تبیان، دستیار زندگی
تا این بخش از پروژه با مباحث بسیاری در زمینه اکولوژی آشنا شدید، شما هم اکنون مفهوم اکولوژی و سلسله مراتب جانداران و همچنین انتقال انرژی از تولید کننده اولیه را می شناسید. شما درباره چرخه حیات جانداران و چرخه تجزیه کنندگان عناصر و همچنین حیات بر روی کره زم
عکس نویسنده
عکس نویسنده
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

اکولوژی چیست؟ - جلسه هشتم

اهداف جلسه:

  • آشنایی با اکولوژی انسان
  • آشنایی با تأثیر انسان بر محیط
  • آشنایی با اکولوژی عصر ما
  • وسایل مورد نیاز:
  • کامپیوتر مجهز به اینترنت
  • بخشی از منطقه زندگی ما

مقدمه


تا این بخش از پروژه با مباحث بسیاری در زمینه اکولوژی آشنا شدید، شما هم اکنون مفهوم اکولوژی و سلسله مراتب جانداران و همچنین انتقال انرژی از تولید کننده اولیه را می شناسید. شما درباره چرخه حیات جانداران و چرخه تجزیه کنندگان عناصر و هم چنین حیات بر روی کره زمین آموختید. درباره خاک، توزیع حیات و جایگاه اکولوژیک اطلاعات مفیدی بدست آوردید. اطلاعات زیادی در مورد تأثیرات اکولوژی بر تکامل و سازگاری و تنوع جانداران به دست آوردید.
در جلسه آخر با مباحث مهمی از قبیل اکولوژی انسان و تأثیر انسان بر محیط، هم چنین اکولوژی عصر حاضر بحث خواهیم کرد.

8-1 اکولوژی انسان

از نظر اکولوژیکی، انسان های اولیه خیلی شبیه سایر گونه ها بودند. آنها جزیی طبیعی از شبکه غذایی بوده اند که احتمالاً مصرف کنندگان اولیه به شمار می رفتند و توسط گونه های قوی تر و بزرگ تر یا مصرف کنندگان ثانویه، خورده می شدند. با توسعه ابزار، استفاده از آتش و افزایش مهارت در ارتباطات، انسان ها جایگاه خود را به صورت مصرف کننده و شکارچی بالای هرم غذایی تغییر دادند. اما برحسب در دسترس بودن انرژی دریافتی از سطوح پایین تر، جمعیت آنها محدود بود.

حتی با به دست آوردن مهارت ها و ابزار های بیش تر و به صورت شکارچی در آمدن، باز هم نتوانستند جمعیت خود را از حد ظرفیت محیط طبیعی بیش تر نمایند. دسترسی به گیاهان زراعی و کشت آنها همه چیز را تغییر داد. انسان قادر شد تولیدات زراعی را افزایش دهد و در نتیجه از مجموعه خشن زنجیره غذایی طبیعی خارج گردد. این مختصر پیشرفت باعث گردید که از نظر اکولوژیکی از تمام گونه ها متمایز گردد. جمعیت انسان شروع به افزایش کرد و در چهره زمین تغییراتی ایجاد گردید.

اکولوژی چیست؟ - جلسه هشتم


در بیش تر طول تاریخ بشر، انسان ها شکارچی و جمع آوری کننده غذا بوده اند. از این طریق انسان گیاهان و مواد گیاهی، بذر حاوی انرژی و میوه ها را جمع آوری می کرد و گاهی حیوانی را نیز می کشت تا به عنوان غذا از آن استفاده کند. بعضی از قبایل اولیه استرالیا هنوز هم به همان شکل زندگی می کنند. این شیوه زندگی احتیاج به داشتن اطلاعات کامل از محیط طبیعی، ویژگی های خاص و تغییرات فصلی محیط دارد. جمع آوری کننده غذا باید دانش خوبی از وضعیت محیط زیست داشته باشد. چون انسان های جمع آوری کننده غذا مجبور بودند در جستجوی غذا مناطق وسیعی را زیر پا بگذارند، بنابراین نمی توانستند در جایی ثابت مانده  و مستقر گردند. کشف آتش با استفاده از ابزار های بسیار ساده راه های بیش تری برای استفاده از انرژی محیط زیست به بشر نشان داد. این کشفیات انسان را قادر ساخت تا بتواند از غذاهایی که در گذشته غیر قابل خوردن بود، استفاده کند.

اکولوژی چیست؟ - جلسه هشتم


انسان هم چنین گونه هایی از گیاهان را انتخاب کرد که در جیره غذایی او نقش تعیین کننده ای داشت. کشاورزی ارتباط انسان را با محیط زیستش به هم ریخت. انسان می توانست ضمن تهیه مواد غذایی مورد نیازش آنها را ذخیره نماید تا هر زمان که لازم باشد، مورد استفاده قرار دهد. در نتیجه انسان ها به تدریج کم تر وابسته به محیط زیست شدند، بنابراین در مناطق خاص مستقر گشتند. با رشد شهر نشینی، به تدریج ابزار های کشاورزی و روش های آن پیش رفت و جمعیت انسان ها افزایش یافت.

اکولوژی چیست؟ - جلسه هشتم

8-2 کنترل جمعیت انسان ها

همانند سایر جانوران، انسان ها نیز به بیماری ها حساس بوده از این طریق جمعیت آنها کنترل می شود. در نیمه قرن چهاردهم در اروپا انسان ها در کنار هم زندگی می کردند، اما بهداشت آنها بسیار ضعیف بود تا اینکه بیماری طاعون که به مرگ سیاه معروف است در جمعیت انسانی گستردگی وسیعی یافت به نحوی که گفته شده آنقدر تلفات به بار آورده که مجبور بوده اند مرده ها را در گاری های اسبی روی هم انباشته کرده و به خارج حمل کنند. این بیماری از طریق کنه به انسان منتقل می شود. این کنه ها بر روی موش های سیاه که انبار های غله را مورد حمله قرار می دادند، می نشستند و بیماری را انتقال می داند و شهر های بسیاری را از جمعیت خالی می کردند. مرگ سیاه تا پایان قرن چهاردهم ادامه یافت. این بیماری تلفات قابل توجهی به انسان وارد کرد اما جمعیت انسان ها سریعاً افزایش یافت و انسان فصل جدیدی را در تاریخ آغاز کرد.

اکولوژی چیست؟ - جلسه هشتم


مسایل زیادی انسان را از محیط طبیعی دور ساخت. استفاده از ذغال سنگ که مخزن قدیمی ذخیره انرژی خورشید است، به انسان ها کمک کردتا کم تر پای بند محیط طبیعی و مکانیسم های طبیعی باشند. در واقع، این استفاده باعث گردید که جمعیت انسان ها بازهم بیش تر گردد. انرژی بیش تر باعث افزایش تولید غذا گردید، شرایط زیستی را بهبود بخشید و توسعه تکنولوژی سوخت که در اثر آن از زغال نفت، مواد دارویی و کشاورزی به دست می آمد، باز هم به این افزایش جمعیت کمک کرد. افزایش جمعیت تا حدی ادامه یافت که انفجار تأسف انگیز جمعیت را در سال های اخیر مشاهده می کنید.

اکولوژی چیست؟ - جلسه هشتم

8-3 تأثیر انسان بر محیط زیست

پس از انقلاب صنعتی که در قرن های 18 و 19 به وقوع پیوست، تأثیر انسان بر محیط زیست فوق العاده زیاد گردید. سوخت مواد فسیلی باعث آلودگی مناطق وسیع و اتمسفر گردیده، تکنولوژی صنعتی باعث جذب انسان های بسیار زیادی که قبلاً در مناطق روستایی زندگی می کردند، گردید.

اما پیشرفت تکنیک به طور تأسف انگیزی باعث کاهش تعداد انسان هایی که بر روی زمین کار می کردند، شد. کاربرد کودهای شیمیایی و علف هرز کش ها، به افزایش تولیدات کشاورزی و امکان تغذیه بهتر انسان ها کمک کرد. اما این افزایش جمعیت اثرات نامطلوبی بر جای گذارده است. امروزه علوم اکولوژیکی این امکان را فراهم کرده که انسان بداند چگونه بر محیط زیست تأثیر می گذارد و به دنبال راه هایی برای کاهش و ترمیم خسارات وارده بر محیط باشد.

اکولوژی چیست؟ - جلسه هشتم


افزایش تقاضا برای غذا، پیشرفت تکنولوژی برای تعیین موقعیت ماهی ها در دریا و فرآیندهای تولید باعث فشار فزاینده ای بر جمعیت ماهیان شده است. به علت برداشت بی رویه بعضی ماهی ها مانند شاه ماهی دریای شمال با رشد صنعت ماهی گیری در سواحل پرو، تعدادی از ماهیان به کلی از بین رفتند. اکولوژیست ها عقیده دارند که بایستی اجازه داد جمعیت حیوانات وحشی افزایش یاید. مثلاً ماهی ها امکان یابند مقدار کافی تولید مثل کرده جمعیت خود را به نحوی افزایش دهند که بقای آنها تضمین گردد. متأسفانه، امروزه بهای میزان صید شده بیش تر از ارزش حفاظت آنها برای فردا است. این تفکر می تواند به فاجعه هایی برای ماهی ها و در نهایت جمعیت انسان ها که به آنها وابسته اند، منجر می شود. می توان تنها با رعایت صید پایدار به این مهم نایل گردید.

اکولوژی چیست؟ - جلسه هشتم


این مسئله نه تنها در حوضه صید و ماهی گیری بلکه در بیش تر فعالیت ها مانند شکار و قطع درختان جنگل صورت گرفته است. زندگی ماشینی انسان ها باعث تولید زباله می شود. بسیاری از مواد شیمیایی صنعتی، از قبیل پلاستیک و بعضی از فلزات نمی توانند به وسیله تجزیه کنندگان شکسته و تخریب گردند. باقی ماندن آنها در محیط زیست، دایماً باعث انهدام همان منابع طبیعی که این مواد از آنها به عمل آمده می گردد. از آنها خطرناک تر، ذخیره مواد سمی و ایجاد مخاطراتی برای محیط زیست و انسان است. بعضی از مردم معتقدند که چون این مواد سلامت انسان ها را به مخاطره می اندازد، نباید تولید شوند.

اکولوژی چیست؟ - جلسه هشتم

8-4 اکولوژی عصر ما

امروزه انسان بیش ترین تأثیر را بر کره زمین دارد. فعالیت انسان ها در مصرف انرژی برای استخراج معادن کشاورزی و صنعت و شهرنشینی، در چنان مقیاس وسیعی گسترده شده که محیط زیست در خطر انهدام قرار گرفته و ترکیب هوای جو تغییر کرده است. در تمام مراحل هیدرولوژیکی، آب آلوده گشته از تولیدات صنعتی و غالباً سمی و مواد شیمیایی به منظور کنترل آفات استفاده می شود و در مقیاس وسیعی این مواد سمی در فرآیند های غیرقابل شمارش صنعتی به کارگرفته می شود.

آلوده شدن حیوانات دریایی گذشته از برداشت مخاطره آمیز از آنها، باعث اثرات سوء نامطلوبی بر آنها خواهد بود. بسیاری از منابع ارزشمند استخراج و به صورت مواد و کالا در آمده، مقدار بسیار کمی از آنها مجدداً به طبیعت باز می گردد. تأثیر فعالیت های انسان پایان ناپذیر و تنها در یک مورد مشترک است. و آن اینکه نتایج آنها را در طولانی مدت نمی توان پیش بینی کرد، مگر آنکه از عملکرد بیوسفر و راه های پیچیده آن شناخت صحیحی به دست آید. اگر چه اساساً اکولوژی علمی برای حل مشکلات محیط زیست نیست، اما هدف آن تعمیق شناخت و فهم انسان از روابط متقابل بین مواد زنده، بین خودشان و دنیای فیزیکی آنهاست.

اکولوژیست ها قبلاً راه هایی را که انسان می تواند با محیط زیست کنار آید، پیشنهاد کرده و توجه انسان ها را به تمام چیزهایی که در محیط زیست انجام داده اند، جلب کرده اند. اما برای حل این مشکلات انسان باید از روی عمد و اراده این معلومات را بکار گیرد.

اکولوژی چیست؟ - جلسه هشتم


کاشت یک درخت برای جلوگیری از جابجایی محیط زیست و هم چنین به دلایل صحیح اکولوژیکی، نمونه ارزشمندی از فعالیت های مثبت است. تجدید جنگل کاری، نشان دهنده حیات مجدد و آغاز تازه ای است و یکی از راه حل های عملی در حل مشکلات زیست محیطی به شمار می رود. در بسیاری از مناطق، جنگل تراشی باعث ایجاد فرسایش های جدید و حتی بیابان زایی شده است. جایگزینی درختان می تواند به تجدید حیات کمک نماید. گیاهان گازکربنیک هوا را جذب کرده باعث کاهش غلظت این گاز در هوا که در اثر سوخت های فسیلی ایجاد می شود، می گردند. علاوه بر کاشت گونه های درخت مخلوط گیاهان برگ ریز انواع کاج ها، باعث ایجاد زیستگاه های غنی برای طیف وسیعی از گونه ها می گردد.

8-5 نجات از انقراض

با رشد جمعیت انسان ها و بهره برداری بی رویه از منابع طبیعی منجر به به وجود آمدن خطر انقراض برای برخی جانداران گردید. با مطالعه وسیع در زمینه مضرات انقراض جانداران برای انسان و حیات بر روی زمین، انسان ها در برخی نقاط دنیا برآن شدند تا از انقراض برخی جانداران جلوگیری نمایند.
با احداث پارک های ملی، امکان حفاظت از فیل آفریقایی که در خطر انقراض بود، فراهم گردید. اما هم چنان شکار غیرقانونی این فیل را در تهدید نگه داشته است. متخلفین می توانند در بازار خرید و فروش غیرقانونی عاج فیل پول زیادی به دست آورند. بر اساس یک موافقت نامه بین المللی که به تجارت این عاج ها خاتمه داد و فرصت را برای بقای فیل ها بوجود آورد، پادشاه کنیا در یک اقدام تأثیر گذار کلیه عاج های فیل ها را در یک محل به آتش کشیده و از بین برد تا به خریداران عاج فیل بفهماند که دیگر عاجی در کار نیست تا به عنوان مواد خام مورد استفاده قرار گیرد. از این طریق موافقت های بین المللی که بر اساس دستاوردهای تحقیقاتی حاصل گردیده، اکنون اکولوژیست ها می توانند تأثیر مطالعاتشان را در بقای موجودات زنده ببینند

اکولوژی چیست؟ - جلسه هشتم


در سال 1979 آقای لاولاک دانشمند انگلیسی ولی اکولوژیست نبود، نظریه ای در مورد حیات ارایه نمود و اسم آن را گایا گذاشت. اساس تئوری این است که کره زمین خاصیت خود تنظیمی دارد و برای نگهداری شرایط مناسب حیات، تغییرات منظمی (حتی بیش تر از حیوانات خونگرم که حرارت بدن خود را تنظیم می کنند) دارد. نظریه لاولاک می گوید که حیات بر روی زمین ادامه یافته، ربطی به آنچه که انسان ها در آن انجام می دهند ندارد. یعنی ممکن است موضوع بدین شکل پیش برود که در اثر آلودگی کلیه انسان ها از بین بروند و حیات به شکلی بدون انسان بر روی آن ادامه یابد.


تکلیف1:  یک نمونه حیوان یا پرنده ای که چند سال گشته در ایران وجود داشته و حالا منقرض شده است را شناسایی کنید، محیط زندگی جاندار را بررسی کرده و علت انقراض آن را بیابید؟ آیا انسان در انقراض این گونه نقش داشته است؟
بررسی های خود را همراه گزارش مفصل و تصویر برای ما ارسال نمایید.


تکلیف2:  بخشی از محل زندگی خود را به صورت محدوده مورد مطالعه انتخاب کنید. در این محدوده مشخص شده تمام عوامل انسانی که بر محیط تأثیر گذار است را بررسی نمایید. تأثیرات انسان بر محیط را به صورت گزارش مفصل برای ما ارسال نمایید.


محل بازدید/ اردو/ خرید:  برای انجام بخشی از پروژه خود می توانید از منطقه حفاظت شده و تالاب میانکاله بازدید نمایید. اطلاعات کامل این منطقه را در آدرس زیر بخوانید.

http://www.tebyan.net/newindex.aspx?pid=145187

منابع مطالعه:

برای کسب اطلاع بیش تر در زمینه اکولوژی انسان مقاله موجود در وب سایت زیر را مطالعه کنید.


بخش پژوهش های دانش آموزی سایت تبیان

تهیه: الهام گارسچی _ تنظیم: علی سرمدی

اکولوژی چیست؟ - جلسه اول
اکولوژی چیست؟ - جلسه دوم
اکولوژی چیست؟ - جلسه سوم
اکولوژی چیست؟ - جلسه چهارم
اکولوژی چیست؟ - جلسه پنجم
اکولوژی چیست؟ - جلسه ششم
اکولوژی چیست؟ - جلسه هفتم
اکولوژی چیست؟ - جلسه هشتم