خورشید آرزوی منی ، گرم تر بتاب
تعالیم اسلامی سرشار از مباحثی است که شأن و جایگاه بیبدیل پدر را تبیین میکند. احترام و پاسداشت پدر، وظیفهای ایمانی است و اطاعت از او به دنبال فرمانبری از خالق هستی، تکلیف دینی شمرده شده است، بنابراین نقش او در تربیت را نباید نادیده گرفت؛ چرا که پدر همچون خورشید در آسمان زندگی فرزند میدرخشد و پرتو رأفت و محبت را در جان او میتاباند.
در زبان فارسی واژهایی چون «پدر» و «بابا» وجود داردو این عنوان به معنای مردی است که از او فرزند به وجود آمده است. در اینجا برآنیم تا بر اساس آموزه های قرآنی و روایات نورانی به بررسی حقوق پدر بر فرزند بپردازیم.
البته ذکر این نکته در ابتدای بحث ضروری به نظر می رسد که بدیهی است که پدرانی که از تربیت فرزند شانه خالی می کنند و به بهانه کار و کسب مال، هیچگونه نظارتی به تربیت فرزندان ندارند، نمی توانند از فرزندان خود، توقع احترام و رعایت موازین شرعی را ، نسبت به فرزندانی که پدر در تربیت آنها موثر و پررنگ بوده را داشته باشند.بنابراین هیچگاه نقش پدر را در تربیت فرزندان، کوچک ندانید!
حقوق پدر
در قرآن و روایات، حقوقی برای پدر و مادر برشمرده اند، اما برخی از این دستورات ، اختصاص به پدر و یا مادر دارد که در این نوشته حقوق پدر را بررسی می کنیم:
امام زین العابدین علیه السلام فرمودند: حق پدرت این است كه بدانى او، ریشه تو است و اگر او نبود، تو هم نبودى و آن نعمت هایى كه در خود مى بینى و مى پسندى، بدان كه پدرت سرچشمه این نعمت ها براى توست . پس خدا را ستایش كرده و درمقابل این نعمت شكر نما. ( امالى صدوق ، ص 371)
امیرمومنان علیه السلام فرمود: در هر مجلسى باشى به احترام پدر و معلمت به پاخیز، گرچه در تخت شاهى نشسته باشى! (مستدرك الوسائل ، ج 15، ص 203.)
شخصى از رسول خدا صلى الله علیه و آله و سلم در مورد حقوق پدر سوال كرد. پیامبر اكرم در پاسخ وى فرمودند: او را با نام صدا نكند، جلوتر از او راه نرود، قبل از او ننشیند و براى او لعن و دشنام كسب نكند. (بحارالانوار ج 71، ص 46)
متاسفانه امروزه در میان برخی جوانان و یا در فیلمها مد شده که پدر و مادر را با اسم کوچک خطاب می کنند، انگار که با دوست و یا هم سن خود صحبت می کنند، البته دوستی با پدر و مادر بسیار پسندیده است ، اما به شرطی که احترام آنها از بین نرود.
یكى از گناهان كبیره این است كه شخص ، به پدر و مادر خود دشنام دهد. پرسیدند: یارسول الله ! مگر كسى به پدر و مادر خود دشنام مى دهد؟ فرمود: بلى . او به پدر ومادر دیگران دشنام مى دهد و دیگران نیز متقابلا به والدین او فحش و ناسزا مى گویند. (كنز العمال ، ج 16، ص 476)
شخصی از امام صادق علیه السلام پرسید: خداوند متعال كه در قرآن مى فرماید: (و بالو الدین احسانا) چه معنى دارد و چگونه مى توان به پدر و مادر نیكى نمود؟ امام فرمود: احسان این است كه با آنان نیك رفتار باشى ، آنان رامجبور نكنى كه نیازهاى خود را از تو درخواست كنند، گرچه غنى باشند. ازحال و روزگار آنان بپرسی و مشكلاتشان را درك كنى ،اگر آنان به سن پیرى رسیدند، كمترین اهانتى را به آنان روا مدار وبر سر آنان فریاد نزن، اگر تو را ناراحت كردند، تو به آنان اهانت نكن واگر تو را زدند بر سرشان داد و فریاد نكن و سخنان تند نگو، به آنان سخن نیك و محبت آمیز بگو مثلا به آنان بگو: خداوند شمارا ببخشد. این از تو گفتارى نیك است. (بحارالانوار، ج 71، ص 40)
حتی اگر فرعون باشد
چون موسى مبعوث به رسالت شد، دستور گرفت كه در برخورد با فرعون با زبان نرم و لیّن با او سخن بگوید، علت را پرسید، پاسخ شنید که، او پانزده سال زحمت تو را كشید، و از ایام شیرخوارگى تا جوانى براى بزرگ كردن تو متحمّل رنج و مشقت شد، بنابراین نسبت به تو حق پدرى دارد، و تو نباید با او بلند بلند صحبت كنى، و با خشونت با او روبرو شوى!
مهمترین حق پدر
بالاترین حقّی که پدر بر فرزندان خود دارد، حقّ اطاعت است. امیرمومنان علی علیهالسلام میفرماید: «حقّ پدر بر فرزند این است که فرزند در هر چیزی جز معصیت خداوند، از پدر اطاعت کند.»نهج البلاغة، سید رضی، حکمت 399.
برای مثال، اگر پدری فرزندش را از سفری نهی کرده باشد ولی فرزند، به مسافرت برود، باید در این سفر نمازش را تمام بخواند و روزه اش را بگیرد، هر چند که از حدّ مسافت شرعی گذشته باشد؛ زیرا سفر او حرام است.
اطاعتِ فرزند از پدر باید در حدّی باشد که اگر لازم شد، برای انجام فرامین او، خود را به سختی بیاندازد. در داستان حضرت یوسف علیهالسلام ، پسر بزرگ برای انجام دستور پدر میکوشد تا در مصر بماند و بنیامین را از دست حکومت نجات دهد و خطاب به برادرانش چنین میگوید:«من از جای خود [یا از سرزمین مصر] حرکت نمیکنم مگر این که پدرم به من اجازه دهد، و یا خداوند فرمانی درباره من صادر کند که او بهترین حاکمان است.»سوره یوسف/ 80
دایره اطاعت و فرمانبری از پدر، به حدی وسعت دارد که حضرت اسماعیل علیهالسلام برای انجام فرمان پدر بزرگوارش، ابراهیم خلیل علیهالسلام ، به قربانگاه میرود و با آسودگی خاطر به پدر میگوید:«ای پدرم! هر چه دستور داری اجرا کن، به خواست خدا مرا از صابران خواهی یافت.»سوره صافات/ 102
بدون شک این رویداد، تنها به عنوان یک داستان تراژدی مطرح نیست؛ بلکه بیانگر نوع برخورد فرزند نسبت به پدر و اطاعت از او است که میبایست تا پای جان نیز اطاعت کند.
باید توجه داشت که تنها در یک مورد فرزند میتواند از فرمان پدر تبعیت نکند و آن زمانی است که امر پدر، به ایمان او لطمه وارد کند و او را به شرک دعوت کند: «و اگر آن دو [پدر و مادر] تلاش کنند که برای من [حتی] از روی جهل، همتا و شریکی قایل شوی، از آنها پیروی مکن!»عنکبوت/ 8.
بدون تردید اطاعت از پدر در راستای اطاعت از فرامین الهی، موجبات خشنودی حق تعالی را فراهم میآورد و درهای احسان الهی را به روی انسان میگشاید. در مقابل، تمرد و سرکشی، نتیجه ای جز پشیمانی ندارد:
فرآوری: زینب عشقی
بخش خانواده ایرانی تبیان
با نگاهی به کتاب:حقوق متقابل والدین و فرزندان، عبدالکریم پاک نیا
مطالب مرتبط:
اکنون ، شما پدر شده اید!
مهربان و مقتدر چون پدر
جایگاه پدر در دستان مادر
