تبیان، دستیار زندگی
مهاجرت پرندگان از 3000 سال پیش ثبت شده است. چرا پرندگان مهاجرت می کنند؟ چطور پدیده مهاجرت به فواصل بسیار دور شکل گرفت؟ آیا همه ی پرندگان مهاجرت می کنند؟...
عکس نویسنده
عکس نویسنده
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

راز مهاجرت پرندگان- جلسه چهارم

اهداف جلسه:

• آشنایی با مسیر های مهاجرت پرندگان در ایران
• آشنایی با اهمیت توقفگاه های بین راهی
• آشنایی با زیستگاه های مهم در ایران

وسایل مورد نیاز:

• کامپیوتر مجهز به اینترنت

مقدمه

مهاجرت پرندگان از 3000 سال پیش ثبت شده است. چرا پرندگان مهاجرت می کنند؟ چطور پدیده مهاجرت به فواصل بسیار دور شکل گرفت؟ آیا همه ی پرندگان مهاجرت می کنند؟
این ها سئوالاتی است که در دروس پیش تا حد زیادی به آن پرداختیم و گفتیم مهاجرت یک کوچ فصلی طولانی منظم است که توسط بسیاری از گونه های پرندگان انجام می شود. جابجایی پرنده در پاسخ به تغییرات در زیستگاه،آب و هوا و غذای قابل دسترس صورت می گیرد. در ادامه این درس بحث کوچ پرندگان در ایران را بررسی می کنیم.

مسیر های مهاجرت پرندگان در ایران


موقعیت جغرافیایی خاص و شرایط آب و هوایی مناسب کشور ما ایران، موجب گشته که این سرزمین در مسیر مهاجرت های مختلف قرار گیرد. ایران ما در دو ناحیه پروازی پرندگان مهاجر واقع شده است: مسیر پروازی آفریقایی- اوراسیایی و آسیای مرکزی که البته بیش ترین گونه های مهاجری که از ایران عبور می کنند در مسیرپروازی آسیای مرکزی هستند. با وجود آنکه این ناحیه کوتاه ترین مسیر مهاجرت در دنیاست اما 307 گونه هرساله در این خط پروازی سفر می کنند؛ مسیری که ناحیه پالئارکتیک را به شبه قاره هند متصل می کند.

راز مهاجرت پرندگان- جلسه چهارم


همان طور که در درس دوم اشاره شد در ایران برخی مهاجرت ها داخلی هستند، یعنی مهاجرت هایی که فقط از یك نقطه ایران به نقطه دیگر صورت می‌گیرد. مهاجرتهای داخلی علاوه بر مهاجرت های كوتاه محلی، شامل مهاجرت هایی است كه در فصل پاییز از شمال به جنوب و در بهار از جنوب به شمال ایران است.

راز مهاجرت پرندگان- جلسه چهارم

اما پرندگان بومی ما به خارج از ایران مهاجرت می کنند و به آن مهاجرت های خارجی می گویند که شامل مهاجرت هایی است كه از ایران به سرزمین های دور یا نزدیك و بالعكس انجام می‌شود. شامل:

الف- از شمال به جنوب: پرندگان مهاجری كه در فصول سرد از شمال به جنوب آسیا مهاجرت می‌نمایند، مسافتی از مسافرت خود را در ایران طی می‌كنند.
ب - از شمال غربی به جنوب شرقی: این مهاجرت ها از اروپا به شمال غربی آسیا به جنوب شرقی ایران و هندوستان است كه در این صورت ایران برای آنها گذرگاه خوبی به شمار می‌آید.
ج - از شمال شرقی به جنوب غربی: مهاجرینی كه در این جهت پرواز می‌نمایند در پاییز از شمال شرقی آسیا به جنوب غربی آسیا، عربستان و همچنین آفریقا مهاجرت نموده، تعداد زیادی از آنها از ایران می‌گذرند.

اهمیت توقفگاه های بین راهی

توقفگاه های بین راهی پرندگان به اندازه زیستگاه های مورد استفاده آنها جهت جوجه آوری و زمستان گذرانی اهمیت دارد. پرندگان مهاجر باید بتوانند با کمبود مواد غذایی در توقفگاه های بین راه، پرندگان شکاری، آب و هوای نامساعد و مسیرهای طولانی دریایی،کوه های عظیم و دشت های بی پایان خود را تطبیق دهند.

با وجود همه این مشکلات طبیعی در مسیر، انسان ها نیز با ایجاد موانع بیش تر به پیچیدگی این سفر بزرگ می افزایند. خسارت وارده به سایت هایی كه هر ساله بوسیله پرندگان مورد استفاده قرار می گیرند اثرات جبران ناپذیری بر شانس بقای پرندگان می گذارد.

راز مهاجرت پرندگان- جلسه چهارم

همان طور که پیش تر اشاره شد، پرندگان یكی از بهترین شاخص ها جهت نشان دادن وضـــعیت تنوع زیستی جهان هستند و نقش مهمی در جهت بررسی و پایش تغییرات محیط زیست بازی می كنند. درخطر انقراض قرارگرفتن یک پرنده نشانه تغییرات نامطلوبی در زیستگاه آن پرنده و دیگر جانداران آن اکوسیستم است.
متأسفانه این حقیقت وجود دارد كه فعالیت های انسانی بیش ترین خطرات را برای پرندگان دارند. از بین رفتن زیستگاه ها در نتیجه آلودگی یا سوء استفاده های بی حد و مرز برای سكونت، كشاورزی، چرای دام و ... پیش می آید. تركیبی از عوامل مختلفی مانند: تغییرات آب و هوایی با دخالت انسان، توسعه ناپایدار و از بین بردن زیستگاه ها، نشت مواد نفتی و تهدید پرندگان آبزی، آلودگی مواد پلاستیکی، توربین های بادی و دکل های برق و مخابراتی، ساختمان های بلند، آلودگی نوری در بروز این امر نقش بسیار زیادی دارند.

راز مهاجرت پرندگان- جلسه چهارم

ما باید درباه نتایج فعالیت های صنعتی و غیر صنعتی که موجب تخریب محیط زیست می شود بیاندیشیم ؛ اینگونه كه بدانیم اهمیت پرندگان برای ما از نظر فرهنگی، اقتصادی و زیست محیطی می تواند به ما یادآوری كند كه نه تنها پرندگان مهاجر با تهدیدات بسیاری مواجه هستند، بلكه دلایل مهم زیادی برای حفاظت از پرندگان و زیستگاه هایشان وجود دارد.

با حفاظت از پرندگان مهاجر و ایجاد امنیت برای آنها و انتظار بازگشتشان از مهاجرت هرساله شان این اطمینان را خواهیم داشت كه نسل های آینده می توانند از ارتباط مهم بین پرندگان مهاجر و مردم باهم در طول زمان بهره مند شده و لذت ببرند.

زیستگاه های مهم در ایران

مهم ترین زیستگاه های پرندگان با دو نام کلی مناطق مهم پرندگان (Important Bird Area) و تالاب بین المللی شناخته می شود. در ایران 23 تالاب بین المللی و ۱۰۵ منطقه مهم پرندگان وجود دارد. که در این صورت یک سوم مناطق مهم پرندگان خاورمیانه در ایران واقع شده است. نکته مهم این است که هر 23 تالاب بین المللی کشور از مناطق مهم پرندگان است.

راز مهاجرت پرندگان- جلسه چهارم

حال این سئوال مطرح است که این تالاب ها چگونه شناسایی و نامگذاری شده اند؟
"كنوانسیون رامسر" اولین معاهده جهانی بین دول است كه بر موضوع حفاظت از تالاب ها و استفادة پایدار از منابع طبیعی اشاره دارد. مطابق این كنوانسیون كشورهای عضو موظفند ضمن تهیه ی فهرستی از تالاب های با اهمیت بین المللی در كشور خود تحت عنوان "لیست رامسر"، به استفاده صحیح از آن ها بپردازند. تا تیرماه 1388، بیش از 1752 تالاب با مساحت حدود 161216522 هكتار با عنوان تالاب های مهم بین المللی، توسط اعضاء كنواسیون طراحی شده اند كه تاكنون كشور ایران 23 تالاب بین المللی را در این كنوانسیون به ثبت رسانیده است.

راز مهاجرت پرندگان- جلسه چهارم

تالاب (wetland) از نظر لغوی شده در فارسی از دو كلمه تال و آب گرفته است كه تال لغت هندی به معنای آبگیر است. تالاب ناحیه ای از مظاهر طبیعی و خدادادی است كه در روند پیدایش، خاك آن توسط آب های سطحی و زیرزمینی به صورت اشباع شده درآمده و در طی یك دوره ی كافی و تحت شرایط عادی، محیطی طبیعی تشكیل داده است و دارای توالی زیستی می باشد. این مجموعه دارای جوامعی از گیاهان و جانوران ویژه است كه امكان سازگاری در چنین شرایط اكولوژیكی را دارا می باشند.
تولید و ذخیره سازی آب، حفظ و توسعه تنوع زیستی گیاهی و جانوری، مهار سیل و فرسایش، پالایش آب، تثبیت آب و هوای منطقه به ویژه تعدیل درجه حرارت، تأمین غذا و تولید فرآورده های شیلاتی و پرندگان از قابلیت های اكولوژیك و اقتصادی تالاب ها به حساب می آیند.

راز مهاجرت پرندگان- جلسه چهارم

سازمان حفاظت محیط زیست به منظور حفاظت از تالاب¬ها و کاهش روند تخریبی آنها اقدامات متعددی انجام داده است که طرح حفاظت از تالاب های ایران در همکاری مشترک با برنامه توسعه ملل متحد (UNDP) و تسهیلات محیط زیست جهانی (GEF) یکی از این موارد می باشد. اما این طرح ها بدون همکاری و دلسوزی ما کافی نیست. حال که با تالاب های ایران و اهمیت آنها آشنا شدیم باید همه ی تلاشمان را برای حفظ و نگهداری تالاب ها به کار گیریم.

تکلیف1: لیست تمامی تالاب های ایران که در کنوانسیون رامسر به ثبت رسیده است را تهیه نمایید. 5 تالاب را به صورت تصادفی انتخاب نموده و جزئیات اطلاعات آن را تهیه نمایید. اطلاعات تالاب شامل منطقه جغرافیایی، وسعت، پرندگان بومی و مهاجر و همچنین وضعیت حفاظت آن می باشد. فعالیت خود را با ذکر منبع برا یما ارسال نمایید.


تکلیف2: درباره پرندگان مهاجری که به تالاب بین المللی میانکاله مهاجرت می کنند تحقیق کنید. این پرندگان چه فصل و از کدام منطقه به ایران سفر می کنند و حدوداً چند گونه هستند. اطلاعات خود را به صورت گزارش کامل برای ما ارسال نمایید.


محل بازدید/ اردو/ خرید: برای آشنایی بیش تر با تالاب های ایران و پرندگان مهاجر آن از سایت پرنده نگری سرخرود در فریدونکنار استان مازندران دیدن نمایید. برای کسب اطلاع بیشتر درباره این محل به آدرس اینترنتی زیر مراجعه نموده و اطلاعات کامل را از سایت تبیان مطالعه نمایید.

http://www.tebyan.net/newindex.aspx?pid=293831

منابع مطالعه: جهت کسب اطلاع بیش تر در زمینه تالاب هاب ایران و اهمیت آنها، کتاب " تالاب های ایران"، تألیف: دکتر بهروز بهروزی راد، انتشارات سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح را مطالعه نمایید.

راز مهاجرت پرندگان- جلسه چهارم

بخش پژوهش های دانش آموزی سایت تبیان
تهیه: الهام گارسچی - تنظیم: یگانه داودی

مطالب مرتبط

نظریه راز مهاجرت پرندگان- جلسه اول
نظریه راز مهاجرت پرندگان– جلسه دوم
نظریه راز مهاجرت پرندگان– جلسه سوم
نظریه راز مهاجرت پرندگان– جلسه چهارم
نظریه راز مهاجرت پرندگان– جلسه پنجم
نظریه راز مهاجرت پرندگان– جلسه ششم
نظریه راز مهاجرت پرندگان– جلسه هفتم
نظریه راز مهاجرت پرندگان– جلسه هشتم