بقعه شیخ صفی‌الدین اردبیلی
بقعه شیخ صفی‌الدین اردبیلی، از مهم‌ترین آثار تاریخی شهر اردبیل و از بناهای کم‌نظیر تاریخی ایران است که از لحاظ معماری و کاشی‌کاری، از شاهکارهای قرن هشتم هجری قمری و سال‌های پس از آن است.
این بنا پس از وفات شیخ به سال 735 هجری قمری، به‌وسیله فرزند وی، صدرالدین موسی پایه‌گذاری شد و شاه‌عباس، بناهای مهمی به این مجموعه افزود و اصلاحاتی در آن انجام داد. اهمیت این اثر تاریخی به‌طورکلی در رابطه‌ای که با سلسله خاندان صفوی دارد، جلوه‌گر می‌شود.
شاهان صفوی و همچنین شاه اسماعیل اول، بنیان‌گذار این سلسله، در این مجموعه تاریخی، به خاک سپرده شده‌اند. روی مقبره شاه اسماعیل، گنبدی ساخته شده و بالای این گنبد، پنج شمشیر نصب شده است که نشانه اسلحه خانواده‌هایی بوده که به شاه اسماعیل در رسیدن به سلطنت کمک کردند. در این بقعه، مقابر دیگری از سایر شاهان و شاهزادگان و بزرگان خاندان صفوی و امرای آن دوره باقی مانده است، از جمله قبر منسوب به مادر شاه اسماعیل.
مجموعه کنونی که به نام بقعه شیخ صفی نامیده می‌شود، شامل بیرون بقعه (عالی‌قاپو)، سردر، حیاط بزرگ، رواق، مقبره شیخ صفی‌الدین، حرم‌خانه، مقبره شاه اسماعیل، چینی‌خانه (که دارای گچ‌بری‌های زیبا و چندین درِ چوبی و نقره‌ای نفیس است)، مسجد جنت‌سرا، خانقاه، چراغ خانه، چله خانه، شهیدگاه و متعلقات دیگری است.
ساختمان سردرِ اصلی بقعه و محوطه سه گنبد که مزین به کاشی معرق و کتیبه‌هایی به خط رقاع و کوفی است، عظمت و جلوه خاصی به این مکان داده است.
مقبره شیخ صفی‌الدین، برجی استوانه‌ای شکل است که گنبد کوتاهی در بالای آن قرار دارد. در زیر گنبد، صندوق منبتی وجود دارد که از جمله آثار نفیس بقعه محسوب می‌شود و در حاشیه آن، کتیبه‌ای به خط رقاع حک شده است.
گنبد مقبره شاه اسماعیل، کوتاه‌تر از گنبد مقبره شیخ صفی است و قسمت خارجی آن، با کاشی‌های خوش‌رنگ و کتیبه‌ای به خط کوفی تزیین شده است. در زیر گنبد، صندوق نفیس گران‌بهایی بر روی قبر قرار دارد. صندوق‌های مزارهای دیگر موجود در این بنا از لحاظ ظرافت و کنده‌کاری، بسیار جالب هستند.
بقعه شیخ صفی، حاوی ده‌ها اثر بدیع در مضامین مختلف رشته‌های هنری از جمله عالی‌ترین نوع کاشی‌کاری معرق و مقرنس و گچ‌بری کتیبه‌های زیبا و نفیس به خط خطاطان بزرگ دوره صفوی و منبت‌های ارزنده، نقره‌کاری، تذهیب و طلاکاری، نقاشی و سنگ‌بری است و از سبک معماری مناسبی برخوردار است که تجمیع این همه فضایل هنری در یک مجموعه، از موارد نادر در مجموعه‌های تاریخی کشور به شمار می‌رود.
این مجموعه ارزشمند، در تاریخ 5 تیرماه سال 1389 خورشیدی به‌عنوان یازدهمین اثر ارزشمند تاریخی ایران از سوی یونسکو به ثبت جهانی رسید. یکی از آثار این مجموعه، فرش بسیار معروفی به نام قالی اردبیل است که یکی از مشهورترین قالی‌های جهان است و در گذشته در آرامگاه وی بوده، اما هم‌اکنون در موزه ویکتوریا و آلبرت کشور انگلستان نگهداری می‌شود.
