سرور حاجی سعید| کارشناس ارشد روانشناسی تربیتی
هانیه در حین زیر و رو کردن کتاب های مربوط به طراحی و دکوراسیون داخلی خانه بارها و بارها به کلمه ارگونومی برخورد می کند. ولی با معنی و مفهوم آن آشنا نیست. لذا از سعید همسر مهربانش می خواهد که در این زمینه تحقیقی کند و او را در فهم این واژه یاری نماید.

واژه ارگونومی از دو کلمه یونانی اورگو به معنی کار و نومی به معنی قانون تشکیل شده است. در کتاب لغت ارگونومی عبارت است از شناخت علمی از انسان در ارتباط با محیط. علم ارگونومی یک رشته مطالعات چند شاخه ای بوده و از علوم مختلف اقتصادی، بیولوژیکی، آناتومی، روانشناسی، مدیریت، ریاضیات و آمار و... تشکیل شده است.

موضوع اصلی علم ارگونومی یا مهندسی فاکتورهای انسانی به بررسی روابط انسان با محیط کارش با هدف بهینه سازی شرایط زندگی و کاری او برمی گردد. یعنی ویژگی ها و توانایی های ارگانیزم انسانی به منظور تطبیق کار با انسان و بر عکس مورد بررسی و تحقیق قرار می گیرد.

ارگونومی دو هدف مهم دارد:

هدف اول : افزایش کارایی و بازده انجام کارو فعالیت های دیگر است. افزایش سهولت کاربرد، کاهش خطا و افزایش بهره وری در این مقوله می گنجد.

هدف دوم : تقویت بعضی از ارزش های انسانی مطلوب از جمله افزایش ایمنی، کاهش خستگی و تنش، افزایش راحتی، افزایش مقبولیت نزد کاربر، افزایش میزان رضایت شغلی و بهبود کیفیت زندگی است.

و اما کاربرد های ارگونومی، با توضیحاتی که داده شد مشخص می شود که عملکرد یک وسیله تنها نمی تواند ملاک قرار بگیرد بلکه کالاها و محصولات ساخته شده باید برای استفاده انسان مطابق با نیازها، خواسته ها، راحتی و قابلیت های او سازگار و هماهنگ  شومد . در این میان وظیفه متخصصین ارگونومی یا مهندسین فاکتورهای انسانی مهیا کردن راحت ترین شرایط از جنبه های زیر می باشد:

از نظر میزان سروصدا، کاهش بار مغزی و فشار جسمی، میزان روشنایی، آب و هوا، اصلاح وضعیت کاری و کاهش نیرویی که صرف انجام دادن کارها می شود، ساده کردن اعمال حسی -روانی در خواندن ودرک کردن وسایل نشان دهنده به منظور درک انتقال سریع، بدون خطا و اشتباه، راحت تر ساختن جابجایی و حرکت اهرم ها و دسته ها، در دسترس قرار دادن کلیدها و دکمه ها و سایر قسمت ها به ترتیب اهمیت و اولویت منطقی، اجتناب از کوشش برای فراخوانی اطلاعات غیر لازم و...

بنابراین برای اینکه طراح بتواند جوابگوی تمام نیازهای افراد مختلف جامعه باشد، باید بداند که چند درصد از این افراد دارای چه خصوصیات و ویژگی های جسمانی هستند و برای این منظور باید از جمعیت مخاطبان بالقوه محصول مورد نظر آمارگیری کرده و داده های به دست آمده را توسط کارشناسان تجزیه و تحلیل کند. این آمارگیری نیز باید از گروه های مختلف اجتماع انجام شود زیرا مثلا در یک جامعه، گروهی چاق، عده‌ای لاغر، بعضی بلندقد و بالاخره بعضی نیز با تمام این افراد متفاوت هستند و به همین دلیل گاهی ارائه یک محصول در بازار برای عده‌ای بالاتر از حد استاندارد و برای عده‌ای دیگر پایین تر از حد استاندارد قرار می گیرد.

مثلا طی تحقیقاتی که در سال 1985 انجام شد، مشخص شد که یک طرح مطلوب و کاملا مناسب کلاه ایمنی که در اروپا با استقبال فراوانی مواجه شده بود، فقط برای 40 درصد مردم سریلانکا قابل استفاده بوده است. همچنین وقتی استانداردهای آنتروپومتری آمریکا تعیین شد این اندازه فقط برای 90درصد آلمانی ها، 80 در صد فرانسوی‌ها، 65 درصد هندی‌ها، 45 درصد ژاپنی‌ها 10 درصد ویتنامی‌ها مناسب بوده است.

برای بهتر آشنا شدن با واژه ارگونومی به چند مثال می پردازیم. با توجه به اینکه صندلی و مبل یکی از اساسی‌ترین وسایل مورد استفاده روزمره هستند، بررسی ویژگی های ارگونومیک یک صندلی مناسب ضروری است تا به کمک آن بتوان بهترین و کم عارضه ترین صندلی یا مبلمان را برای محیط زندگی خود انتخاب نمود ؛ چرا که عوارض بسیاری مانند دردهای ستون مهره ها، گردن، شانه ها، بازوها حتی خواب رفتگی عضلات و... در صورت استفاده نامناسب به وجود می‌آید.

- جنس رویه صندلی باید بصورتی باشد که جاذب رطوبت بوده و باعث تعریق زیاد بدن در محل هایی که با صندلی در تماس است، نشود و در واقع صندلی بتواند تنفس کند. این جنس نباید به گونه ای باشد که هنگام نشستن آسایش دمایی بدن را بر هم زند. همچنین برای رعایت بهداشت، بهتر است صندلی‌هایی که در آشپزخانه و یا مکان های بهداشتی استفاده می شوند دارای قابلیت تعویض و یا شستشوی رویه باشند.

- از آنجا که هنگام نشستن، فشار جانبی زیادی بر ستون مهره‌ها وارد می شود، باید با استفاده از یک صندلی با پشتی مناسب این فشار را کاهش داد. پشتی صندلی هرگز نباید کاملا صاف و به صورت 90 درجه به کفی آن متصل شده باشد، بلکه باید با کفی، زاویه ای مناسب بسازد. در این مورد بهترین زاویه برای انجام کارهای روزمره 105-115 درجه می باشد. یعنی زمانی که روی صندلی می نشینید با زاویه کمی به طرف عقب متمایل باشید.

• نکته دیگر قوس مناسب بر روی پشتی است. این قوس باید حدودا 10 تا 15 سانتی متر از کفی صندلی فاصله داشته و انحنای ستون مهره ها را بطور کامل پوشش دهد. اگر پشتی صندلی فاقد این خصوصیت باشد باعث ایجاد دردهای عضلانی و یا فشار بیش از حد بر روی مهره های کمری می شود.

- اگر صندلی مورد استفاده دارای چرخ است، دقت شود که چرخ های آن روان بوده و حتما دارای ترمز باشد. حرکت‌های بی جا ویا عدم روان بودن چرخ ها می تواند فشارهای عصبی نا آگاهانه ای در شما بوجود آورد.

هانیه تا حدود زیادی با معنا و مفهوم کلمه ی ارگونومی آشنا شد و متوجه  شد که برای ساخته شدن وسایل منزل، علوم مختلفی دست به دست هم می دهند تا علاوه بر راحتی و ایجاد آسایش، سلامتی بدن نیز تامین شود.

مطالب مرتبط: