بهترین راه جبران گذشته!
به نظر می‌رسد شاید بهترین راه جبران گناه - بعد از توبه - آن باشد که انسان تلاش کند تا با تمام توان با همان اعضایی که مرتکب گناه شده، اطاعت خدا نماید و به استغفار و توبه زبانی و یا پشیمانی قلبی بسنده نکند.
بهترین روشها براى ترمیم و جبران گناه و اعاده حیثیّت و شرافت گناهكار ـ كه از عوامل مهمّ تربیت و تهذیب اخلاق و تصفیّه ارواح نیز هست و در عین حال از سهولت و آسانى و وسعت دین اسلام حكایت مىكند و شرافت و آبروى گناهكار را در نزد دیگران نمىریزد و وجدان و قلب او را از تاریكى و كدورت پاك مىسازد ـ استغفار، طلب آمرزش و توبه و بازگشت به سوى خدا است.(کتاب ماه مبارک رمضان، مکتب عالی اخلاق و تربیت اثر حضرت آیت الله العظمی صافی )
جبران گناه و آمرزش معاصى، به رفتن نزد كشیش، و اقرار به گناه در نزد او احتیاج ندارد؛ شكنجه بدنى و مقراض كردن و قطع اعضا نمى خواهد. جبران گناه و آمرزش و پذیرش توبه، بیش از بیدارى ضمیر و شعور و توجّه به زیان گناه و پشیمانى و تصمیم به پاك شدن از گناه، بازگشت به راه خدا، اداى حقوق و خلاصى از مظالم، شرط دیگرى ندارد.
در روایت است که فردی همواره ذکر استغفار را بر زبان جاری می‌کرد. امام علی(علیه السلام) با تندی به او فرمود: آیا میدانى شرایط استغفار چیست؟! استغفار درجه‌ای است که افراد بلندمرتبه بدان خواهند رسید. و آن شش مرحله دارد:
اوّل: از آنچه در گذشته از تو سر زده است نادم و پشیمان باشى.
ثمرات پشیمانی از گناه
1- احساس خجلت و شرمندگى در برابر خداوند نسبت به پیشینه هاى سوء خود از بهترین حالات روحى و معنوى و زمینه ساز توبه و جلب رحمت و عنایت پروردگار است.
2-اگر مومن، مرتكب گناهى شد چون به آثار شوم و خطرناك گناه آگاه است، پشیمان مى شود؛ همانطور كه اگر فردى ندانسته یا در حال عصبانیّت سم بخورد، یا اموالش را آتش بزند، یا فرزند خود را به قتل رساند، یا به ولى نعمت خود توهین كند، پشیمان مى شود و اگر پشیمان نشود بر حسب این حدیث، مومن نیست: «فَمَنْ لَمْ یندم عَلى ذَنْب یرتكبه فَلَیْسَ بِمُوْمِن»(توحید صدوق، ص 408.) پس هر کس که از گناهی که مرتکب شده پیشمان نگردد مومن نیست.
اثر «ایمان»، ندامت و پشیمانى از گناه است و ندامت از گناه در «توبه» كافى است. «وَكَفى بِالنَدَمِ التَّوبَة»(كافى، ج 2، ص 426.) وقتى مومن، گناهى را مرتكب شد، پشیمانى او را به استغفار و آمرزش خواستن وادار مى سازد و تعالیم اسلام گناهكاران را به رحمت خدا امیدوار و از نامیدى و یأس نجات مى دهد.
احساس خجلت و شرمندگى در برابر خداوند نسبت به پیشینه هاى سوء خود از بهترین حالات روحى و معنوى و زمینه ساز توبه و جلب رحمت و عنایت پروردگار است
دوّم: تصمیم جدی بگیری که هرگز به آن گناه بازگشت نکنى.
سوّم: حقوق همه مردم را رد کنى تا خدا را ملاقات کنى در حالى‌که از حقوق مردم پاک باشى.
چهارم: هر واجبى از واجبات الهى را که ترک و ضایع نمودى انجام دهى و حق آن را ادا نمایى.
پنجم: گوشتى که از حرام بر بدنت روییده را با ریاضت و عبادت؛ مانند روزه و بیدارى شب، ذوب کنى تا دوباره گوشت بروید.
ششم: به جسم و بدنت سختى عبادت را بچشانى چنانچه به او شیرینى گناه و معصیت را چشانیدهاى.[1]
شاید از تناظر موجود در بند ششم بتوان به این نتیجه دست یافت که سزاوار است هر عضوی که لذت گناه با استفاده از آن حاصل شده را با عبادت و ریاضت‌های دشوار تنبیه کرد.
البته، در نقلی از امام صادق(علیه السلام) آمده است: «الْقَصْدُ إِلَى اللَّهِ بِالْقُلُوبِ أَبْلَغُ مِنَ الْقَصْدِ إِلَیْهِ بِالْبَدَنِ وَ حَرَکَاتُ الْقُلُوبِ أَبْلَغُ مِنْ حَرَکَاتِ الْأَعْمَال»؛[2] توجه به طرف خدا با استفاده از دل ها بهتر از توجه با بدنهاست و با تغییر و تحول درونی زودتر از رفتارهای ظاهری می‌توان به مقام قرب پروردگار رسید.
لازم به توضیح است که این سخن امام صادق(علیه السلام) منافاتی با سخن امام علی(علیه السلام) ندارد؛ چرا که ریاضت و تهجد ظاهری و بدون توجه قلبی قطعاً منظور امام علی(علیه السلام) هم نبوده و آن اثر معنوی را نخواهد داشت. و منظور امام صادق(علیه السلام) نیز عبارتی دیگر از همان معناست؛ یعنی انسان باید ابتدا از صمیم قلب متوجه خدا بوده و به صورت بنیادین درون خود را اصلاح کند که اگر چنین شد، خود بخود ریاضت‌های جسمی و عبادات را نیز به دنبال خواهد داشت.
پی نوشت:
[1]. شریف الرضی، محمد بن حسین، نهج البلاغة، محقق، صالح، صبحی، ص 549، قم، هجرت، چاپ اول، 1414ق.
[2]. طبرسى، على بن حسن، مشکاة الأنوار فی غرر الأخبار، ص 257، نجف، المکتبة الحیدریة، چاپ دوم، 1385ق، 1965م، 1344ش.
فرآوری: محمدی
بخش اخلاق و عرفان اسلامی تبیان
منبع:
سایت اسلام کوئست
مرکز ملی پاسخگویی به سوالات دینی
مطالب مرتبط:
