تبیان، دستیار زندگی
بررسی علل شكل گیری نشریات عامه پسند در ایران: مطبوعات كاركردی دو سویه را در یك جامعه روبه رشد و بالنده ایفا می كنند. از یك سوی نقش غیرقابل انكاری را در ارتباط مؤثر با افكار عمومی و انتقال پیام به گروه های مختلف جامعه...
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

وقتی بازیگران سیاسی به مطبوعات آمدند...(1)

بررسی علل شكل گیری نشریات عامه پسند در ایران


مطبوعات كاركردی دو سویه را در یك جامعه روبه رشد و بالنده ایفا می كنند. از یك سوی نقش غیرقابل انكاری را در ارتباط مؤثر با افكار عمومی و انتقال پیام به گروه های مختلف جامعه برعهده دارند، از دیگر سو به واتاب مشكلات و نیازهای مردم می پردازند.

بر این باور می توان كاركرد مطبوعات را به عنوان یكی از عناصر تشكیل دهنده رسانه، در سه محور اطلاع رسانی، همراه سازی آحاد مردم برای دستیابی به برخی از باورها و رفتارهای اجتماعی و همچنین سرگرم سازی افكار عمومی خلاصه كرد.

كاركرد مطبوعات در كشورمان طی سال های اخیر چگونه بوده است؟ آیا فعالان عرصه مطبوعاتی آنگونه كه باید، به انتظارات افكار عمومی بالنده و نكته سنج كشورمان پاسخ داده اند؟

هم اكنون بیش از 9 هزار عنوان نشریه در كشورمان منتشر می شود. این تعداد از نشریات به چه میزان در رفتارها و گفتارهای جامعه تأثیرگذار بوده اند؟

پیش از پرداختن به سؤالات این گزارش، نگاهی اجمالی به تازه ترین آمار منتشره از سوی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی می كنیم.


مطبوعات ایران در آیینه آمار

براساس آمار منتشره از سال 1375 تا پایان سال 1384، 9934 عنوان نشریه در مجموع شمارگان (تیراژ) 7822 میلیون نسخه منتشر شده است. این آمار نشان می دهد كه میزان شمارگان نشریات طی 5 سال اخیر بطور محسوسی متناوب بوده و براساس مسائل و موضوعات پدید آمده فراز و فرودی آشكار داشته است.

به عنوان مثال، در سال 84، 1110 میلیون نسخه نشریه منتشر شده است كه از این تعداد 136 عنوان روزنامه، 412 عنوان هفته نامه، 507 عنوان ماهنامه و 374 عنوان فصلنامه روی كیوسك های روزنامه فروشی قرار گرفته اند. در سال 82 نیز تعداد 1472 عنوان نشریه در شمارگان 1000 میلیون نسخه منتشر شده است.

آمارها گویای این واقعیت است كه 445 نفر متقاضی نشریه بین المللی، 1315 نفر متقاضی نشریه سراسری، 329 نفر نشریه منطقه ای و 735 نفر نشریه محلی بوده اند.

البته گفتنی است كه از مجموع درخواست های ارائه شده به وزارت ارشاد برای صدور مجوز انتشار نشریه، 465 درخواست برای نشریه تخصصی و 2359 درخواست برای نشریه عمومی بوده است.


نگاه ویژه بازیگران سیاسی به عرصه مطبوعات

اگرچه عملكرد نشریات طی دو دهه اخیر كمتر با نگاه تحلیل محتوایی مورد بررسی قرار گرفته است اما تحلیل محتوای نشریات در سال های اخیر گواه این مدعاست كه بازیگران سیاسی در پشت پرده یا در كادر تحریریه حضوری فعال داشته اند.

«رضا هاشمی» رو به روی كیوسك روزنامه فروشی میدان انقلاب ایستاده و با تأمل تیترهای صفحات اول نشریات را مرور می كند. وی در پاسخ به سؤالم درباره كاركرد مطبوعات در سال های اخیر می گوید: «مطبوعات نسبت به یكدیگر می توانند تفاوت آشكاری داشته باشند. به گونه ای كه برخی از آنان علاوه بر اطلاع رسانی و توجه به نیازهای مخاطبان همسو با ارزش های مورد توجه جامعه و نظام یعنی ایران حركت می كنند. در این حالت نقشی نظارتی را برعهده دارند. از كج روی های احتمالی مسئولان خبر می دهند و نسبت به بی توجهی به ارزش ها و عواقب آن گزارش های هشدارآمیز منتشر می كنند و درباره راهكارهای حفظ و تقویت ارزش ها و باورهای جامعه با صاحب نظران و كارشناسان امور به گفت وگو می نشینند. اما برخی دیگر از مطبوعات نیز در جهت خلاف ارزش ها و باورها حركت می كنند.»

وی كه خود را كارشناس ارشد رشته ارتباطات معرفی می كند، براین باور است كه در دهه اخیر و به ویژه سال های گذشته مطبوعات- به معنای حرفه ای و تخصصی خود- تا حدودی از جایگاه خود فاصله گرفته اند. یكی از نشریات را با اجازه صاحب كیوسك برمی دارد و با اشاره به تیترهای صفحه اول، به عكس بزرگ یك هنرپیشه داخلی اشاره می كند و با تورق سریع آن می گوید: «این یكی از تولیدات عرصه فرهنگی ماست. در نگاه اول مدعی است كه در عرصه مطبوعات و به صورت هفته نامه و با گرایش عمومی منتشر می شود؛ اما انصافاً چنین است؟ تا چه اندازه مطالب و تیترهای این هفته نامه به كندوكاو درباره مسائل عمومی جامعه می پردازد؟ آیا این كه حتی نسل جوان و به اصطلاح مخاطبان ویژه این هفته نامه از زمان ازدواج و طلاق یك بازیگر سینما یا یك ورزشكار مطلع شوند كاركرد مطبوعات است یا بگوییم حاكمیت نگاه كاسبكارانه به محصولات فرهنگی؟»

هاشمی به تیتر برخی روزنامه ها اشاره می كند و می گوید: «در این پرسش و پاسخ خیابانی قصد تحلیل علمی- تخصصی صفحات یا تیترها را ندارم؛ اما ورود برخی از سیاست پیشه گان و سیاست مداران به عرصه مطبوعات را از پیشانی برخی مطبوعات به خوبی می توان مشاهده كرد. این گروه برخی از مطبوعات را در خدمت منافع فردی و گروهی خود قرار داده اند و در این حالت شما نمی توانید از مطبوعات انتظار نقب به سختی ها، مشكلات و انتقاد از عملكردها داشته باشید. وقتی نگاه سیاسی بر یك روزنامه حاكم شد، طبعاً از كاركرد اصلی خود دور می ماند و صرفاً به میدانی برای منازعات تبدیل می شود.»

ادامه دارد...

گزارش از محمد كریمی- روزنامه کیهان با تدوین و تلخیص