تشریح مقایسه‌‌ای ماهی - جلسه اول

اهداف جلسه

آشنایی با ابزار تشریح

آشنایی با اخلاق حرفه‌ای و نکات ایمنی کلی حین تشریح

آشنایی با اخلاق زیستی

وسایل مورد نیاز

ست تشریح، تشتک تشریح،  روپوش آزمایشگاه

هزینه

کم

مقدمه

علم تشریح چیست؟

شناخت بدن انسان و سایر جانوران یکی از اساسی‌ترین و مهم ترین شاخه های علوم زیست شناسی و پزشکی است. در کلیه رشته های پزشکی و زیست شناسی تا حد نیاز درسی تحت عنوان کالبد شناسی ( آناتومی) در نظر گرفته شده است.

آناتومی به معنی بررسی نحوه تکوین بدن است. این اصطلاح یونانی از دو بخش Ana به معنی جدا کردن وtomy به معنی بریدن تشکیل شده است.

علم آناتومی را می توان به صورت ماکروسکوپی(Gross anatomy) ، میکروسکوپی (Histology) و تکوینی (Embryology) تقسیم بندی کرد. بیشتر اصطللاحات این رشته یونانی و یا لاتین است.

هم اکنون آناتومی به دلیل زیرشاخه های بافت شناسی و جنین شناسی، تحت عنوان علوم تشریحی نامگذاری شده و با رشته هائی چون Molocular biology ، Endocrinology و Radiology ارتباط تنگاتنگی برقرار کرده است. 

به تشریح کردن یک جانور یا گیاه در آزمایشگاه Dissection گفته می‌شود که از لغت dissecare به معنی قطعه قطعه کردن آمده است.

 

جسد تشریح شده‌ی موش  Rat

چه نکاتی را باید حین تشریح رعایت کنیم؟

حتما باید حین تشریح روپوش آزمایشگاه پوشید. اکثر جانوران ناقل بیماری‌هایی هستند که قابل انتقال به انسان است برای همین حتما حین کار از دستکش یک بار مصرف استفاده کنید. در صورتی که از مواد دارای بوی تند استفاده می‌کنید ماسک یک با و حتما مصرف بزنید در آزمایشگاهی کار کنید که تهویه‌ی مناسب دارد.

مثلا وقتی نمونه‌ی شما در فرمالین یا الکل نگهداری می‌شود، یا زمانی که برای بیهوش کردن جانور از اتر استفاده می کنید. توجه کنید که ورود مواد بودار و آروماتیک به دستگاه تنفس می تواند باعث بروز انواع حساسیت‌های تنفسی و سایر بیماری‌ها شود.

ضمنا حین کار با مواد فرار مثل فرمالین و اتر بهتر است از عینک آزمایشگاه هم استفاده کنید. پیش از شروع تشریح میز آزمایش را کاملا تمیز کنید و از تمیز بودن ظروف و ابزار تشریح مطمئن شوید. روی تشتک تشریح را با روزنامه یا کاغذهای باطله بپوشانید تا دور ریختن ضایعات راحت تر باشد.

رعایت اخلاق حرفه‌ای در آزمایشگاه

علاوه بر این‌ها حین تشریح باید اخلاق حرفه‌ای کار در آزمایشگاه را رعایت نمایید. از هر گونه صحبت خارج از مبحث آزمایش و یا شوخی در آزمایشگاه بپرهیزید . قبل از استفاده از هر وسیله ای کطمئن شوید روش استفاده از آن را به خوبی می‌دانید. ضمنا باید هنگام انجام تشریح نهایت دقت را به کار ببندید، زیرا با اندکی بی‌دقتی ممکن است اندامی را بریده یا قطع کنید. قبل از تشریح باید از تمیز بودن ظروف تشریح و میز تشریح مطمئن شوید. بعد از تشریح باید تمامی ضایعات حاصل از تشریح را دور بریزید و میز را با پنبه و الکل تمیز کنید.

ابزارهای تشریح

برای تشریح ابزارهای متنوعی وجود دارد. برخی از آن‌ها از این قرار است.

این تشتک‌ها معمولا فلزی هستند و فضای بزرگی برای در برگرفتن نمونه دارند. در تشریح برخی نمونه‌ها مثل قورباغه یا موش باید آن را داخل تشتک با سنجاق محکم کرد. برای این کار کف تشتک را می توان با یک ورقه‌ی نازک یونولیت یا مقوای کارتن ضخیم پوشاند. بهتر است روی یونولیت هم از یک لایه کاغذ باطله یا روزنامه ‌ی باطله استفاده کنید و نمونه را با سوزن ته گرد به آن نصب کنید.

a. قیچی نوک گرد: مخصوص برش دادن بخش‌هایی از نمونه که حساس و ظریف نباشد.

b. قیچی نوک تیز: مخصوص برش‌های حساس

هم چنین برخی قیچی‌های کوچک و ظریف مخصوص تشریح حشرات هستند که باید به صورت جداگانه تهیه شوند.

a. پنس نوک گرد: وسیله‌ی حساسی نیست و به طور کلی برای گرفتن و برداشتن وسایل استفاده می‌شود.

b. پنس نوک تیز: در کارهای ظریف استفاده می‌شود. مثل برداشتن پوسته‌ی نازک نمونه

a. سوزن نخاعی: برای نخاعی کردن به کار می رود.

b. سوزن سر نیزه‌ای: برای برداشتن مقطع‌هایی که از نمونه گرفته می‌شود به کار می‌رود. ( گیاه یا جانور)

c. سوزن سر خمیده: برای داخل کردن در حفره‌ها

a. سوند لوله‌ای ( ناودانکی): این سوند برای تشریح قلب استفاده می‌شود. از آئورت و سرخرگ ششی وارد می‌کنیم و قیچی را درون ناودانک آن وارد می‌کنیم. قیچی را درون ناودانک آن قرار می‌دهیم و با تکیه بر آن برش می‌دهیم.

b. سوند لوله‌ای : برای خارج کردن مایع درون رگ به کار می رود.

a. اسپاتول مستقیم: برداشتن ماده

b. اسپاتول دوبل خمیده: کاربرد همانند اسپاتول مستقیم

تمرین: یک کیف تشریح را بردارید و با کمک دبیرتان وسایل آن را شناسایی کنید. اگر کیف تشریح شامل وسایل دیگری است سعی کنید کاربرد آنها را هم از دبیرتان سوال کنید.

ابزارهای تشریح

تمرین: دانشجویی قصد دارد برای درس جانورشناسی مهره دارن قلب یک قورباغه را مشاهده کند. برای هر قسمت تعیین کنید از چه ابزاری باید استفاده کند؟

1- ثابت کردن نمونه

2- بلند کردن و گرفتن پوست

3- بریدن پوست و عریض کردن شکاف

4- جدا کردن قلب

5- شکافتن قلب برای مشاهده‌ی تعداد حفره‌ها

رعایت اخلاق زیستی:

یکی از مباحثی که به تازگی توجه مورد توجه قرار گرفته است علم اخلاق زیستی است. با پیشرفت‌های بسیاری که در زمینه‌ی علوم زیست شناسی صورت گرفت روز به روز بیشتر در میان جامعه نمود پیدا کرد.

بنابراین لزوم این احساس می‌شد که بتوان حد و مرز بعضی جنبه‌های آن مانند پیوند اعضاء، قوانین مربوط به جنین اهدایی یا انواع روش‌های کلونینگ و شبیه سازی با علومی مثل اخلاق و حقوق بررسی شوند. به همین دلیل علمی به نام اخلاق زیستی پایه گزاری شد.

اخلاق کاربردی در رشته‌های علوم پزشکی و زیست شناسی و بهداشت تحت زیر مجموعه‌ی این رشته بررسی می‌شوند. یکی از این موارد تشریح است. بر این اساس در مورد تشریح حیوانات بایدها نکاتی را رعایت کرد. اگر بخواهیم خیلی ساده بیان کنیم، مطالبی از این قبیل که:

 1- تا جایی که می‌توانیم باید از تشریح و نمونه برداری‌های بیجای جانوران بپرهیزیم.

 2- حیواناتی که تشریح می‌شوند را باید از جمعیت‌هایی انتخاب کنیم که در آزمایشگاه و به همین منظور تکثیر شده‌اند نه جمعیت‌های وحشی.

 3- در هنگام تشریح باید جانوران را به روش‌هایی استاندارد بیهوش کرد که درد را حس نکنند.

در جلسه‌ی بعد درباره‌ی مباحث مربوط به اخلاق زیستی و تشریح مطالب بیشتری می‌آموزیم.

بازدید:

به کتابخانه‌ی مدرسه‌تان بروید و لیست کتاب‌ها را جست و جو کنید. اطلس‌ها تشریح و کتاب‌هایی که درباره‌ی اخلاق زیستی وجود دارد را مطالعه و بررسی کنید.

اگر در مدرسه تان چنین کتاب‌هایی نیست به نزدیک ترین کتاب خانه ی عمومی بروید و کتاب‌های آن را بررسی کنید.

منابع برای مطالعه بیشتر:

آزمایشگاه جانورشناسی 2، نویسنده: بهرام حسن زاده کیابی، انتشارات دانشگاه پیام نور

روش های آزمایشگاهی زیست شناسی جانوری: تشریح مقایسه ای بی مهرگان، مهره داران و انسان، حیوانات آزمایشگاهی، جانوران...

نویسنده: محمدرضا یزدیان، ناشر: امید

مقدمه‌ای بر اخلاق زیستی، نویسنده: جان سرل، جان بریانت، لیندا باگوت لاوله، ناشر: پژوهشکده‌ی ابن سینا

تکلیف

1-به طور کلی راجع به اخلاق زیستی در اینترنت جستجو کنید و ببینید به تازگی چه فعالیت‌هایی از قبیل سمینار، چاپ کتاب و...در این باره صورت گرفته است و گزارشی در حدود یک پاراگراف تهیه کنید.

2-تشریح‌هایی که تا کنون در مدرسه انجام دادید را لیست کنید و سعی کنید به خاطر بیاورید از چه وسایلی در آن‌ها استفاده کردید و در هر مورد وسایل را ذکر کنید. بنویسید آیا آن‌ها را درست به کار برده‌اید یا نه. اگر چیزی خاطرتان نیست بنویسید در هر مورد باید از چه وسایلی و به چه ترتیبی استفاده کنید.

3- چه پیشنهادی برای رعایت و بهبود اخلاق زیستی در مدرسه‌ی خودتان دارید.

4- برای دوستانتان که اطلاعی از علم اخلاق زیستی و تشریح ندارند حداکثر در 1000 کلمه شرح دهید هر یک از این علوم به چه معنا هستند و چه ارتباطی با هم دارند و در صورت اجازه‌ی دبیر به برد مدرسه بزنید.

تشریح مقایسه‌‌ای ماهی - جلسه اول

تشریح مقایسه‌‌ای ماهی - جلسه دوم

 تشریح مقایسه‌‌ای ماهی - جلسه سوم

تشریح مقایسه‌‌ای ماهی - جلسه چهارم

 بخش پژوهش های دانش آموزی سایت تبیان
تهیه: سارا قربانی - تنظیم: یگانه داوی