره «حمد» در نماز مى‏تواند جاى دیگر سوره‏ها را بگیرد امّا هیچ سوره دیگرى نمى‏تواند جایگزین آن شود و نقش آن را داشته باشد. ۸/ اساس‏از ابن عبّاس آورده‏اند که: براى هر پدیده، پایه و اساسى است. اساس قرآن، سوره فاتحه و اساس این سوره، «بسم‏اللَّه‏الرّحمن‏الرّحیم» است. ۹/ شفاء بدان دلیل به آن «شفاء» گفته شده است که پیامبر گرامى (ص) فرمود: «فاتحةالکتاب شفاء من کلّ داء.» این سوره، شفابخش هر درد و بیمارى است. ۱۰/ صلوة بدان علّت نام صلوة یا نماز بر قرآن نهاده‏اند که پیامبر گرامى(ص) فرمود: «قال‏اللَّه تعالى: قسمت‏الصّلوة بینى و بین عبدى نصفین نصفها لى و نصفها لعبدى...»
خداى پرمهر پیام داد که: نماز - یعنى این سوره - را میان خود و بندگان نمازگزارم بطور شایسته و بایسته و برابر تقسیم کرده‏ام. نیمى از آنِ من است و نیمى از آنِ هر بنده نمازگزار؛ چرا که وقتى بنده نمازگزار شروع به خواندن مى‏کند و مى‏گوید: «الحمد للَّه ربّ‏العالمین»، خدا مى‏فرماید: بنده‏ام مرا خالصانه ستایش کرد. هنگامى که مى‏خواند: «الرّحمن‏الرّحیم مالک
یوم‏الدّین»، خدا مى‏فرماید: بنده‏ام به گونه‏اى شایسته مرا ثنا گفت و باشکوه وصف‏ناپذیرى مرا یاد کرد. و زمانى که مى‏خواند: «ایّاک نعبد و
ایّاک...»، خدا مى‏فرماید: این پیوند عاشقانه‏اى است میان من و بنده‏ام؛
آنچه او مى‏خواهد، باید به او ارزانى شود. آنچه آمد، ده نام براى این سوره مبارکه بود. ج - فضیلت این سوره‏ ۱/ از پیامبر گرامى(ص) آورده‏اند که: هر کس سوره فاتحه را تلاوت کند، پاداش تلاوت دو سوّم قرآن به او ارزانى مى‏شود، و از چنان پاداشى بهره‏مند مى‏شود که گویى به هر زن و مرد باایمانى، انفاق خالصانه کرده است. قال رسول‏اللَّه(ص): «ایّما مسلم قرأ فاتحةالکتاب اعطى من‏الأجر کانّما قرأ ثلثى‏القرآن...» ۲/ و نیز در روایت دیگرى آمد که گویى همه قرآن را تلاوت کرده است: «... کانّما قرأالقرآن.» ۳/ ابىّ بن کعب آورده است که این سوره را بر پیامبر گرامى (ص) تلاوت کردم. آن حضرت فرمود: «والّذى نفسى بیده ماانزل‏اللَّه فى‏التّوراة و لا فى‏الأنجیل و لا فى‏الزّبور و لا فى القرآن مثلها...»
به خدایى که جان من در کف قدرت اوست، چنین سوره‏اى را خداوند نه در تورات فرو فرستاده است، نه در انجیل، نه در زبور و نه در دیگر سوره‏هاى قرآن. این سوره مبارکه، «امّ‏الکتاب» و «سبع مثانى» است که میان خدا و بندگان نمازگزارش تقسیم شده است، آن هم با حقوق برابر و متقابل؛ و براى بنده در آن است هر آنچه بخواهد. ۴/ محمّدبن مسعود از پیامبر گرامى(ص) نقل کرده است که به جابر فرمود: «ألا اعُلّمک افضل سورة انزلهااللَّه فى کتابه؟» آیا نمى‏خواهى برترین سوره‏اى را که خدا در کتاب خویش فرو فرستاده است، به تو بیاموزم؟ جابر پاسخ داد: چرا اى پیامبر خدا! بیاموز! فرمود: دوست دارى از فضیلت آن براى تو بگویم؟ پاسخ داد: آرى؛ پدر و مادرم به قربانت. فرمود: این سوره، شفاى هر درد و بیمارى است جز مرگ. ۵/ از امام صادق(ع) آورده‏اند که فرمود: «من لم یبرءه الحمد لم یبرءه شى‏ء.» کسى که به برکت سوره «حمد» شفا نیابد، هیچ چیز او را بهبود نخواهد بخشید. ۶/ امیرمومنان(ع) از پیامبر گرامى(ص) نقل کرده است که فرمود: «اِنّ‏اللَّه تعالى قال لى «وَ لَقَدْ آ تَیْناکَ سَبْعَاً مِنَ‏الْمَثانى‏ والْقُرْآنَ‏الْعَظیمَ.»(۲۶)
خداى جهان‏آفرین به من پیام داد که هان اى پیامبر! ما هفت آیه مبارکه که دربردارنده پرمحتواترین ثنا و ستایش است، و نیز قرآن شکوهمند را بر تو فرو فرستادیم. و بدینسان، سوره حمد را دربرابر همه قرآن شریف قرار داد و با فرود آن بر من منّت نهاد. آنگاه پیامبر گرامى(ص) افزود: سوره حمد، شریف‏ترین گنجینه‏هاى عرش است.
و خداوند این سوره را به محمّد(ص) اختصاص داد، و با آن، شکوه و شرافتى وصف‏ناپذیر به پیامبر(ص) ارزانى داشت؛ و از پیام‏آوران خویش، جز سلیمان که «بسم‏اللَّه‏الرَّحمن‏الرَّحیم» آن را به او عطا فرمود، هیچیک را در این
شرافت و سند برترى شرکت نداد. تنها سلیمان(ع) بود که در این شکوه و شرافت شرکت داشت؛ و قرآن سرگذشت وى را اینگونه آورده است که: «اِنَّهُ مِنْ
سُلَیْمانَ وَ اِنَّهُ بِسْمِ‏اللَّهِ‏الرَّحمنِ الرَّحیمِ»(۲۷).
آنگاه افزود که هرکس آن را با تدبّر تلاوت کند و در همانحال دوستى محمّد(ص) و خاندان او را در گستره دل جاى دهد و به ظاهر و محتواى این کتاب آسمانى ایمان داشته و فرمانبردار آن باشد، دربرابر هر حرفى از آن، پاداشى ارزشمند به او ارزانى مى‏شود که هر یک از این پاداشها برتر از این جهان و نعمتهاى مادى آن است؛ و اگر کسى به‏هنگام تلاوت این سوره به آن گوش جان سپارد، به اندازه یک سوّم پاداش تلاوت آن را دریافت خواهد داشت. از این رو در کسب اینخیر فراوان و نجات‏بخش بکوشید؛ آن را غنیمت شمارید و اجر بیشترى فراهم آورید؛ زیرا ممکن است فرصت ازدست برود و حسرت و اندوه در دل بماند که چرا بهره نگرفتید.

تنظیم: هومن بهلولی