رسانه می گوید چگونه فکر کنیم
در مطالب قبل در مورد تأثیرات رسانه ها گفتیم و اینکه رسانه برای رسیدن به اهداف خود با توجه به شرایط زمانی و مکانی که در آن قرار دارد از روش های مختلفی استفاده می کند.
یکی از کارهایی که رسانه ها برای جذب مخاطب انجام می دهند پررنگ نشان دادن سوژه است تا در نظر مخاطب با اهمیت بیشتری جلوه کند. از این اهمیت بخشی به موضوعات از طرف رسانه در نظریه های ارتباطات با عنوان نظریه برجسته سازی یاد می شود.
نظریه برجسته سازی مدعی تأثیر رسانه ها بر شناخت و نگرش مردم و تعیین اولویت های ذهنی آنان از طریق انتخاب و برجسته سازی بعضی از موضوعات و رویدادها در قالب خبر و گزارش خبر است. رسانه ها با برجسته ساختن بعضی موضوع ها و رویدادها بر آگاهی و اطلاعات مردم تأثیر می گذارند. ممکن است بیشتر اوقات توفیق در گفتن اینکه مردم چگونه فکر کنند نباشد اما به طرز خیره کننده ای در گفتن اینکه خوانندگان راجع به چه فکر کنند موفقیت وجود دارد.
رسانه ها به ویژه در اخبار و گزارش های خبری و برنامه های مستند این قدرت را دارند که توجه عموم را به مجموعه ای از مسائل و موجودات معین و محدود معطوف سازند و از مسائل و موضوعات دیگر چشم پوشی کنند.
نمونه هایی از برجسته سازی رسانه ای
اولین مطالعه سیستماتیک در مورد فرضیه برجسته سازی در سال 1972 توسط مک کامبز و شاو عنوان شد.
آنها برجسته سازی را در مبارزه ریاست جمهوری سال 1968 مطالعه کردند و این فرضیه را مطرح نمودند که رسانه های جمعی برای هر مبارزه سیاسی اولویت های شما را تعیین می کنند و بر اهمیت نگرش ها راجع به موضوعات سیاسی اثر می گذارند. آنها مطالعه خود را بر رأی دهندگان تصمیم نگرفته چپل هیل کارولینای آمریکای شمالی انجام دادند. زیرا کسانی که هنوز تصمیم نگرفته اند باید مستعد ترین افراد برای آثار برجسته سازی باشند.
بعد از مصاحبه با پاسخ کنندگان و تحلیل محتوایی از رسانه های جمعی (پنج روزنامه دو مجله خبری, دو شبکه تلویزیونی که اخبار شبانگاهی پخش می کردند) به این نتیجه رسیدند که رابطه ای بسیار قوی میان تأکید رسانه ها بر موضوعات مختلف مبارزه سیاسی و قضاوت رأی دهندگان در مورد برجستگی و اهمیت موضوعات مختلف مبارزه است.
در جریان مبارزات انتخابات ریاست جمهوری و رقابت بین جیمی کارتر و رونالد ریگان در سال ۱۹۸۰، مطبوعات چند روز قبل از انتخابات، توانستند با برجسته‌سازی موضوع گروگان های امریکایی در ایران، آن را به اولویت ذهنی مردم امریکا و نمونه ای از بی عرضگی کارتر تبدیل کنند و باعث شکست وی و پیروزی ریگان در انتخابات شوند. مثال دیگر دروغی است که نیروهای مرتجع سوریه در مورد سلاحهای شیمیایی انتشار دادند. گزارش غیرواقعی مزبور با برجسته سازی و تکرار و تکرار جا افتاد. .
مفهوم برجسته سازی را نباید صرفاً به مفهوم اولویت گذاری به معنیِ انتخاب و اولویت بعضی از موضوع ها و رویدادها در رسانه ها در قالب تیتر اول مطبوعات یا عناوین اول اخبار رادیو و تلویزیون تقلیل داد. برجسته سازی فراتر از اولویت گذاری و دارای شیوه ها و پیچیدگی های خاص خود است.
گلادیس انگل لنگ و کورت لنگ در مطالعه ی رابطه ی میان مطبوعات و افکار عمومی طی بحران واترگیت در امریکا، فرایند برجسته سازی را به شش مرحله تقسیم کردند:
1. مطبوعات بعضی از موضوعات و رویدادها را مهم و با اهمیت جلوه می دهند و آن ها را بارز و برجسته می سازند.
2. موضوعات و رویدادهای متفاوت برای جلب توجه مردم، به نوع و میزان پوشش خبری متفاوتی نیاز دارند. چنان که واترگیت موضوعی دور از ذهن و ناآشنا بود و بنابراین پوشش گسترده ی رسانه ای برای جلب توجه عمومی به آن صورت گرفت.
3. موضوعات و رویدادهای مورد توجه باید دارای چارچوب باشند یا حوزه ای از معانی به آن ها اختصاص داد که قابل فهم شوند. واترگیت ابتدا در چارچوب موضوعی جزیی در مبارزه ی انتخاباتی مطرح شد و این امر درک آن را در چارچوبی دیگر یعنی نشانه ی فساد سیاسی گستردهدر امریکا مشکل ساخت.
4. زبان مورد استفاده ی رسانه ها بر درک اهمیت موضوع اثر می گذارد. اشاره ی اولیه به شنود واترگیت تحت عنوان «کاری غیراخلاقی» در جهت کوچک کردن و تخفیف دادن آن بود. اما پس از آن، کاربرد واژه ی «افتضاح» توسط رسانه ها برای فعل شنود، اهمیت بیشتری به موضوع داد.
5. رسانه ها موضوعات و رویدادهایی را که مورد توجه عموم قرار گرفته اند، به نمادهای ثانویه که از نظر سیاسی و اخلاقی دارای منزلت و موقعیت مناسب هستند، وصل می کنند، چرا که مردم برای جهت گیری درباره ی یک موضوع، نیازمند پایه و مبنا هستند. در قضیه ی واترگیت، هنگامی که موضوع به نمادهای ثانویه مثل «نیاز به روشن شدن حقایق» و «اعتماد به حکومت» پیوند خورد، به جهت گیری مردم کمک کرد.
6. هنگامی که اشخاص معروف و معتبر درباره موضوعی اظهارنظر می کنند، روند برجسته سازی شتاب پیدا می کند. برای مثال، هنگامی که قاضی جان سیریکا گفت واقعیت واترگیت به مردم گفته نشد، اثر قاطعی بر مردم و دیگر اشخاص مهم از جمله بعضی از جمهوری خواهان گذاشت.
بنابراین، مفهوم برجسته سازی پیچیده تر از اولویت گذاری و حاکی از آن است که فرایند قرار دادن موضوعی در اولویت عموم، زمان می برد و از چند مرحله می گذرد. این مفهوم نشان می دهد که شیوه ی رسانه ها برای چارچوب سازی یک موضوع و واژه های مهمی که برای توصیف آن استفاده می کنند، می تواند موثر باشد و نقش اشخاص معروف و معتبر نیز به هنگام اظهارنظر درباره ی موضوع، مهم و تأثیرگذار است.
هر روز، سردبیران و دبیران اخبار در سیستم رسانه ای خبر باید تصمیم بگیرند که کدام عنوان خبری می تواند پذیرفته یا رد شود. علاوه بر این، عنوان هایی که از مجرای دروازه بانی خبر می گذرند، هنگام ارائه به مخاطبان، با همه ی آن ها یکسان رفتار نمی شود.
این برجسته سازی روزانه در اخبار زیادی دیده می شود. هر رسانه ای با توجه به ویژگی و سیاست هایی که دارد در مورد بخشی از اخبار این کار را انجام می دهد. چه بسا اخبار و اتفاقات زیادی که صرف پرداختن رسانه ها مورد توجه قرار می گیرند و به یک جریان خبری تبدیل می شوند در حالیکه ممکن است از ارزش های خبری چندانی هم برخوردار نباشند. (در مطلب قصه ها و برجسته سازی رسانه ای به نمونه ای از این برجسته سازی ها اشاره شده است).
زهرا فرآورده بخش ارتباطات تبیان
منابع: اندیشه های بنیادین عصر ارتباطات/ باقر ساروخانی
نظریه های رسانه/ سید محمد مهدی مهدی زاده
نظریه های ارتباطات/ ورنرجی سورین، جیمز دبلیو تانکارد/ ترجمه علیرضا دهقان
مطالب مرتبط:
نقش تأثیر گذار رسانه در تمام دوره ها
اهمیت آگاهی بخشی در رسانه ها
رسانه می گوید چگونه فکر کنیم !
