اجزای ساختمانی باکتری ها
تاریخچه
این که پروکاریوت‌ها و یا یوکاریوت‌ها کدام یک زودتر روی کره زمین ظاهر شده‌اند، کاملاً مشخص نیست. اما مطالعات تفاوت‌های ژنتیکی بین یوباکتری ها، آرکی‌باکتری‌ها و یوکاریوت‌ها نشان می‌دهد که هر سه گروه از دنیای مشترکی مشتق شده‌اند. باکتری‌ها بر اساس شکل به 6 گروه تقسیم می‌شود. پنج گروه اول را باکتری های پست و گروه ششم را باکتری‌های عالی گویند.
باکتری های پست
این باکتری ها تک یاخته‌ای بوده و اگر کروی یا بیضوی باشند، کوکوس و اگر میله‌ای شکل یا دراز باشند، باسیل و اگر خمیده باشند ویبریون و چنانچه مارپیچی شکل و غیرقابل انعطاف باشند، اسپریل و اگر فنری و قابل انعطاف باشند، اسپیروکت نامیده می‌شوند.
باکتری های عالی یا رشته‌ای
این باکتری‌ها رشته مانند و اغلب غلاف‌دار هستند و اغلب اوقات شاخه‌های حقیقی ایجاد کرده، میسلیوم تشکیل می‌دهند و چون تشکیلات منشعب ایجاد می‌کنند، لذا اکتینومیست نامیده می‌شوند. بنابراین باکتری‌ها از نظر شکل به 6 گروه گرد، دراز، خمیده، مارپیچی، فنری و منشعب تقسیم می‌شوند.
اجزای ساختمانی باکتری ها
فلاژل ها (Flagella)
فیلامان های پروتئینی به طول و قطر یکنواخت می‌باشند و موجب تحرک شبیه به شنای سریع و مستقل اغلب باکتری ها پاتوژنیک می‌گردند فلاژل در سه قسمت فیلامان ، قلاب و جسم پایه تشکیل شده است. پایه فلاژل در غشای پلاسمایی قرار گرفته است. لنگرگاه و تعداد فلاژل در باکتری ها فرق خواهد کرد.
فیمبریاها
که پیلی هم نامیده می‌شوند، فیبریل های شبیه مو هستند به اندازه 0.004 تا 0.008 میکرون هستند. این ارگانل با میکروسکوپ الکترونی در سطح باکتری های مختلف قابل رویت هستند. آن ها مستقیم‌تر، نازک تر و کوتاه تر از فلاژل ها هستند. این رشته‌ها در غشای پلاسمایی سلول میکروبی لنگر می‌اندازد.
هسته باکتری
هسته سلول را می توان بعد از رنگ آمیزی اختصاصی با میکروسکوپ نوری مشاهده کرد. در مقایسه با سلول های عالی مواد ژنتیکی باکتری ها و سایر سلول های پست پراکنده، ساده و بدون پوشش و کروموزوم حلقوی است غشای هسته وجود ندارد و کروموزوم به مزوزوم فرورفته در غشای سیتوپلاسمی چسبیده است. در سال های اخیر پروتئین های شبیه هیستون در باکتری ها کشف شده است که احتمالا نقش مشابه هیستون ها را در کروماتین های سلول های یوکاریوت ایفا می‌کنند.
سیتوپلاسم
بیش از 50 درصد پروتئین سلول در سیتوپلاسم قرار دارد و آنزیم های متابولیسمی راه های گلیکولیز و بسیاری از آنزیم های چرخه کربس، انواع کاتالازها، دهیدروژنازها، و مواد حد واسط چرخه های متابولیکی در سیتوپلاسم وجود دارد. روابط اتمی، یونی و الکترونی بین ترکیب های مختلف سیتوپلاسمی با نظم خاص فعالیت های حیاتی را ظاهر می‌سازد.
پوشش سلول (Cellenvelope)
کپسول و لعاب (Capsoles)
قدرت بیماریزایی پاتوژن ها اغلب با تولید کپسول همراه است. باکتری های کپسول‌دار در محیط جامد، کلنی های مخاطی (Mucoid) یا صاف (Smooth) می‌سازند. در مقابل باکتری های فاقد کپسول کلنی های خشن (Rough) دارند. اگر باکتری قدرت کپسول‌سازی خودش را از دست بدهد در مقابل قدرت ویرولانس (بیماریزایی) خود را از دست داده و در مقابل دستگاه ایمنی بدن میزبان تاب مقاومت نخواهد داشت.
دیواره سلولی
دیواره سلولی باکتری ها بی‌نهایت پیچیده است و لایه سفت و سختی را در اطراف باکتری ها ایجاد می‌کند که سلول را از گسیختگی و متلاشی شدن در مقابل فشار اسمزی خارج سلول محافظت می‌کند. همچنین دیواره محل تجمع عوامل آنتی ژن می‌باشد که باکتری ها را توسط این آنتی ژن ها از هم تمیز می‌دهند. باکتری ها با روش رنگ‌آمیزی گرم (Gram stain) به دو دسته تقسیم می‌شوند.
گرچه هر دو گروه یعنی باکتری های گرم مثبت و منفی دارای دیواره می‌باشند ولی فرق بین این دو گروه مربوط به خواصی است که در ساختمان دیواره سلولی آن ها وجود دارد. اساس ساختمان در دیواره سلولی باکتری های گرم مثبت یک لایه ضخیمی است از پپتیدوگلیکان (Poptidoglycan) ، ولی در باکتری های گرم منفی ضخامت آن به حداقل می‌رسد.
غشای سیتوپلاسمی
غشای سیتوپلاسمی غشای داخلی نیز نامیده می‌شود. غشای سیتوپلاسمی باکتری ها مشخص بوده و از فسفو لیپید و پروتئین ساخته شده است. این غشا در پروکاریوت ها از غشای سیتوپلاسمی در یوکاریوت ها به علت نداشتن استرول متمایز می‌شود. چین‌خوردگی های غشای سیتوپلاسمی به درون سلول ساختارهای ویژه‌ای به نام مزوزوم ایجاد می‌کند که کروموزوم های باکتری ها به مزوزوم ها متصل هستند. غشا همچنین به عنوان یک سد اسمزی برای سلول عمل می‌کند و دارای سیتوپلاسم انتقال دهنده برای مواد محلول است و انتقال تولیدات سلولی را در مقابل با محیط خارج سلولی تنظیم می‌کنند.
