زنده کردن کتاب

یادداشتی از دکتر حسین معماریان و گفته های محمدمهدی احمدی ؛ مدیرکل دفتر هماهنگی امور استان‌های وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در باب کتاب و کتابخوانی:

دکتر حسین معماریان، برگزیده 9 دوره جایزه کتاب سال و فصل، در یادداشتی با اشاره به وضعیت معاش نویسندگان عنوان می‌کند که عموم مردم دغدغه مطالعه کتاب ندارند.

حسین معماریان: بنده در آن مرجعیتی نیستم که بگویم باید چه کنیم تا مردم کتابخوان شوند، اما پیشنهاد می‎کنم کتاب‎هایی چاپ شود که مردم بخوانند. اما می دانم که باید تخفیف‎های ویژه کتاب بیشتر شود و در رادیو و تلویزیون و مطبوعات تبلیغاتی برای این عضو مهجور یعنی کتاب، صورت بگیرد؛ به قول معروف کتاب را زنده کنند.

از یک طرف باید تبلیغات گسترده‎ای صورت گیرد و از طرف دیگر باید برای گسترش برنامه‌های عرضه‎ مستقیم کتاب برنامه‌ریزی کرد تا حداقل 20 درصد قیمت کتاب‎ها را کاهش ‎دهد. باید کتاب‎های خوب وجود داشته باشد تا مردم خریداری کنند؛ اگر کتابی خوب باشد، مردم حتماً به سمت خرید آن می‎روند. حتی اگر کتابی خوب و گران باشد، مردم آن‌را خریداری می‎کنند و آن کتاب به چاپ‎های بیشتر نیز خواهد رسید.

در کشور ما کتاب معمولا در طبقه متوسط به بالا و طبقه تحصیل‌کرده خریدار و طرفدار دارد؛ عموم مردم دغدغه کتاب ندارند. بیشتر کتاب‎ها برای گروه‎های خاصی است و حتی بسیاری از استادان و دانشجویان نمی‎دانند آخرین کتاب غیردرسی خود را چه زمانی خوانده‎اند.

به نظر من باید از کارشناسان بپرسید که آخرین کتابی که خوانده‎اند چه بوده یا کِی بوده است. آن زمان شما به پاسخ‎هایی دست می‎یابید که وضعیت کتاب در کشور را به شما نشان خواهد داد.

بسیاری از افراد و دانشجویان کتاب‎هایی را می‎خوانند که مجبور به خواندن آن هستند این کتاب‎ها شامل کتاب‎های حل‌المسائل و حل التمرین و کتاب‎های درسی و دانشگاهی است.

بررسی تاثیر برگزاری هفته‌های کتاب بر کتابخوان کردن مردم افراد برای دانش‎افزایی و شناخت بهتر خود و دنیایشان کمتر کتاب می‎خوانند.

خبرگزاری کتاب به راحتی می‎تواند با نظرسنجی از 100 یا 200 نفر به‌ویژه از طبقه فرهیخته مانند استادان، دانشجویان کارشناسی ارشد و دکترا، متوجه شود که در سال گذشته غیر از کتاب درسی و اجباری، چه خوانده‎اند؟ در چه زمینه‎هایی کتاب مطالعه کرده‎اند؟ آن زمان است که مشخص خواهد شد که چه تعداد کتاب خوانده می‎شود و برگزاری هفته‎ کتاب چه تأثیری دارد. البته بخشی از این صدمه‎ای که به بدنه فرهنگی جامعه وارد شده به دلیل وجود پدیده‌ای به نام اینترنت است که افراد را سطحی‎نگر کرده است.

مردم ترجیح می‎دهند به جای خواندن کتاب کاغذی خلاصه یا نقد کتابی را در دو صفحه در اینترنت بخوانند یا حتی کتاب را کنار بگذارند و خبر بخوانند. این موضوعات واقعیت‎هایی است که امروزه صنعت نشر دنیا با آن روبه‌رو است، اما در ایران این مشکل بسیار بیشتر به چشم می‌خورد.

به‌نظر من جامعه‎شناسان باید به این بخش بپردازند و بررسی کنند که چه باید کرد تا قشر دانشگاهی کتاب غیردرسی هم بخواند. باید بررسی و آسیب‌شناسی کرد که چرا این‌گونه شده و دنبال راه‌حل بود.

دانشگاه‎ها یا سایر نهادها مسئول بررسی این مشکل نیستند، بلکه این در تخصص جامعه‎شناسان است که علت کتاب نخواندن مردم را بفهمند و این‌که چرا برای مردم صرفی ندارد که کتاب بخوانند. پژوهشگران باید تحقیق کنند و به مقامات راه‎حل ارائه دهند، سپس مسئولان بر مبنای راه‎حل‎های آنها مسیرهایی را تبیین کنند تا کتاب جایگاه خود را در جامعه بیابد.

اگر کتاب خوب باشد، افرادی که کتاب نمی‎خوانند نیز به سمت آن گرایش پیدا می‌کنند. برنامه‎ریزان هفته کتاب باید بازخوردهای مخاطبان را دریافت کنند و از مردم نظر بخواهند و آنها را در تصمیم‌گیری‌ها شریک کنند.

بهترین راه این است که خبرگزاری کتاب یا برنامه‎ریزان هفته‌های فرهنگی از جمله هفته کتاب، براساس نظرسنجی‌هایی از جامعه، نقص‎ها را معرفی و راهکارهای بهبود وضعیت را ارائه دهند. من واقعا متأسف می‎شوم برای افرادی که نویسنده هستند، زحمت می‎کشند، اما درآمدی از فروش کتاب خود ندارد و در گذران زندگی دچار مشکل می‎شوند.

*

محمدمهدی احمدی ؛ مدیرکل دفتر هماهنگی امور استان‌های وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی:

معجزه‌ی دین و مکتب ما کتاب است، اما سرانه‌ی مطالعه در کشور ما با چنین مکتب و فرهنگی، تناسب ندارد.

اگر روزی برسد که کتاب در سبد خانوارها قرار داشته باشد آن‌وقت می‌توانیم بگوییم به فرهنگ اصیل ایرانی و اسلامی‌مان نزدیک شده‌ایم.

تاریخ هیچ تمدنی خالی از کتاب و کتابت نبوده و رشد همه‌ی فرهنگ‌ها و تمدن‌ها با کتاب اتفاق افتاده است.

ترویج فرهنگ کتاب‌خوانی، از راه‌‌های توسعه‌ی فرهنگی و امروزه میزان مطالعه و نیز تولید کالاهای فرهنگی و هنری هر جامعه به‌عنوان شاخص توسعه‌یافتگی آن جامعه به‌شمار می‌آید.

در فرهنگ دینی و تمدن اسلامی ما بسیار بر اهمیت علم و رشد فرهنگی تاکید شده در قرآن کریم هم بارها به تفاوت میان عالم و جاهل تصریح شده است.

با توجه به این سوابق غنی دینی و تاریخی، ولی متاسفانه در جوامع اسلامی و در ایران، میزان گرایش به کتاب و مطالعه، وضع قابل قبولی ندارد.

علی‌رغم همه‌ی فعالیت‌ها و کوشش‌هایی که در عرصه‌ی ترویج کتاب و کتاب‌خوانی انجام شده، ولی این وضعیت متناسب با پیشینه‌ی پرافتخار و آرمان‌های امروز جامعه‌ی ما نیست.

میزان پایین مطالعه در کشور ما دلایل مختلفی دارد که توهم دانایی و احساس بی‌نیازی از کتاب و مطالعه از آن جمله است.

گسترش فضاهای مجازی هم علی‌رغم محاسنی که دارند، از دیگر دلایل وضعیت نامناسب مطالعه در کشور است.

هم‌چنین ما باید در کشورمان یک الگوی زیست فرهنگی تعریف کنیم و براساس آن الگو به تبلیغ و ترویج در حوزه‌ی کتاب بپردازیم تا کتاب‌خوانی در جامعه نهادینه شود.