تبیان، دستیار زندگی
رسانه ها ابزاری تأثیر گذار هستند که با توجه به ماهیت و نقشی که در امر اطلاع رسانی و انتقال پیام دارند در دوره های مختلف توانسته اند تحولات بسیاری را در جوامع داشته باشند.
عکس نویسنده
عکس نویسنده
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

نقش تأثیر گذار رسانه در تمام دوره ها



رسانه ها ابزاری تأثیر گذار هستند که با توجه به ماهیت و نقشی که در امر اطلاع رسانی و انتقال پیام دارند در دوره های مختلف توانسته اند تحولات بسیاری را در جوامع داشته باشند.

رسانه

رسانه های گروهی، علاوه بر این که در فرآیند ارتباطات و جابه جایی اطلاعات درون یک جامعه و روابط جوامع مختلف سهیم هستند، می توانند با کارکرد خویش در عرصه های سیاسی، فرهنگی و اقتصادی و... به موازات تحولات عمیقی که در نهادهای سیاسی، اجتماعی، فرهنگی اتفاق می افتد در راستای پیشرفت و توسعه فرهنگ جامعه فعالیت کنند و جامعه را به سمت اهداف خود هدایت نمایند.
با نگاهی به رسانه های گروهی از ابتدای پیدایش تا به امروز می توان کارکردهای آن ها را در تغییرات جوامع بشری به خوبی دریافت. منظور از رسانه ها صرفا تصویری که در حال حاضر در ذهن اکثر ما و جود دارد نیست، بلکه رسانه به معنی هر وسیله ای که به نوعی در امر اطلاع رسانی و آگاهی بخشی نقش داشته باشد.
با مروری در دوره های گذشته و بررسی اتفاقاتی که در عرصه ارتباطات افتاده یکی از عملکرد های رسانه ها از زمان نقالان تا عصر کتابهای دست نویس و پیش از اختراع چاپ تا عصر تلویزیون همواره فرآیند القا، تقویت ارزشها، باورها، سنت ها و معیارهای رفتاری بوده است. که مجموع این رفتارها در امر فرهنگ سازی و توسعه یک جامعه تأثیر زیادی دارد.
مخاطب فعال و منفعل
در رابطه با اثرات وسایل ارتباط جمعی تا جنگ جهانی اول پژوهش جدی ای صورت نگرفته اما هم زمان با رشد پر شتاب وسایل ارتباط جمعی در قرن بیستم، ضرورت دستیابی به آگاهی بیشتر در زمینه فرآیندها و تأثیرات این وسایل شکل گرفت. از زمان جنگ جهانی اول تا سال 1950 پژوهشگران ارتباط جمعی و روان شناسان اجتماعی پیام گیران را غیر فعال و بی دفاع می دانستند. آنها معتقد بودند که می توان با روش های مختلف از طریق وسایل ارتباط جمعی پیام گیران را تحت تأثیر قرار داد. به همین دلیل در نظر بسیاری از مردم تبلیغات مربوط به جنگ جهانی اول و بعدها تبلیغات کمونیست ها و نازی ها بسیار ترسناک جلوه می کرد. چرا که آنها از تبلیغات به عنوان ابزاری برای رسیدن به اهداف خود استفاده کردند و در رساندن اهداف خود را از طریق این پیام ها به مردم موفق شدند.
سرژچاکوتین در اثر معروفش با نام " تبلیغات سیاسی وسیله ای برای تجاوز به خلق" می گوید: « با استفاده از وسایل ارتباطی می توان از طریق تکرار نمادها یا شعارها توده های وسیع انسانی را شرطی ساخت؛ عاداتی تازه در آنها پدید آورد و آنها را در جهت مطلوب به حرکت درآورد و همین امر اساس موفقیت تبلیغات نازی ها بوده است.»
در این دیدگاه تأثیر وسایل ارتباطی بر مخاطب به شکل مطلق در نظر گرفته می شود. این طرز تفکر بیانگر نظریه ارتباط گلوله ای یا تزریقی است که مخاطب را فردی منفعل می داند که در پذیرش یک پیام هیچ اختیاری از خود ندارد.
اما در حالتی دیگر تأثیر رسانه ها بر مخاطب محدود تر می شود و این دیدگاه که از آن با عنوان نظریه استحکام یا تأثیر محدود یاد می شود معتقد است که این اثرگذاری در جهت تقویت و استحکام عقاید و باورهای قبلی است. در واقع در اینجا علاوه بر شخص مخاطب صحبت از واسطه هایی به نام رهبران فکری است و یک جریان دو مرحله ای در فرآیند ارتباط شکل می گیرد. این رهبران فکری دارای ویژگی هایی مانند دریافت بیشتر از منابع رسانه ای، شباهت با وضعیت های اقتصادی و اجتماعی پیروان، برخورداری از سطوح بالاتر معاشرت اجتماعی، خود باوری بر تأثیر گذاشتن بر دیگران و داشتن نقش نمادین به عنوان منبع و راهنما هستند.

نظریه های ارتباطات به مرور زمان و تغییراتی که در رسانه ها اتفاق افتاد تغییر کرد؛ در حال حاضر شدتی که در نظریات اولیه با در نظر داشتن مخاطبی کاملا منفعل وجود داشت دیگر وجود ندارد و مخاطبان در اکثر مواقع به عنوان عضوی تأثیر گذار در فرآیند برقراری ارتباط محسوب می شوند


براساس این نظریه اگر تأثیر رسانه ها تقویت تمایلات قبلی در افراد باشد به این دلیل است که پیام گیران به طور طبیعی تمایل دارند اطلاعات مورد نیازشان را از منبعی بگیرند که با افکار و باورهایشان همسو است.
از نظر کاتز و لازارسفلد نفوذ شخصی افراد بر یکدیگر نقش مهمی در تغییر افکار مردم دارد و در این میان برخی افراد از بقیه مهم تر هستند.
اثرات وسایل ارتباط جمعی براساس میزان بقای آنان در ذهن افراد به کوتاه مدت و دراز مدت تقسیم می شود؛ این اثرگذاری با موضوع و نحوه منتقل کردن آن ارتباط دارد. چه بسا موضوعاتی که از اهمیت بالایی برخوردار هستند اما به دلیل انتقال نادرست در رساندن پیام چندان موفق نیستند و یا موضوعاتی که با وجود کم اهمیت بودن به دلیل استفاده از یک شیوه انتقال موثر و جذاب در ذهن مخاطب ماندگار می شوند.
نظریه های ارتباطات به مرور زمان و تغییراتی که در رسانه ها اتفاق افتاد تغییر کرد. و در حال حاضر شدتی که در نظریات اولیه با در نظر داشتن مخاطبی کاملا منفعل وجود داشت دیگر وجود ندارد.
به طور مثال ژان کازنو درباره اندیشه های افراطی می نویسد: " این اندیشه در نظر مردم ، چه عادی و چه تحصیل کرده رواج یافت که وسایل ارتباط جمعی قدرتی فوق تصور دارند و می توانند افکار فلسفی و سیاسی را منقلب نموده شکل تازه ای بدان بخشند و به اختیار تمامی رفتارها را هدایت نمایند. بر اساس همین اصل، این عقیده رواج یافت که مبارزات انتخاباتی از طریق تلویزیون موجبات القای انتخاب کنندگان را فراهم می آورد، زیرا حزبی که بیش از همه از تلویزیون استفاده کند لزوما از انتخابات پیروز بیرون خواهد آمد."
در رابطه با اثرات وسایل ارتباط جمعی نظریات زیادی وجود دارد. بعضی مانند نظریه تزریقی بسیار تند و یک طرفه هستند و بعضی دیگر مانند نظریه استحکام کمی میانه رو و معتقد به رابطه ای دوسویه. البته این دو نظریه از نظریاتی است که در پژوهش های ابتدایی مطرح شد و به مررور با گسترش وسایل ارتباط جمعی و تنوعی که در رسانه ها ایجاد شد نظرات مختلفی مطرح شد که در مطالب بعدی هر کدام از آنها را با ذکر نمونه های امروزی دنبال خواهیم کرد.
اما آنچه که در تمام دوره ها غیر قابل انکار است تأثیری است که رسانه ها در توسعه و پیشرفت جوامع در  زمینه های مختلف داشتند. با این تفاوت که زمانی مخاطب صرفا یک شخص منفعل در نظر گرفته شده و در دوره ای هم به عنوان یک طرف رابطه در فرآیند ارتباط نقش داشته.


زهرا فرآورده

بخش ارتباطات تبیان



منابع: جامعه شناسی وسایل ارتباط جمعی/ ژان کازنو/ ترجمه باقر ساروخانی و منوچهر محسنی
نظریه های رسانه/ سید محمد مهدی مهدی زاده
مبانی ارتباطات جمعی/ دکتر سید محمد دادگران

مطالب مرتبط:
رسانه می گوید چگونه فکر کنیم !