القاعده، داعشی می شود؟

القاعده تشکیلات بین‌المللی نظامی و تروریستی است که در در سال ۱۹۸۸ و در دوران جنگ شوروی در افغانستان توسط اسامه بن لادن میلیاردر عربستانی در شهر پیشاور تاسیس شد. هدف از تاسیس این سازمان مبارزه با شوروی در افغانستان اعلام شد. این سازمان در قالب شبکه‌های نظامی گوناگون فراملی و به عنوان یک جنبش رادیکال اسلام سنی فعالیت می‌کند و هدف خود را مبارزه با تأثیرات و دخالت‌های غیرمسلمانان بر دنیای اسلام و گسترش اسلام در جهان می‌داند. اکثریت اعضای شبکه القاعده را پیرو مسلک سلفی می‌دانند. این سازمان در فهرست سازمان‌های تروریستی بسیاری از دولت‌ها و سازمان‌های بین‌المللی از جمله شورای امنیت ملل متحد، ناتو، اتحادیه اروپا و ایالات متحده قرار گرفته‌است. نام القاعده برگرفته از نام اولین پایگاه نظامی این سازمان قاعدة الجهاد است. البته بیشتر اعضا در ابتدا این سازمان را جبهه بین‌المللی جهاد علیه یهودیان و صلیبیان می‌نامیدند. القاعده از سازمان مکتب الخدمة که هدف آن مسلح‌کردن و آموزش مجاهدین داوطلب جنگ با شوروی بود گسترش و پیشرفت یافت. این سازمان از حمایت و پشتیبانی دولت‌های اسلامی به ‌ویژه عربستان سعودی و پاکستان و همچنین ایالات متحده آمریکا برخوردار بود. در سال ۲۰۰۰ ایمن ظواهری چشم‌پزشک مصری سازمان جهاد اسلامی مصر را با القاعده ادغام نمود و به شخص دوم این تشکیلات تبدیل شد. اسامه بن لادن رهبر القاعده در سال ۲۰۱۱ در عملیات نظامی ارتش آمریکا در پاکستان کشته شد و پس از آن ایمن الظواهری رهبری این شبکه را بر عهده گرفته‌است. شاخه‌های مختلف این شبکه در کشورها و مناطق متفاوتی فعال هستند. جبهه النصره در سوریه و انصارالشریعه در یمن از شاخه‌های القاعده هستند که کنترل بخش‌هایی از این دو کشور را در اختیار دارند. هم اکنون این سازمان تورریستی در مناطق مختلف دنیا حضور دارد و تهدیدی جدی برای کشورهای مختلف اسلامی و غیراسلامی محسوب می شود.

نکته قابل توجه در این میان، تاسیس و هدایت این گروه در دهه 80 میلادی توسط آمریکا، سازمان سیا و سازمان اطلاعات ارتش پاکستان بود که بعدها به عنوان دشمن درجه یک آمریکا تبدیل شد و با رقم زدن حوادث 11 سپتامبر، جنگ جدیدی را به خاورمیانه تحمیل کرد که پس از گذشت بیش از یک دهه تاکنون تبعات آن باقی است. جدیدترین تحول مربوط به القاعده اعلام خبر انحلال این گروه بود. بر این اساس روزنامه الحیاة نوشت که ایمن الظواهری تصمیم دارد به شاخه‌های القاعده در جهان ابلاغ کند که این گروه را منحل می‌کند تا از این طریق راه را در مقابل آن‌ها برای اتحاد با دیگر گروه‌های محلی یا حتی پیوستن به داعش به سرکردگی ابوبکر بغدادی باز کند. این خبر به نقل از ایمن دین، عضو سابق القاعده و جاسوس سازمان اطلاعات انگلیس مخابره شده است. بر این اساس ایمن الظواهری به جبهه النصره، شاخه القاعده در سوریه به گروه "احرار الشام" و دیگر گروه‌های تندرو در سوریه ابلاغ کرده است که تصمیم دارد به صورتی سازمان یافته و طبق طرحی از پیش تعیین شده از القاعده جدا شود چرا که القاعده خود را در سال جاری منحل می‌کند. منابع در احرار الشام می‌گویند که هم‌پیمانانشان در جبهه النصره به اطلاع آن‌ها رسانده‌اند که ایمن ظواهری سرکرده القاعده، اختیارات خود را کنار خواهد گذاشت و شاخه‌های این گروه را از بیعت آزاد می‌کند. این اقدامش در پی قدرت گرفتن داعش در عراق، سوریه، مصر، لیبی و نیجریه و همچنین نفوذ آن به داخل یمن صورت گرفته است.

یکی از دلایل این اقدام فراهم شدن زمینه عضویت اعضای این گروه در سازمان های تروریستی دیگر عنوان شده است. اگرچه می توان این دلیل را تا حدی منطقی ارزیابی کرد اما واقعیت این است که توان القاعده امروز با عنایت به حضور داعش در منطقه بسیار تضعیف شده است و توان رویارویی با قدرت های منطقه ای را ندارد. اگرچه القاعده از سوی غرب برای مقابله با شوروی ایجاد شد اما بعدها به عنوان دشمن درجه یک غرب خود را نمایان کرد و با توجه به عدم توانایی اش در عراق و شکست سهمگین از ملت و دولت این کشور، کارایی لازم را از دست داده و لذا نابودی آن به عنوان گزینه جدید پیش رو مطرح شده است. از سوی دیگر تجهیز داعش از سوی غرب به عنوان گروه تروریستی جدید در منطقه و جهان و از سوی دیگر اقدامات رعب انگیز و جنایت بار این گروه، نام داعش را بر سر زبان ها انداخته و لذا به نفع غرب است که تنها بر روی یک گروه هزینه کند و خواسته هایش را توسط یک گروه برآورده نماید. نکته دیگر قابل توجه در این خصوص، ناتوانی القاعده در تسخیر شهرها همانند داعش و تشکیل امارت و نیز تضعیف آن در سوریه پس از درگیری با داعش می باشد که لزوم اتحاد را برای بقا پیش روی القاعده قرار داده است. واقعیت این است که القاعده پس از کشته شدن بن لادن با ضربه مهلکی مواجه شد و عملا توان مانور خود را به دلیل از دست دادن رهبر معنوی اش، نتوانست بازیابد و با مشکلات جدی رهبری مواجه شد. این اقدام فرصت جدید پیش روی آنان قرار داده است تا بتوانند توان خود را در قالب گروه تروریستی جدید بازیابند و جنایات خود را تکرار نمایند.