بررسی رفتار غذا یابی زالو طبی، جلسه سوم
اهداف جلسه
آشنایی با ماز و نحوه ی استفاده از آن در مطالعات رفتارشناسی، انتخاب ماز مناسب برای این مطالعه، ساخت ماز Y
وسایل مورد نیاز:
بسته به امکانات دانش آموزان می توانند یکی از موارد یک تا سه زیر را انتخاب کنند:
1.پلکسی گلاس
2. شیشه، چسب آکواریوم و...
3.لوله پلیکا- اتصال7
4. اره
هزینه
بالا
برای مطالعه ی هر علم ابزارهای خاصی وجود دارد. از ابزارهایی که برای مطالعه ی علم رفتارشناسی استفاده میشود ماز است. در این مطالعه به معرفی ماز ، ذکر انواع ماز و معرفی ماز Y می پردازیم.
ماز چیست؟
به ساختاری که حاوی مسیرهای متعدد است ماز میگوییم که میتواند ساده تا پیچیده باشد. مازها همه یک نقطه ی شروع ثابت دارند. کسی یک ماز را حل میکند باید یک راه حل مناسب برای خروج از ماز بیابد. مازها میتوانند دو بعدی ( گرافیکی و بر روی کاغذ) یا سه بعدی باشند.
پرسش: به جز سرگرمی در چه مواردی در زندگی روزمره با ماز برخورد کردهاید؟ نام ببرید.
ماز در مطالعات رفتار شناسی:
شاید این عجیب به نظر بیاید اما در رفتارشناسی این نمونههای مطالعه هستند که باید مازها را حل کنند! در برخی از موارد مازها برای یک آزمایش خاص طراحی میشوند. اما در اکثر موارد کارایی یک ماز در گروه خاصی از آزمایشات به اثبات رسیده است. در بیشتر موارد نمونه های آزمایشگاهی جوندگان به ویژه موش Rat و سوری mice هستند.
معرفی انواع ماز:
همان طور که اشاره شد مازهای مختلفی در مطالعات رفتار شناسی به کار میروند.
برخی از این مازها به شرح زیرند:
ماز T یا Y
در مطالعات رفتاری ماز T یا Y ماز ساده ای است که در مطالعات تشخیصی جانوران به کار می رود. این ماز شبیه Y یا T است. معمولا برای بررسی این موضوع به کار می رود که حافظه ای فضایی جوندگان درباره ی محرک های مختلف چگونه عمل می کند.
هر چند در ابتدای قرن بیستم که استفاده از این نوع ماز آغاز شد بیشتر برای سنجش رفتارهای جوندگان به کار میرفت. در این مطالعه از ماز Y استفاده میکنیم.
تصویر 1موش در ورودی ماز Y
تصویر 2 موش در ورودی ماز T
ماز صلیبی (elevated plus maze)
مازی برای سنجش اضطراب در جوندگان است. از یک صفحه صلیبی شکل ساخته شده است که دو تای آنها دارای انتهای بسته و دو تای آن دارای انتهای باز هستند. هر دو دارای سر آن بدون سقف هستند. این نوع ماز معمولا بین 40 تا 70 سانتی متر از سطح زمین بالاتر ساخته میشود.
این مدل بر اساس بیزاری جوندگان از فضاهای باز طراحی شده است. بنابراین جوندگان بازوهای دارای دیواره را ترجیح میدهند. سنجش اضطراب در این مازها با محاسبهی نسبت کلی فضای صرف شده در بازوهای باز است ( زمان صرف شده در بازوهای باز/ زمان کل).
تصویر 3 موش در ماز صلیبی
ماز barnes
برای بررسی حافظه و یادگیری سه بعدی استفاده میشود.
به عبارتی این ماز توانایی جانور در به خاطر سپردن مکانی خاص را تست میکند. جانور (معمولا موش) از مرکز یک سکوی روشن دایرهای که بر روی استوانهی بلند قرار دارد رها میشود. 18 سوراخ بر روی شعاع این سکو قرار گرفتهاند. یک جعبهی کوچک تاریک زیر یکی از این سوراخها قرار میگیرد. موش با جستجوی تک تک سوراخها این جعبه را پیدا کرده از سطح سکو فرار میکند. با تکرار چند بارهی این آزمایش موش مکان جعبه را میآموزد.
تصویر 4ماز Barns
ماز آبی Morris
این ماز هم برای سنجش حافظه و یادگیری فضایی در جوندگان به کار میرود. هم چنین برای تشخیص ایرادات شناختی در حافظهی فضایی مفید است. در این تست موش در نقطهای در محیط یک مخزن استوانهای پر از آب رها میشود تا بتواند یک سکوی شناور بر روی آب را پیدا کند. سنجش حافظهی فضایی با تکرار آزمایش و یافتن محل سکو زمانی که سکو از محل آزمایش حذف شده است انجام میشود.
آیا میتوان از ماز برای مطالعهی رفتار در بیمهرگان هم استفاده کرد؟
همهی این مطالب راجع به ماز را با هم مرور کردیم اما آیا میتوان از ماز برای مطالعهی رفتار در بی مهرگان استفاده کرد؟ جدیدا مشخص شده است مطالعهی رفتارهای بسیاری در بی مهرگان امکان پذیر است. قطعا تمام مازهایی که در بالا نام بردیم قابل استفاده در مطالعات بی مهرگان نیست اما برخی از آنها مثل ماز Y یا انواعی از ماز صلیبی برای مطالعات بی مهرگان استفاده شده است.
بی مهرگانی مثل سوسک حمام، انواع سوسک، مورچه و خرخاکی و خرچنگ مدل های خوبی برای مطالعهی حافظهی فضایی بودهاند. در این مطالعه هم بر اساس مطالعهی دیگری که بر روی زالو انجام شده است پژوهش ساده ای بر روی زالو طراحی کرده ایم.
پرسش: اگر موردی در طبیعت یا در فیلم ها مستند یا کتاب ها از رفتار شناسی بی مهرگان به خاطر دارید برای هم گروهی یا هم کلاسی های خود بیان کنید.
ساخت ماز:
ابعاد ماز: ماز در این مطالعه به شکل یک Y است. بازوهای این ماز دارای طول 15 و عرض 5 سانتی متر است. هم چنین ورودی ماز دارای طول 18 و عرض 5 است. زاویه ی بین دو بازو 45 درجه ارتفاع ماز نیز در تمام قسمت ها 5 سانتی متر است.
روشهای ساخت ماز:
در این مطالعه ساخت ماز به سه روش امکان پذیر است.
ساخت ماز با پلکسی گلاس:
چون مطالعه در آب صورت میگیرد، مجبوریم از جنسی ماز را بسازیم که ضد آب باشد. پلکسی گلاس که برای ساخت انواع لوح و نشان افتخار و تندیس و ماکت به کار می رود مورد مناسبی است. پلکسی گلاس نوعی پلاستیک است که ظاهری شبیه شیشه دارد، اما جنسش از نوعی پلی کربنات شفاف است که نوعی پلیمر به حساب میآید از طرفی مقاومت خیلی بیشتری نسبت به شیشه دارد. این ماده دو نوع مات و شفاف دارد و ضخامت صفحات آن بین 1 تا 4 میلی متر است. ساخت ماکت با این ماده از دو روش امکان پذیر است: استفاده از دستگان برش لیزری CNC، کاتر مخصوص
هر چند شما میتوانید ماز دقیق و مناسبی با این روش داشته باشید اما ضعف بزرگش در این است که خودتان به شخصه قادر به انجام آن نیستید و باید ماز را سفارش دهید. هم چنین قیمت این روش به نسبت زیاد است. ضمنا ممکن است در برخی شهرها مراکزی که با پلکسی اشیاء مختلف می سازند وجود نداشته باشد. در تهران این مراکز در پامنار، نزدیک بازار تهران واقع شده است.
ساخت ماز با شیشه:
همه ی شما با شیشه آشنا هستید. چون این ماز باید ضد آب باشد ساخت آن با شیشه و چسب آکواریوم هم امکان پذیر است. ضعف این روش هم در این است که نمی توانید خودتان ماز را بسازید. هر چند قیمت آن به نسبت کمتر از روش قبلی است، اما نگهداری از آن هم سخت است.
ساخت ماز با لوله پلیکا:
لولهی پلیکا هم برای عبور جریان آب استفاده می شود. چون قابلیت نگهداری آب را دارد برای ساخت ماز مناسب است. حسن آن در این است که خودتان با کمک بزرگ تر ها قادر به ساخت آن هستید و هرینهی آن کمتر است. اما ضعفش در این است که ماز به دقیقی دو مورد قبل، به خصوص مورد یک نیست. ما نمی توانیم عرض و ارتفاع را در این حالت تنظیم کنیم.
برای ساخت ماز از لولهی پلیکا آن را از وسط نصف کنید. سه بخش هم اندازه به اندازهی طولی که در ابتدا ذکر شد ببرید هر چند قادر به تنظیم ارتفاع و عرض ماز نیستید و این یکی دیگر از ضعف های کار است. انتهای دو تا از لوله ها را با بخش هایی از باقی ماندهی لوله ی پلیکا و چسب آکواریوم ببندید. از یک رابط v شکل لولهی پلیکا برای اتصال این سه بخش استفاده کنید. نکات ایمنی را حین انجام این کار رعایت کنید و در صورتی که در بریدن با اره مهارت ندارید از افراد ماهر بخواهید این کار را برایتان انجام دهند.
پرسش: با دوستانتان به روش های دیگری که می توان یک ماز ضد آب ساخت فکر کنید. شاید شما روش بهتری پیدا کردید. می توانید آن را با ما هم در میان بگذارید. البته بعد از اینکه از درست عمل کردن آن در آزمایش مطمئن شدید.
در پایان این جلسه ماز ما برای شروع آزمایش در جلسهی بعد آماده است.
معرفی منابع بیشتر:
ماز صلیبی:
در این لینک میتوانید فیلمی از نحوه ی استفاده از ماز صلیبی ببینید. هم چنین خلاصهای در این باره مطالعه کنید.
ماز Brane:
در این لینک میتوانید مقالهای دربارهی ماز Brane مطالعه کنید.
در این لینک می توانید فیلمی از نحوه ی استفاده از ماز Brane ببینید. همچنین خلاصهای در این باره مشاده کنید.
ماز آبی Moriss
در این لینک میتوانید فیلمی در بارهی ماز آبی Moriss مشاهده کنید.
تمرین:
1- چرا استفاده از ماز برای مطالعهی رفتاردر بی مهرگان هم امکان پذیر است؟
2- دربارهی یکی از مازها به جز ماز Y یک تحقیق در دو صفحه آماده کنید.
مطالب مرتبط:
بررسی رفتار غذا یابی در زالو طبی، جلسه اول
بررسی رفتار غذا یابی در زالو طبی، جلسه دوم
بررسی رفتار غذا یابی در زالو طبی، جلسه سوم
بررسی رفتار غذا یابی در زالو طبی، جلسه چهارم
بررسی رفتار غذا یابی در زالو طبی، جلسه پنجم
بررسی رفتار غذا یابی در زالو طبی، جلسه ششم
بخش پژوهش های دانش آموزی تبیان، تهیه: سارا قربانی
تنظیم: نسرین صادقی