قفل زبان کودکان را چگونه بگشاییم ؟

لکنت زبان نوعی اختلال گفتار است که مشکلاتی را دربرقراری ارتباط با سرعت مناسب و به طور پیوسته و روان ایجاد می‌کند. در واقع لکنت عبارت است از: تکرار، کشش و یا قفل شدن غیرارادی کلمه یا بخشی از کلمه که فرد قصد بیان آن را دارد. در اینجا معمولاً همراه با تلاش برای بیان درست کلمات، تغییراتی نیز در سرو گردن به شکل پلک زدن، شکلک درآوردن، لرزش فک، لب‌ها و یا کج کردن سردیده می‌شود. در این موردبادکتر"رزیتا داوری"- فوق تخصص روانپزشکی کودک و نوجوان- گفت وگویی انجام داده‌ایم تا برای مادرانی که کودکشان مبتلاً به این اختلال است، راهگشا باشد.

* لکنت به طور معمول در چه زمانی شروع می‌شود؟

- شروع لکنت به طور شایع در سنین 7- 2 سالگی است. معمولاً بعد از 12 سالگی ابتلا به لکنت زبان دیده نمی‌شود، مگر در مواردی که سانحه مغزی جدی اتفاق افتاده باشد.

لکنت در زمانی که کودک با سرعت زیاد در حال یادگیری زبان است به شکل تدریجی شروع می‌شود.

* آیا لکنت زبان شیوع بالایی دارد؟

- میزان شیوع لکنت در جمعیت کلی حدود یک درصد و در پسران سه برابر دختران است. در خانواده‌هایی که پدر یا مادر سابقه لکنت داشته باشند، احتمال ابتلا در فرزندان سه تا پنج برابر بیشتر از خانواده‌هایی است که در آنها مشکلی وجود ندارد. موفقیت‌های آموزشی، شغلی و اجتماعی می‌توانند تا حدودی تحت تأثیر لکنت قرار گیرند. با وجود این در طول تاریخ، افراد برجسته و موفق زیادی وجود داشته‌اند که بیشتر عمرشان را با این اختلال گفتاری همراه بوده‌اند. از جمله این افراد می‌توان وینسون چرچیل، سرایوسکی سینوتون، چارلز داروین، ناپلئون اول و تئودور روزولت را نام برد.

* چرا کودک من لکنت دارد؟

- واقعیت آن است که لکنت زبان براساس متغیرهایی شامل عوامل ژنتیکی و عوامل محیطی که روی هم تأثیر متقابل دارند به وجود می‌آید. بعضی کودکان برای ابتلا به لکنت زمینه آسیب‌پذیری موروثی دارند.

اضطراب و تنش، باعث تشدید لکنت می‌شود ولی به نظر نمی‌رسد که در ایجاد آن نقشی داشته باشد.

عواملی که سبب بروز اختلال می‌شوند کاملاً با عواملی که سبب تداوم و وخامت آن می‌گردند متفاوتند و این عوامل ثانوی را می‌توان تحت کنترل قرار داد.

*آیا لکنت می‌تواند پس از یک حادثه غیر منتظره یا ضربه ناگهانی شروع شود؟

- در اغلب موارد شروع لکنت مانند بهبودی آن تدریجی است. لکنت به ندرت پس از یک ضربه ناگهانی شروع می‌شود و بیشتر کودکان که این حوادث یا ضربه‌های غیرمنتظره را تجربه می‌کنند به لکنت مبتلا نخواهند شد.

*پیش آگهی لکنت زبان و سیر آن چگونه است؟

- به طور کلی 50 تا 80 درصد تمام کودکان مبتلا به لکنت و بیشتر موارد خفیف به طور خود به خود بهبود می‌یابند. از میان کودکانی که لکنت زبان‌شان تا بزرگسالی ادامه می‌یابد، فقط یک سوم موفقیت‌های شغلی و تحصیلی‌شان تحت تأثیر قرار می‌گیرد. البته در سنین دبستان ممکن است کودک دچار اشکال در برقراری ارتباط با همسن و سالان و مشکلات تحصیلی بر اثر اجتناب از صحبت کردن در کلاس شود.

اگر کودک در محدوده سنین پیش دبستانی است و لکنت او به تازگی شروع شده، احتمال موفقیت و بهبودی بالاست کودکان سنین دبستانی مدت زیادی است که دچار اختلال هستند، احتمال کمی وجود دارد که روانی گفتار به طور کامل به حالت طبیعی برگردد. بنابراین شناسایی و مداخله زود‌رس در این اختلال اهمیت زیادی دارد.

* آیا باید کودک مبتلا به لکنت را مثل سایر کودکان تربیت کنیم؟

- تمام قوانین مسوولیت‌ها، تشویق‌‌ها و محدودیت‌هایی را در مورد سایر کودکان به کار می‌برید، برای فرزند مبتلا نیز اجرا کنید. او باید خود را ما نند بقیه همسن‌ و سالان خود ببیند با این تفاوت که فقط گاهی لکنت پیدا می‌کند. البته در مواردی باید دقت بیشتری داشته باشیم، گاهی انتظارات خارج از توان از وی داشتن، باعث افزایش فشار و تنش و در نتیجه تشدید لکنت او می‌شود. در کودکی که لکنت دارد، اختصاص دادن زمان کافی برای صحبت کردن، وی احساس بهتری را در او ایجاد می‌کند و می‌توان لکنت او را کاهش داد.

* برای کمک به کودک، ما به عنوان والدین چه کارهایی می‌توانیم انجام دهیم؟

- با آرامش کامل به آنچه کودک می‌گوید گوش دهید نه به اینکه چگونه می‌گوید.

- بگذارید خودش حرفش را تمام کند، شما جمله او را کامل نکنید.

- هنگام صحبت کردن با او تماس چشمی داشته باشید.

- کودک زمانی که خودش آغاز به صحبت می‌کند راحت‌تر از زمانی است که از او سوالی پرسیده می‌شود.با او در مورد فعالیت‌هایی که به آنها علاقه‌مند است صحبت کنید و در فواصل چند لحظه سکوت کنید تا اگر مطلبی دارد بیان کند.

- برای پاسخ دادن به سوال به کودک فشار نیاورید.

- پس از اینکه صحبتش تمام شد، با آرامش و با به کار بردن تعدادی از لغات خودش به او پاسخ دهید.

هرگز هنگام صحبت کودک از عباراتی چون «زودباش، الآن صحبت نکن، کار دارم» استفاده نکنید.

- هرگز به او نگویید که چه کار کند تا لکنت نداشته باشد. عباراتی نظیر «یواش، آهسته، نفس عمیق بکش، آرام‌تر صحبت کن» از این قبیل‌اند.

- حداکثرروزی 15دقیقه را به صحبت آرام با کودک اختصاص دهید. مثلاً برای او کتاب بخوانید.

- کودک را در فعالیت‌هایی که به خوبی از عهده آن‌ها بر می‌آید شرکت دهید و توانایی‌های او را تشویق کنید.

- کودکانی که لکنت دارند، معمولاً وقتی در گروه قرار می‌گیرند و همراه سایرین مطالبی را بیان می‌کنند یا شعر یا آوازی را از بر می‌خوانند، مشکلی ندارند، این موقعیت‌ها را برای کودک فراهم کنید.

- کودک را در بهترین شرایط بدنی نگه دارید، بیماری جسمی به احتمال زیاد باعث افزایش لکنت می‌شود.

کدام یک از مداخلات والدین می‌توانند باعث تشدید لکنت زبان گردند؟

- کامل کردن جملات کودک

- دستپاچه کردن و وادار کردن او به تکمیل جملاتش

- قطع کردن نابجای گفتار کودک

- انتقاد مکرر و اصلاح تلفظ صداها و کلمات کودک

- شتاب زدگی در زندگی روزمره

- درخواست این که در حضور دوستان، بستگان و یا همسایه ها چیزی را تعریف کند.

* برای درمان لکنت زبان کودکان به چه درمان‌گرانی باید مراجعه کنیم؟

لکنت و درمان آن یکی از حوزه‌های تخصصی کار گفتار درمان‌گران است. در مواردی که فشارهای روانی موجود در روابط بین فردی، خانواده و ... در تشدید لکنت دخیل هستند، لازم است مشاوره روانشناختی یا روانپزشکی صورت گیرد و در صورت نیاز مداخلات دیگری نظیر روان درمانی فردی، خانواده درمانی و در موارد خاص درمان دارویی نیز صورت گیرد.