این آیه در مورد برزخ است یا قیامت؟

کیفر بدبختان این است که در آتش مى سوزند نه مى میرند و نه زنده مى مانند بلکه مدام دچار رنج هاى گوناگونند. گاهى به جهت ضعف آهى خفیف و گاه به سبب درد سخت آهى بلند مى کشند. این کافران در آتش دوزخ جاودان مى مانند تا زمانى که آسمانها و زمین پیرامون دوزخ پایدار باشند. اما خوشبختان در بهشت اند، مادام که زمین و آسمان آن برجاست، لیکن مشیت خدا فوق همه اینهاست.

مى توان گفت اراده خدا که محدود نیست بر این تعلق گرفته است که بهشت را جاودانى کند تا مومنان زمان بیشترى براى ماندن در آنجا داشته باشند: اما کسانى که تیره بخت شدند، برایشان در آتش ضجه و ناله است. تا آسمان ها و زمین برپاست در آن ماندگار خواهند بود، مگر آن که پروردگار تو بخواهد، که بى تردید خداى تو هر چه را خواهد کننده است. و اما کسانى که نیکبخت شدند، تا آسمان ها و زمین برپاست جاودانه در بهشت خواهند بود، مگر آن که پروردگارت بخواهد، که این عطایى قطع ناشدنى است.» (هود/ 106- 108)

نکته ای که در این مقاله قرار است به آن توجه شود، این است که در آیه ی107 الی 108 سوره ی هود اشاره به برپایی آسمان ها و زمین دارد، می خواهیم ببینیم حرف این آیه چیست و بالاخره این 2 آیه در مورد برزخ است یا قیامت؟

جواب این سوال را خدای تبارك و تعالی در كلام خود آن جا كه از آسمان ها و زمینی برای قیامت كه غیر از آسمان و زمین دنیا است سخن گفته، داده است: قرآن كریم در این رابطه فرموده است: یَوْمَ تُبَدَّلُ الْأَرْضُ غَیْرَ الْأَرْضِ وَ السَّماواتُ وَ بَرَزُوا لِلَّهِ الْواحِدِ الْقَهَّارِ (ابراهیم:48) روزی که زمین به غیر این زمین ، و آسمانها [ به غیر این آسمانها ] مبدل گردد ، و [ مردم ] در برابر خدای یگانه قهار ظاهر شوند.

و نیز خدا از اهل بهشت حكایت می كند كه می گویند: ...الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذی صَدَقَنا وَعْدَهُ وَ أَوْرَثَنَا الْأَرْضَ نَتَبَوَّأُ مِنَ الْجَنَّةِ حَیْثُ نَشاءُ ... (زمر:74) ستایش مخصوص خداوندی است كه وعده ی خود را بر ما محقق فرمود و ما را وارث همه ی سرزمین بهشت گردانید تا هر جای آن بخواهیم منزل گزینیم.

پس معلوم می شود برای آخرت نیز آسمان ها و زمینی است، همچنان كه در آن بهشت و دوزخ و برای هر یك سكنه و اهلی است، كه خدای تبارك و تعالی همه ی آن ها را به این وصف توصیف كرده كه نزد اویند، و فرموده: مَا عِندَكمْ یَنفَدُ وَمَا عِندَ اللّهِ بَاقٍ... (نحل:96). آنچه نزد شماست از بین می رود و آنچه نزد خداست باقی می ماند و به حكم این آیه آسمان و زمین آخرت از بین نمی رود و خلود بهشتیان در بهشت و دوزخیان در دوزخ محدود این آسمان و زمین است نه آسمان و زمین دنیا كه پایان عمرش همان ابتدای قیامت می باشد.

علاوه بر این كه خود قرآن كریم برای عالم قیامت آسمان و زمینی را اثبات می كند و ما به همین دلیل می توانیم بگوییم در آیات مورد سوال، خلود در بهشت و جهنم اخروی محدود به دوام آسمان و زمین اخروی شده است كه از سنخ خود آن عالم است به علاوه قراینی كه در آیات هست و از ویژگی های قیامت سخن می گوید، دلالت می كند كه آیات كریمه مربوط به عالم قیامت است نه عالم برزخ و بهشت و جهنم برزخی

و این كه در آیه ی107 و 108 از سوره ی هود بقای بهشت و دوزخ و اهل آن دو را به مدت بقای آسمان و زمین محدود كرده، از این جهت است كه معنای این دو اسم از حیث آسمان و زمین بودن، هیچ وقت از بین نمی رود، آن كه از بین می رود یك نوع آسمان و زمین است و آن آسمان و زمین دنیایی است كه این نظام مشهود را دارد و امّا آسمان ها و زمینی كه بهشت در آن ها است و به نور پروردگار روشن می شود و به هیچ وجه از بین نمی رود و خلاصه جهان همواره آسمان و زمینی دارد.

با این تفاوت كه در آخرت نظام دنیائیش را از دست می دهد، پس روشن شد كه با این وضع، دیگر هیچ اشكالی باقی نمی ماند كه خلود در بهشت و جهنم را محدود به دوام آسمان و زمین كرده، در حالی كه آخرین اجل آسمان و زمین ابتدای قیامت است و از آن به بعد دیگر آسمان و زمین دنیا وجود نخواهد داشت هر چند آسمان و زمین آخرت باقی است.

از آن جایی كه روز قیامت و حساب با عالم برزخ متفاوت است و ویژگی خاص خودش را دارد و از آن جایی كه در آیات مورد سوال به ویژگی هایی اشاره شده كه از خصوصیات قیامت است، پی می بریم كه این آیات در رابطه به بهشت و جهنم اخروی سخن می گوید نه عالم برزخ. و وحدت سیاق آیات هم می طلبند كه آیه ی107 و 108 نیز مربوط به قیامت و زمین و آسمان اخروی باشد.

برخی از ویژگی هایی كه در این آیات ذكر شده و از خصوصیات منحصره عالم قیامت است و دلیل آن است كه این آیات در مقام بیان اوصاف قیامت است، عبارتند از:

1. ...ذلِکَ یَوْمٌ مَجْمُوعٌ لَهُ النَّاسُ ... (هود:103). یعنی آن روزی كه عذاب آخرت، در آن به وقوع می پیوندند روزی است كه همه ی مردم برای دیدنش جمع می شوند و خصوصیت این روز این است كه مردم به خاطر آن مجموعند.

ب) ...وَ ذلِکَ یَوْمٌ مَشْهُودٌ (هود:105) یكی دیگر از ویژگی های روز قیامت آن است كه روز مشاهده است. چون جمع شدن مردم مستلزم مشاهده نیز هست، آن روز برای هر كسی كه بتواند مشاهده كند مشهود است، چه مردم، چه ملائكه و چه جن.

ج) یَوْمَ یَأْتِ لا تَکَلَّمُ نَفْسٌ إِلاَّ بِإِذْنِهِ فَمِنْهُمْ شَقِیٌّ وَ سَعیدٌ (هود:105). روزی كه می آید آن اجلی كه قیامت تا آن روز به تأخیر می افتد و هیچ كس در آن روز تكلم نمی كند، مگر به اذن خدا.