آیا عذاب برزخ موقتی است؟!

بر اساس آیات قرآن افرادی که می میرند به عالم برزخ انتقال داده می شوند و تا برپایی قیامت در آنجا خواهند بود . ظاهراین مطلب با عدل خداوند چگونه سازگار نیست زیرا کسانی که زودتر از دنیا می روند نسبت به کسانی که دیرتر از دنیا می روند بر حسب وضعیت آنها در آن عالم بیشتر عذاب یا خوشی خواهند داشت.

فرض این سوال این است که کسانی که وارد عالم برزخ می شوند اگر جهنمی باشند در جهنم برزخ و اگر بهشتی باشند در بهشت برزخ تا قیامت می مانند در حالی که این فرض درست نیست. خیلی ها در برزخ هستند و بعد از مدتی از عذاب برزخی نجات پیدا می کنند و مشکلشان در برزخ حل می شود و به تعبیر ما از جهنم برزخی به بهشت برزخی راه پیدا می کنند.

بنابراین کسانی که زودتر وارد برزخ می شوند مشکلشان زودتر حل می شود و بهشت می روند. کسانی که دیرتر می روند مجازات برزخیشان را باید ببینند و اگر تفضلاً بخشیده نشوند ممکن است کسانی که در دنیا هستند مشکلشان را حل بکنند یا خداوند آنها را ببخشد، به هر حال مشکلشان باید حل بشود.

اگر مجازات کوتاه باشد زودتر از عذاب برزخی نجات پیدا می کنند و اگر طولانی بود بیشتر می مانند. اگر خودشان کاری کرده باشند که نتیجه اش به آن عالم برود حل می شود وگرنه دیگران که در دنیا هستند می توانند مشکلشان را حل بکنند. به تعبیر دیگر اعمال انسان به دو دسته تقسیم می شوند:

یک دسته اعمال را خود انسان از پیش فرستاده که با مرگش پرونده این اعمال بسته می شود و به تعبیر قرآن به آن اعمال ما تقدّم می گویند.

دسته دیگر اعمالی است که از پشت سر برایش می آید. بعد از مرگ پرونده نامه اعمالش باز می ماند و آن اعمال بعد از خودش خوب یا بد فرستاده می شود. فرض کنید کسی که کتابی نوشته، علمی در اختیار بندگان خدا قرار داده مادامی که مردم از آن علم استفاده می کنند ثوابش به حساب او و در نامه اعمال او نوشته می شود، یا بنای خیری مانند مسجد، ساختمان، بیمارستان، راه یا پلی ساخته، درختی را غرس کرده ، فرزند صالحی تربیت کرده ، شاگرد صالحی تربیت کرده یا سنت حسنه ای در جامعه باقی گذاشته، مادامی که اینها هستند ثواب آنها در نامه اعمالش نوشته می شود و در عالم برزخ مشکلاتش را حل می کنند.

گاهی شخص ابتدا که وارد برزخ دارد مشکل دارد اما به خاطر نماز شب شاگردی یا پسری که تربیت کرده مشکلش رفع می شود. حضرت عیسی علی نبینا و آله و علیه السلام از قبرستانی عبور می کرد دید که مرده ای در عالم برزخ عذاب می شود، سال بعد از همان قبرستان عبور می کرد دید همان مرد که سال قبل معذّب بود امسال متنعّم است یعنی از جهنم برزخی داخل بهشت برزخی رفته. سوال کرد جریان چیست؟ گفتند فرزندی داشت که در طول سال گذشته این فرزند به حد بلوغ رسید و دو تا کار خیر انجام داد، یکی اینکه راه و جاده ای را که خراب شده بود اصلاح کرد. دوم اینکه یتیمی را تحت سرپرستی گرفت و مشکلش را حل کرد و به طور کلی کار یک یتیم را اصلاح کرد. به خاطر این دو عمل فرزند، عذاب از پدر بر داشته شد و بهشت رفت.

پس اینکه چون اولش گرفتار بوده، تا قیامت گرفتار است صحیح نیست. کسی که امروز می میرد تا زمانی که گرفتاریش برداشته شود گرفتار است. پس تصور نشود کسانی که در عالم برزخ وارد می شوند حالت و وضعیتی که ابتدای ورود به برزخ داشتند تا قیامت ادامه دارد. میزان آن حال و وضعیت به اقتضای جرمشان است. اگر جرمشان اقتضایش این است که ده سال آن جا مشکل داشته باشند، ده سال می مانند و بعد از ده سال مشکلشان حل می شود مثلاً فرض کنید حج انجام نداده به عالم برزخ رفته قطعا به خاطر کوتاهی که نسبت به حج داشته گرفتار است اما فرد صالحی پیدا می شود و از طرف او حج انجام می دهد و مشکل او را حل می کند. در نمازش کوتاهی کرده، نمازها را به موقع نخوانده، از دنیا که رفت دیگران برایش می خوانند دیگر مشکلی در قبال نماز در عالم برزخ ندارد و همین طور بقیه اعمال.

خلاصه

این فرض که کسی که از دنیا رفت چون از ابتدا مشکل دارد تا قیامت این مشکلات ادامه خواهد داشت قابل قبول نیست. با رد این فرض دیگر بحثی برای خلاف عدالت باقی نمی ماند، به اندازه ای که عدالت اقتضا می کرد جرم و مجازاتش را کشیده همین قدر که مجازاتش تمام شد مشکلش هم حل می شود اما کسانی که تازه رفتند هنوز در مشکل هستند.

بازآوری: دکتر جعفری 

بخش اعتقادات شیعه تبیان

منبع: پاسخ به سوالات اعتقادی استاد محمدی موجود در سایت رادیو معارف

مطالب مرتبط:

تأثیر عمیق حقّ النّاس در عذاب برزخ و قیامت

برزخ و ارواح سه گانه

بی عدالتی در برزخ