تبیان، دستیار زندگی
انست موجزتر باشد ؛ نقدی بر "وقتی همه خواب بودند" فریدون حسن‌پور "وقتی همه خواب بودند" فیلمی ساده است، اما کم‌ادعا نیست. ویژگی تعلق به ژانر معناگرا خود به خود باری مفهومی بر دوش فیلم می‌گذارد که می‌توان عمیق یا سطحی بودن این م...
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

فیلمی ساده که می‌توانست موجزتر باشد ؛

نقدی بر "وقتی همه خواب بودند" فریدون حسن‌پور

"وقتی همه خواب بودند" فیلمی ساده است، اما کم‌ادعا نیست. ویژگی تعلق به ژانر معناگرا خود به خود باری مفهومی بر دوش فیلم می‌گذارد که می‌توان عمیق یا سطحی بودن این مفاهیم و چگونگی نفوذ آن به لایه‌های درونی فیلم را مورد تحلیل قرار داد.

به گزارش خبرنگار مهر، "وقتی همه خواب بودند" نیم خطی جذاب "سفر حج مجازی که بچه ها برای قابله پیر روستا ترتیب می دهند" را به گونه ای در طول زمان متعارف خود بسط می دهد که به نظر می آید با حذف حواشی و خطوط فرعی که چندان تأثیری در پیشرفت روند قصه ندارند، می توانست یک فیلم کوتاه پر و پیمان و یکدست باشد.

پرداخت پررنگ کمی و کیفی حلالیت گرفتن بی بی سلیمه از اهالی روستا، حضور شخصیت های فرعی که می توانست کم تعداد ولی متمرکزتر باشد و البته اتفاقاتی که برای عرض مسیر این سفر حج مجازی طراحی شده، برخی از مواردی هستند که با نگاهی دوباره و متمرکز می توانستند فیلم و قصه را قوام یافته تر کنند.

در چنین اجتماع کوچکی آنچه می تواند دنیای محدود آدم ها را جذاب و باورپذیر کند، خلق مفاهیم و باورهای بکری است که می تواند فقط در این اجتماع معنا و مفهوم خاصش را پیدا کند. مثلاً جایگاه عنوان "اولین حاجی روستا" در روستای تازه آباد از مفاهیمی است که اگر درست تعریف شود می تواند موقعیت بحرانی بی بی سلیمه و حتی دشمنی های کریم را با او باورپذیر کند.

بی بی سلیمه بالاخره به بزرگترین آرزوی زندگی اش رسیده، آرزویی که به قول یکی از اهالی اینطور روایت می شود "هر بچه ای رو به دنیا آورد گفت "به جای حق الزحمه دعا کن مکه نرفته نمیرم." در مسیر حلالیت گرفتن بی بی از اهالی هم جایی که از بیماری ننه فاطمه خبردار می شود باز اشاره ی به اهمیت مکه رفتن در باور خودش دارد و آرزو می کند ننه فاطمه آرزو به دل نماند و مکه برود.

در ادامه هم جایی که کریم با قهوه خانه دار حرف می زند اهمیت "اولین حاجی روستا" بودن مطرح می شود و این مسئله که کریم در پی خرید نوبت بی بی بوده و هست. وقتی هم نامه اداره حج و زیارت در مورد محرومیت بی بی از سفر حج - به دلیل ناتوانی جسمی - می آید، فقط کریم است که حاضر می شود این خبر را به او بدهد. همه این نکات در کنار هم موقعیت ویژه ای برای بی بی طراحی می کنند که همین ویژه بودن باعث می شود بچه های روستا تصمیم بگیرند یک سفر حج مجازی برای او ترتیب دهند.

همانطور که اشاره شد اتفاقاتی که در عرض مسیر این سفر مجازی به وقوع می پیوندد بیشتر از نوعی است که در پیشرفت قصه تأثیر چندانی ندارد و تنها برای ایجاد کنشی مقطعی و لحظه ای طراحی شده است. مثلاً برخورد با زن حامله و همسرش هر چند به مهارت قدیمی بی بی تکیه دارد، ولی در واقع به نوعی با مفهوم زندگی بخشیدن در طول رسیدن به خانه خدا هم اشاره دارد. به علاوه بازتاب این برخوردها که معمولاً با پیگیری و جستجوی کریم به نوعی پررنگ می شود، نمی تواند کارکرد مناسبی از این تکرار بگیرد و فقط در حد یک نشانی گرفتن کاربرد دارد.

استفاده مناسب از عنصر صدا و شنود از مولفه هائی است که کارکرد مناسبی از جهت مفهومی و ساختار فیلمنامه پیدا کرده است. تعلیقی که بر سکانس خبر دادن کریم به بی بی حاکم است با این تمهید است که به آرامش می انجامد و البته نقطه عطف مهمی در فیلمنامه شکل می گیرد. جایی که فقط بچه ها متوجه می شوند بی بی هنگام حرف زدن کریم، سمعکش را درآورده است. در ادامه هم در سکانس طواف بی بی که کریم باز هم پیام آور شوم است، افتادن یا انداختن سمعک تبدیل به مولفه ای نمادین به خصوص از جهت مفهومی می شود.

نکته ای که در مورد تعدد شخصیت های فرعی ذکر شد وقتی عمده می شود که می بینیم حضور برخی از این شخصیت ها حتی در سکانس کلیدی مانند طواف بی بی که علاوه بر کریم آن سه نفر روستائی هم سر می رسند، نمی تواند کارکرد خاصی پیدا کند. حتی نحوه حضور آنها و دنبال کردن کاروان حج از جهت تصویری محدود به نماهای گاه و بیگاهی از حرکت آنها از پشت درخت و جاده جنگلی و ... شده است. به علاوه در سکانسی که بی بی در بستر احتضار از دیدار همه رفتگان روستا کنار کعبه حرف می زند، این افراد فقط به عنوان شنوندگانی خاموش حضور دارند.

در پرداخت تصویری فیلم استفاده از اسلوموشن و اینسرت های خاص، تبدیل به مولفه تصویری خاصی می شود که می تواند مفهومی خاص پیدا کند. مثلاً اسلوموشن افتادن دست بی بی با لباس احرام و بوته ای که با باد به طرف او می آید و ... اینسرت های گاه و بیگاهی که به خصوص در سکانس آماده شدن بی بی برای رفتن به حج مجازی نمود پیدا می کند هم از این جمله هستند. اینسرت از پاهای او در حال کفش پوشیدن، سمعک، کاسه سفالی آب و ... که بیشتر عناصر تأکیدی برای نمادین کردن این حرکت است.

"وقتی همه خواب بودند" قصه ای ساده دارد که می توانست با برخی حذف و تعدیل ها به نسخه متمرکزتری از نتیجه فعلی برسد. گلاب آدینه، محمدرضا فروتن، غزل شاکری و صادق صفایی از جمله بازیگران فیلم حسن پور هستند.

منبع : خبرگزاری مهر ـ گروه فرهنگ و هنر


لینک :

وقتی همه خواب بودند

نقد و بررسی “وقتی همه خواب بودند”

وقتی همه خواب بودند از چهارشنبه در سینما فرهنگ