مردم در «پایتخت خلافت داعش» چطور زندگی می‌کنند؟

خبرنگار روزنامه ی الحیات، حدودا 3 ماه پیش سفری داشته به موصل و گزارشی دست اول از این شهر ماتم زده نقل کرده و در آن نوشته است:

سالم، یکی از ساکنین موصل، برایم تعریف می کند که چطور هزاران نفر از نیروهای داعش در ژوئن سال گذشته وارد شهر شدند؛ با چهره های پوشیده و سلاح به دست در همه ی خیابان ها مستقر شدند. داعش از هر کسی که ارتباطی با نظام عراق داشت (حال چه نظامی بود و چه در یکی از بخش های دولتی کار می کرد) خواست به مسجد یا یکی از مراکز داعش برود و «توبه» خود را علنا اعلام کند. افراد جمع شدند، و متن توبه ای که یکی از افراد داعشی می خواند را یکصدا و با هم تکرار نمودند: «من از آن عمل کفر آمیزی که در آن بودم، اعلام برائت می کنم و شهادت می دهم که خدایی جز الله نیست و محمد، پیام آور اوست.»

یکی از جوانان موصلی تعریف می کند که نیروهای داعش یک افسر اطلاعاتی عراقی که توبه نکرده بود را دستگیر کردند و او را مجبور کردند که قبرش را خودش حفر کند و بعد با شلیک گلوله او را به قتل رساندند.

گشتی های داعش در همه ی شهر می چرخند و از مردم می خواهند که هر پرچمی جز پرچم داعش را پایین بیاورند.

چند نفری از نیروهای داعش در مقابل مردم می ایستند، یکی شان برای اطمینان دادن به مردم می گوید: «ما برادران شماییم، از چندین کشور مختلف به اینجا آمده ایم برای یاری شما، و زدودن کفر، و در هم شکستن شرک، و ارساء دین در جامعه.»

داعش اعلام کرده کسی حق ندارد سیگار بکشد. قلیان‌ها را ضبط کرده و قهوه خانه هایی که محل کشیدن قلیان بود را بسته و به هر کس که مرتکب این گناه شود هشدار داده است.

داعش از پزشکان مرد متخصص زنان خواسته کارشان را تعطیل کنند و همین موجب شده که ازدحام شدیدی جلوی مطب های پزشکان زن ایجاد شود چراکه تعداد پزشکان زن به اندازه کافی نیست.

سالم می گوید داعش برگه ای به فروشندگان لباس های زنانه داده و در آن ذکر کرده: «مردان حق ندارند چیزی که به زنان مربوط است بفروشند (چه لباس چه لوازم آرایش).

تبلیغاتی که ربطی به زنان داشته باشد و استفاده از مانکن هایی که به شکل بدن زنان تولید شده اند هم ممنوع است. داعش همه ی آرایشگاه های زنانه را هم تعطیل کرده؛ تراشیدن ریش را هم برای مردان ممنوع اعلام نموده است.

داعش برای نشر تفکراتش از پخش رایگان کتابچه بین مردم استفاده می کند. در این کتابچه ها تفکرات و عقاید «دولت اسلامی» درج شده است. گذشته از این روش، داعش از دروس و سخنرانی هایی که در مدارس و خانه ها و مراکز «ارشادی» انجام می گیرد هم سود می برد.

ابواحمد یکی از اهالی داعش است که از سالیان دراز بر اقامه نماز به جماعت در مسجد مواظبت داشته است. می گوید: تا به حال با چنین صحنه ایی مواجه نبوده ایم. مساجد [در هر نماز] پر از جمعیت می شود، انگار که نماز جمعه است. دلیل این مسئله آن است که داعش به فروشندگان دستور داده است در ساعات نماز محل کسبشان را تعطیل کنند و برای خواندن نماز به مسجد بروند. هر کس هم بدون عذر، برای نماز به مسجد نرود مجازات می شود، حالا یا شلاق می خورد، یا جریمه ی مالی می شود و یا مغازه اش را می بندند.

اما چیزی که برای مردم موصل غافلگیر کننده بوده، انفجار مرقد یونس پیامبر و شیث پیامبر (علیهما السلام) و مراقد برخی از اولیای الهی است. این اماکن از ابنیه ی تاریخی و همچنین از نمادهای دینی منطقه محسوب می شدند و مردم موصل در روزهای عید برای زیارت به این اماکن مشرف می شدند. یکی از مصاحبه شوندگان صدایش را می آورد پایین و با احتیاط کنار گوش ما با صدای خیلی آرام می گوید: «اینها چطور جرئت کردند حرمت انبیا و اولیا را بشکنند؟ چطور مقابر آن ها را منفجر می کنند و توهین می کنند؟»

هنگام انفجار، یکی از نیروهای داعش فریاد می زده: «این ها نمادهای کفر بود و فقط مرتدانی به آنجا می رفتند که به خدا مشرک بودند و به مخلوقات متوسل می شدند.»

پیرمردی از اهالی موصل دستش را بالا می آورد و می گوید: «لا حول و لا قوة الا بالله. آیا ما این همه سال کافر بوده ایم؟ نکند این ها آمده اند و برای ما دین جدیدی آورده اند. آیا همه ی فقهای ما تا الان چیزی از دین نمی فهمیدند؟ آیا قدم اول برپا کردن دین تخریب مقابر و زیارتگاه های صالحان است یا آنکه قدم اول آن است که باید مردم را از جهل و ظلم و فقر نجات داد؟»

مردم عراق دچار نوعی شوک فرهنگی شده اند: داعش دارد به هویت فکری شان تعدی می کند و بخشی از میراث تاریخی آنان را از بین می برد.

در ماه رمضان امسال، داعش برپایی «دولت خلافت» را اعلام کرد. برخی از نیروهایش که از کشورهای حاشیه خلیج فارس و آسیای میانه به داعش پیوسته بودند، پس از این ماجرا به میدان های شهر آمده و گذرنامه ها و اوراق هویتی خود را پاره کرده و آتش زدند.

این نیروها با اعلام برائت از کشورهای «طواغیت» اعلام کردند که مرزهای «سایکس پیکو» [که پس از جنگ جهانی اول، مرزهای کشورهای عربی ایجاد شده از فروپاشی عثمانی را تعیین کرد] را به رسمیت نمی شناسند و بر بیعت خود با «خلیفه» ابراهیم عواد البدری معروف به ابوبکر البغدادی تأکید می کنند.

عید فطر امسال هم به سراغ مردم موصل آمد، اما این بار چهره ها تغییر کرده و حال و هوای مردم دگرگون شده بود. ابوثائر (از اهالی موصل) خیلی به یاد همسایه ی سابق و مسیحی اش ابووسیم می افتد و غصه می خورد: «از بیست سال پیش تا به حال، هر عید فطر خودش و همسرش به منزل ما می آمدند. بچه هایش با بچه های ما بازی می کردند و طوری بود که عید ما عید آنها هم بود. ما هم در اعیاد آنها برای تبریک به منزل آنها می رفتیم. با آنها گوشت می خوردیم و شب آغاز سال نو را با هم به شب نشینی بیدار می ماندیم. صریحا بگویم امسال اصلا مزه عید را حس نمی کنم. بچه ها هم سراغ دوستان مسیحی شان را می گیرند که با هم بازی کنند.»

ابوثائر ادامه می دهد: «داعش، سیستم زندگی ما را به هم زد. ما از وقتی به دنیا آمده بودیم عادت داشتیم روزهای عید به زیارت اهل قبور برویم. ولی امسال عید ناگهان دیدیم که چند نفری از نیروهای سازمان جلوی مقبره ها ایستاده اند و مردم را مجبور می کنند به خانه هایشان بازگردند و مدعی اند این رفتن به زیارت اهل قبور در روزهای عید یک «سنت سیئة» است و باید از شر آن خلاص شد.»

از یک استاد دانشگاه اهل موصل درباره ی نحوه ی تعامل داعش با عشایر پرسیدم و گفتم آیا داعش از تجربه های سابقش درس گرفته است؟ این استاد موصلی، جوابهایی داد که تا حدی با جواب مردم عادی متفاوت بود:

«به نظر می رسد نیروهای سازمان به نسبتِ قبل بیشتر آگاه شده اند چون سازمان تلاش دارد در کشتن اعضای گروه های مخالف نظام که با او از نظر فکری مخالفند خیلی اسراف به خرج ندهد. مثلا برخی میانجی ها توانستند درگیری های مسلحانه ای که بین داعش و ارتش نقشبندیة [بازمانده های نظام بعث و همکار داعش در تصرف موصل] به وجود آمده بود را جمع و جور کنند.

ضمنا داعش دیگر در وحشی گری و قتل و اجرای حدود و عمل به شریعت، مثل سال های 2003 تا 2008 افراط به خرج نمی دهد. گذشته از این، داعش حتی با برخی از عشایری که طرفدار نظام بودند هم وارد گفتگو و هماهنگی شده (مثلا عشیره ی البومحل و عشیره ی الجغایفة). میزان هماهنگی اش با گروه های مسلح مخالف حکومت عراق هم به طرز واضحی افزایش پیدا کرده است، مثلا رهبران داعش از پیشروی در مناطقی که «منطقه نفوذ» و پایگاه عشایر معروف عراقی به شمار می رود اجتناب می کنند.

داعش در مدیریت زندگی مردم هم با «شورای غیرنظامی» [که پس از تصرف موصل تشکیل شد] همکاری می کند و دیگر گروه های مسلح موصل را به زور مجبور به بیعت نمی کند. مردم را هم مجبور نمی کند که پرچم دولت اسلامی را نصب کنند. داعش به خوبی از ماهیت و جوهره ی عشایری جمعه ی عراق (که با ماهیت و جوهر جامعه ی سوریه متفاوت است) آگاهی دارد.»

روایت های اهالی موصل تأکید دارند که داعش از اینکه مردم از اطرافش پراکنده شوند می ترسد، خصوصا که تعداد نیروهای داعش در موصل به نسبت نیروهای «بعث» و رزمندگان «عشایر» بسیار کمتر است. داعش از این هم می ترسد که عشایر عراقی «صحوات» [گروه های عشایری سنی ضد تکفیری ها] جدیدی ضدش به راه بیندازند. به راه افتادن این صحوات خواسته ی حکام سابق موصل از قبیل اثیل النجیفی است. به همین دلیل به نظر می رسد که عشایر عراقی [فعلا] برای داعش خط قرمز باشند.