چه زمانی چاق شدن ما ژنتیکی خواهد بود؟
بر اساس مطالعات صورت گرفته، مشخص شده است که 95 درصد افراد پس از لاغر شدن، دوباره ظرف چند سال، چاق میشوند و 41 درصد کسانی که با رژیم لاغر میشوند، پس از مدتی، حتی بیش از وزنی که کم کردهاند، دوباره اضافهوزن پیدا میکنند.
چندی پیش، رئیس پژوهشکده غدد دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی نسبت به روند رو به رشد اضافهوزن و چاقی در کشور، حتی در کودکان و نوجوانان، هشدار و آماری را ارائه داد که مشخص میکند فقط در شهر تهران، حدود 70 درصد افراد بالای 20 سال، دارای اضافهوزن یا چاقی هستند که از پیامدهای آن، افزایش موارد بیماریهای قلبی - عروقی، ابتلا به دیابت، چربی بالا و فشارخون است.
البته عوامل مختلفی چون نداشتن تحرک روزانه، داشتن مشاغل کمتحرک، اختلالات تغذیهای و میل به پرخوری، برخی بیماریها از جمله کمکاری تیروئید، بارداری و مصرف برخی داروهای کورتونی، در بروز آن موثر است.
ولی در کنار همه این عوامل، ژنتیک نیز نقش بسیار پررنگی در بروز چاقی دارد؛ تا جایی که بر اساس مطالعات جدید، مشخصشده که در 40 تا 70 درصد از موارد چاقی، وراثت دخیل است. این یافتهها مشخص کرده است که پاسخ افراد چاق در برابر رژیمهای لاغری یا ورزشهای گوناگون نیز با یکدیگر فرق میکند؛ بهعبارتدیگر، ژنها بر نحوه جذب، سوختوساز و ذخیره چربی در بدن ما تأثیر میگذارد. ازاینرو ممکن است فردی با خوردن غذای خاصی، چاق شود، ولی فرد دیگر با خوردن همان غذا چاق نشود.
دکتر زهرا مهدیزاده کاشی، متخصص ژنتیک و محقق تأثیر ژنها بر چاقی، در گفتوگو با جام جم دراینباره میگوید: ژنها از عوامل موثر بر برگشت چاقی پس از یک دوره رژیم غذایی سخت و لاغر شدن است.
بر اساس مطالعات صورت گرفته، مشخص شده است که 95 درصد افراد پس از لاغر شدن، دوباره ظرف چند سال چاق میشوند و 41 درصد کسانی که با رژیم لاغر میشوند، پس از مدتی، حتی بیش از وزنی که کم کردهاند، دوباره اضافهوزن پیدا میکنند.
این متخصص میافزاید: متأسفانه چاقی و اضافهوزن، فرد را مستعد ابتلا به مشکلات و بیماریهای متعددی چون افزایش کلسترول و فشارخون، دیابت نوع 2، بیماریهای قلبی عروقی، بیماریهای مفصلی چون آرتروز، تنگی نفس و مشکلات روحی روانی ناشی از چاقی میکند. ازاینرو، مهمترین اولویت افراد چاق یا دارای اضافهوزن این است که وزن خود را به حد متناسب برسانند و حفظ کنند.
قویترین ژن عامل چاقی
نقش ژنتیک در تناسب وزن
تنوع رژیمهای لاغری، بسیار زیاد است، ولی چگونه دریابیم که کدامیک از آنها برای ما از بقیه بهتر و موثرتر است؟
دکتر مهدیزاده پاسخ میدهد: برای انتخاب موثرترین روش لاغری، ابتدا باید دریابید که در شما ژن چاقی وجود دارد یا خیر. درواقع، با انجام آزمایشهای خاصی روی DNA هر فرد میتوان وجود ژنهای خاصی که فرد را مستعد اضافهوزن یا چاقی میکند، مشخص کرد. در صورت وجود این ژنها و ابتلا به چاقی یا اضافهوزن مشخص میشود که با رعایت چه نوع رژیم غذایی و کدام دسته از ورزشها میتوان بر مشکل چاقی یا اضافهوزن غلبه کرد.
دکتر سارنگ یونسی، محقق دیگری که روی تأثیر ژنها بر چاقی کار میکند، در گفتوگو با جام جم میگوید: باید توجه داشته باشید که اگر فردی ژن چاقی را فقط از پدرش بگیرد، احتمال اینکه مبتلا به چاقی ژنتیک بشود، زیاد نیست، اما اگر این ژن را از هر دو والد دریافت کند، بهطور قطعی مبتلا به این نوع چاقی خواهد شد.
وی با اشاره به خدمات آزمایشگاهی برای تشخیص ژن چاقی، میافزاید: بررسیهای ژنتیک برای تشخیص عامل ژنتیک چاقی در آزمایشگاههای خاصی در کشور ممکن است. البته هزینههای انجام این آزمایشها زیاد است.
چاقیهایی همراه با افزایش چربی و قند خون
دکتر مهدیزاده با اشاره به اینکه پنج ژن وجود دارد که مسئول چاقی و اضافهوزن در افراد است، میافزاید: در برخی افراد، ژن چاقی به تولید نوعی پروتئین منجر میشود که میل زیادی برای ترکیب با اسیدهای چرب دارد، همین عامل باعث افزایش توده بدنی، چربی شکمی و کاهش متابولیسم در موقع استراحت میشود. میزان تریگلیسیرید خون افراد دارنده این نوع ژن، حتی در هنگام ناشتا بودن نیز افزایش مییابد که این مسئله، آنان را مستعد ابتلا به دیابت نیز میکند.
وی تأکید میکند: در چنین شرایطی باید از مصرف اسیدهای چرب اشباع، پرهیز و بیشتر از اسیدهای چرب غیراشباع بهخصوص امگا استفاده شود. بهعلاوه رژیمهای غنی از کربوهیدرات بهویژه سبزیجات، نان و غلات کامل نیز به چنین افرادی توصیه میشود. در صورت رعایت رژیم کمکربوهیدرات، احتمال کاهش وزن در این افراد افزایش مییابد. همچنین انجام 60 تا 90 دقیقه پیادهروی قبل از صرف غذا برای کاهش چربی خون و کاهش وزن نیز تا حدودی سودمند خواهد بود.
به گفته دکتر یونسی، از میان پنج نوع ژن عامل چاقی، ژنی که قویترین عامل ارثی خطرساز چاقی به شمار میرود، به کاهش حس سیری و در نتیجه افزایش دریافت کالری در افراد منجر میشود. ورزش و رژیم غذایی در خنثی کردن تأثیر این ژن، تأثیرگذار است. بهعلاوه، استفاده از رژیم پر پروتئین به کاهش اثر این ژن و کاهش وزن منجر میشود.
وی میافزاید: استفاده از غذاهایی که میزان اسید چرب غیراشباع و ترانس کمی دارد مانند غذاهای دریایی، میوهها، سبزیجات، بهویژه گوجهفرنگی، غلات سبوسدار، مغزها و دانهها و نیز داشتن فعالیت فیزیکی شدید مانند دویدن بهمدت 30 دقیقه روزانه، در کاهش وزن افراد دارنده ژن فوق، موثر است.
ژن عامل چاقی در کودکان
به گفته دکتر مهدیزاده، در کودکان ناقل ژن چاقی، میزان ریزهخواری زیاد است و در صورت کمتحرکی یا بیحرکتی، احتمال چاقی نیز در آنان بیشتر میشود. ناقلان این ژن در کنترل اشتها و اجتناب از ریزهخواری نیز مشکل دارند، اما با افزایش تعداد وعدههای غذایی، افزایش تحرک و فعالیت جسمی، میتوان تأثیر این ژن را کاهش داد. دکتر یونسی نیز تأکید میکند: بررسی ژنتیک در کودکان چاق بهتر است در سنین شش تا هشت سالگی صورت بگیرد، زیرا در این سنین با بهرهگیری از برنامه غذایی و تحرک متناسب، طی دو سال میتوان اثر ناشی از ژن را برای همیشه در فرد مهار کرد. البته اثربخشی برنامه پیشنهادی برای مقابله با چاقی، باید با همکاری یک متخصص تغذیه و در مواردی یک روانپزشک و همراهی دیگر اعضای خانواده صورت بگیرد.
توصیههای عمومی برای تنظیم وزن:
ـ مراقب میزان خوردن و فعالیت فیزیکی روزانه خود باشید.
ـ به میزان معادل وزن بدنتان، آب بنوشید. بهطور مثال اگر وزنتان 75 کیلوگرم است باید حدود 9 لیوان آب در روز بنوشید.
ـ حداقل هشت ساعت طی شب بخوابید. مطالعات نشان داده است که خوابیدن کمتر از 5/7 ساعت در روز، باعث افزایش وزن و پروسه کاهش وزن مشکلتر میشود.
ـ از مصرف جایگزینهای مصنوعی شکر خودداری کنید. مواد قندی مصنوعی در متابولیسم بدن آن را با شکر طبیعی اشتباه گرفته و باعث افزایش سطح انسولین و کاهش قند خون میشود که در نتیجه آن، احساس گرسنگی بیشتری میکنید.
ـ مصرف نمک را محدود کنید.
ـ استرستان را کنترل کنید.