تغذیه ی سالم در بیماران پیوندی
تغذیه قبل از عمل پیوند کلیه
تغذیه نقش بسیار مهمی در قبل از عمل پیوند مانند بعد از عمل پیوند کلیه دارد. بسیار مهم است که نیازهای تغذیه‌ای فرد در این دوران متناسب با داروهایی باشد که فرد مصرف می‌نماید.
پروتئین مورد نیاز: حفظ ذخیره پروتئین برای هر فردی که قصد انجام پیوند کلیه را دارد مهم است. افرادی که غذاهای فقیر از پروتئین مصرف می‌نمایند و دچار سوء تغذیه ناشی از پروتئین می‌باشند در ریسک بالای عفونت قبل و بعد از عمل پیوند هستند.
چاقی: افرادی که دچار اضافه وزن یا چاقی هستند و قصد پیوند کلیه را دارند، باید قبل از عمل با کمک یک متخصص تغذیه از رژیم‌های غذایی مناسب برای کنترل وزن استفاده نمایند. افراد چاقی که تحت عمل پیوند قرار می‌گیرند، در معرض خطر عفونت و تعویق در التیام زخم‌ها بعد از عمل می‌باشند. علاوه بر آن این افراد در ریسک بالایی برای بیماری‌های قلبی و دیابت قرار دارند.
اختلالات مربوط به استخوان: یک دسته از بیماری‌های مربوط به استخوان، هایپرپاراتیروئیدیسم ثانویه نامیده می‌شود. این بیماری بیشتر در افراد مبتلا به مشکلات کلیوی (به ویژه افرادی که دیالیز می‌شوند) وجود دارد. در این بیماری سطح هورمون پاراتیروئید (PTH) بالا می‌رود. سطح بالای این هورمون منجر به تضعیف بافت استخوان، دردهای استخوانی و افزایش ریسک بیماری‌های قلبی عروقی می‌شود. اگر این اختلال شدید باشد بعد از پیوند نیز ادامه می‌یابد. این وضعیت را می‌توان از طریق دارو و تغذیه درمانی قبل از عمل پیوند کنترل نمود.
بعد از عمل پیوند و به دلیل تجویز داروهای تضعیف کننده سیستم ایمنی که برای پیشگیری از رد پیوند تجویز می‌شوند، فرد در معرض خطر ابتلا به عفونت‌های ناشی
از عوامل میکروبی بیماری‌زای موجود در مواد غذایی آلوده قرار می‌گیرد. بنابراین رعایت رژیم غذایی اصولی در بهبود این بیماران نقش اساسی ایفا می‌کند
تغذیه بعد از عمل پیوند کلیه
بیماری کلیه در مرحله پایانی از طریق دارو درمان نمی‌شود و برای آن دو راه درمانی شامل دیالیز و پیوند کلیه وجود دارد. این افراد فکر می‌کنند که با این عمل کیفیت زندگی آن ها بسیار مطلوب می‌شود، چون محدودیت کمتری در مصرف مواد غذایی دارند، اما بیماران تحت عمل باید دارو درمانی را به کار گیرند و تحت نظر پزشک باشند.
پیوند کلیه و تغییر وزن: به علت محدودیت کمتر این افراد در مصرف مواد غذایی و احساس گرسنگی ناشی از داروهایی از قبیل استروئیدها اشتهای آن ها افزایش می‌یابد و دچار اضافه وزن می‌شوند، اما نباید آن ها را از خوردن غذا منع نمود، بلکه باید در انتخاب مواد غذایی خود دقت بیشتری داشته باشند و متخصص تغذیه برای آن ها برنامه غذایی مناسبی تنظیم نماید که فرد بتواند وزن ایده‌آل خود را حفظ کند. آنها باید از مصرف غذاهای دارای کالری بالا از قبیل غذاهای چرب و شیرینی‌ها اجتناب نمایند و با مشورت پزشک، فعالیت فیزیکی خود را افزایش دهند. دسته‌ای از غذاها که به کنترل وزن فرد کمک می‌نمایند، شامل میوه‌ها، سبزیجات خام، گوشت قرمز لخم، مرغ و ماهی کم چرب، محصولات لبنی بدون چربی یا کم چرب و نوشیدنی‌های بدون شکر می‌باشند. کنترل وزن به جلوگیری از بروز مشکلاتی مانند بیماری‌های قلبی، دیابت و افزایش فشارخون کمک می‌نماید.
افزایش کلسترول و تری‌گلیسیرید خون: احتمال افزایش سطح کلسترول و تری‌گلیسیرید خون بعد از پیوند کلیه وجود دارد و افزایش سطح این پروفایل‌های خونی موجب بروز بیماری‌های قلبی – عروقی می‌شود.
دیابت و پیوند کلیه: فردی که عمل پیوند انجام داده است، زمانی که از داروهای استروئیدی استفاده می‌کند، بدن او کمتر از کربوهیدرات‌ها استفاده می‌نماید و این منجر به افزایش قندخون و در نهایت دیابت می‌شود. پس باید به او توصیه شود که بیشتر از کربوهیدرات‌های پیچیده نظیر میوه‌ها، سبزیجات، غلات و حبوبات استفاده نماید.
پیوند کلیه و مصرف نمک: داروهایی که بعد از عمل استفاده می‌گردند (به ویژه استروئیدها)، موجب نگهداری مایعات در بدن می‌شوند و مصرف نمک این مشکل را بدتر می‌نماید و سبب افزایش نگهداری مایعات و افزایش فشارخون می‌گردد. کنترل فشارخون در پیوند کلیه بسیار مهم است.
پیوند کلیه و مصرف پروتئین: مصرف پروتئین در این دوران بسیار دارای اهمیت می‌باشد، زیرا موجب ساختن و بازسازی عضلات و بافت‌ها می‌شود و نیز به التیام زخم‌ها بعد از جراحی کمک می‌نماید. علاوه بر این مصرف استروئیدها موجب تحلیل عضلانی می‌شود که مصرف پروتئین کمک زیادی به این مشکل می‌نماید.
فسفر: بعد از عمل پیوند برای اینکه بدن بتواند تحلیل بافت استخوانی (که در نتیجه اختلال کلیوی ایجاد شده است) را بازسازی نماید، فسفر خون کاهش می‌یابد، بنابراین متخصص تغذیه باید به این افراد غذاهای دارای فسفر بالا از قبیل محصولات لبنی کم چرب را توصیه نماید.
پتاسیم: بعد از پیوند کلیه باید غذاهایی را که دارای پتاسیم می‌باشند، مصرف نمود. اگرچه دسته‌ای از داروها سطح پتاسیم خون را افزایش می‌دهند، اما دسته‌ای دیگر موجب کاهش آن می‌شوند.
ورزش: ورزش و فعالیت بدنی، اضافه وزن ناشی از مصرف داروهایی را که موجب افزایش اشتها می‌شوند، به حداقل می‌رساند. میزان ورزش باید حداقل سه بار در هفته و هر بار 30 دقیقه باشد. البته ورزش باید تحت نظر پزشک و طبق توصیه‌های او انجام شود.
باید و نبایدهای تغذیه ای در بیماران پیوندی
* بعد از عمل پیوند و به دلیل تجویز داروهای تضعیف کننده سیستم ایمنی که برای پیشگیری از رد پیوند تجویز می‌شوند، فرد در معرض خطر ابتلا به عفونت‌های ناشی از عوامل میکروبی بیماری‌زای موجود در مواد غذایی آلوده قرار می‌گیرد. بنابراین رعایت رژیم غذایی اصولی در بهبود این بیماران نقش اساسی ایفا می‌کند. این بیماران باید از مصرف سبزیجاتی نظیر کاهو، کلم، سبزی و... که قابل پوست‌گیری نیستند پرهیز کرده و سایر سبزیجات را حتما بدون پوست مصرف کنند.
* مغزها نظیر پسته، گردو، بادام و ... به دلیل احتمال آلودگی بهتر است قبل از استفاده جوشانده شوند، و در مصرف مواد غذایی بهداشت را کاملا رعایت نمایند. بیماران پیوند کلیه و کبد باید از مصرف میوه‌های خشک نظیر آلوچه، کشمش، قیصی و ... پرهیز کرده و حتما میوه‌ها را پوست بگیرند.
* درباره نحوه مصرف آب آشامیدنی در این بیماران باید گفت که به منظور رعایت کامل بهداشت باید حتما از آب جوشیده سرد شده استفاده شود و بهتر است آب آشامیدنی را برای مصرف تنها یک روز جوشانده و پس از سرد شدن و ریختن در ظرف تمیز در یخچال نگهداری کرد.
* به منظور جلوگیری از افزایش چربی خون و کنترل وزن، این بیماران باید از نان‌های سبوس‌دار نظیر نان بربری و سنگگ سنتی استفاده کنند.
* پنیرهای معمولی باید قبل از مصرف تا 24 ساعت در آّب جوشیده سرد شده قرار گرفته تا نمک خود را از دست بدهند یا در صورت امکان پنیر کم نمک و بهداشتی به صورت خانگی تهیه شود. لبنیات مصرفی در این افراد باید کم چرب و پاستوریزه باشد.
* جهت پیشگیری از افزایش قند خون بعد از پیوند، این بیماران باید از مصرف نوشابه، آبمیوه، مربا، عسل و شیرینی‌جات پرهیز کنند.
فرآوری: مریم مرادیان نیری
بخش تغذیه و آشپزی تبیان
منابع:
دنیای تغذیه - سیده سارا حکیم، کارشناس ارشد تغذیه
ایسنا - الهام آزادگان، کارشناس ارشد تغذیه
مطالب مرتبط:
