ماجرای برترین دانشجو را شنیدی؟!
رابطه نهج البلاغه با قرآن رابطه ای تنگاتنگ و سخت نزدیک است، زیرا نهج البلاغه نازله روح مطهری است که وجودش با قرآن یکی بود و چنان در قرآن کریم جذب گردیده بود که جسم و روحش از آن بود. از همین وجه است که نهج البلاغه را اخ القرآن الکریم نامیده اند. واژه اخ در اصل به معنی برادر، رفیق و مصاحب است و در واقع کسی را گویند که با دیگری در پدر و مادر و یا در یکی از آن دو و یا همشیر بودن با دیگری شریک باشد و به صورت استعاره به هر که با دیگری در قبیله یا در دین یا در کار و صفت یا معامله و دوستی و در مناسبات دیگر مشارکت داشته باشد برادر گویند.
و در معنای مجازی به مفهوم مصاحب و همزاد و مانند و مشابه به کار می رود و روشن است که اخوت نهج البلاغه با قرآن از همین باب است، و به همین دلیل است که نهج البلاغه هرگز طراوت و تازگی و جلوه گری خویش را از دست نمی دهد و از هر زبان که شنیده شود نامکرر است.
یک قصه بیش نیست غم عشق و این عجب کز هر زبان که می شنوم نامکرر است.
امام علی مظهر همه آیات الهی و جلوه تام کتاب تدوینی (قرآن)است. او کتاب عینی خداوند است و همان راهی را پیموده که قرآن کریم ترسیم نموده و همان گونه زیست کرده که خداوند در کتابش رهنمون شده است. پیوند امام و قرآن پیوندی حقیقی است و یکی بدون دیگری متصور نیست، چنان که پیامبر اکرم در سخنی بلند فرموده است:
علی با قرآن و قرآن با علی است و این دو هرگز از یکدیگر جدا نمی شوند تا در حوض کوثر بر من وارد شوند.
امیرالمومنین از آغاز وحی در کنار پیامبر اکرم بود و همه چیز را می شنید و می دید. چنان که می فرمایند: به هنگام نزول وحی بر رسول خدا صدای ناله شیطان را شنیدم. از رسول خدا پرسیدم: این ناله چیست؟ فرمود: این شیطان است که از پرستش خویش مایوس گردیده است. تو آنچه را من می شنوم، می شنوی؛ و آنچه را من می بینم، می بینی؛ تنها فرق من و تو این است که تو پیامبر نیستی، بلکه وزیر منی و بر طریق و جاده خیر و درستی قرار داری.
امام پیوسته در کنار حامل وحی و تحت تربیت وحی بود، تا آن زمان که وحی انقطاع یافت و حامل وحی در حالی که سر بر سینه علی(علیه السلام) داشت به سوی رفیق اعلا شتافت.
و رسول خدا(صلی الله علیه و آله) جان سپرد در حالی که سر او بر سینه من بود.
امیرالمومنین از آغاز وحی در کنار پیامبر اکرم بود و همه چیز را می شنید و می دید. چنانکه می فرمایند: به هنگام نزول وحی بر رسول خدا صدای ناله شیطان راشنیدم. از رسول خدا پرسیدم: این ناله چیست؟ فرمود: این شیطان است که از پرستش خویش مایوس گردیده است. تو آنچه رامن می شنوم، می شنوی؛ و آنچه را من می بینم، می بینی؛ تنها فرق من و تو این است که تو پیامبر نیستی، بلکه وزیر منی و بر طریق و جاده خیر و درستی قرار داری
علی(علیه السلام) با قرآن بود و عالم به همه امور آن. او جامع قرآن بود و مفسر آن. او معلم قرآن بود و اهل آن. در روایاتی متعدد نسبت علی(علیه السلام) با قرآن از وجوه مختلف بیان شده است، چنان که از حضرتش روایت شده است که فرمود:
به خدا سوگند که هیچ آیه ای نازل نشد مگر اینکه دانسته ام درباره چه و در کجا نازل شد؛ به راستی که پروردگارم به من قلبی پرفهم و زبانی پر سوال بخشیده است.
امیرالمومنین تحت تربیت حامل وحی، همه علوم قرآن و رموز آن را فرا گرفت، چنان که از «ابن مسعود» نقل شده است که درباره علم قرآن آن حضرت گفت: «به درستی که علی بن ابی طالب علم ظاهر باطن را دارد.» آن حضرت خود فرموده است:
هیچ آیه ای بر رسول خدا نازل نشد مگر اینکه خواندن آن را به من می آموخت و آن را به من املا می کرد و من آن را با خط خود می نوشتم و رسول خدا تاویل و تفسیر و ناسخ و منسوخ و محکم و متشابه آن را به من می آموخت.
وجود علی(علیه السلام) با قرآن یکی بود، او جلوه تام و تمام آیات کتاب الهی بود، او کتاب ناطق خدا بود، چنان که خود در توصیف خویش فرمود:
این (قرآن) کتاب خاموش خداوند است و من کتاب سخنگوی خدایم.
زندگی امام همه تلاشی بود در جهت برپایی و نگهداری و فهم درست قرآن در معنای جامعش و در هندسه حقیقی اش. نه او از قرآن جدایی گزید و نه قرآن از او. امیرمومنان در نامه ای با ارزش در تبیین حوادث و مسائل پس از پیامبراین پیوند ناگسستنی را مطرح کرده و چنین فرموده است:
پیامبر به راه خویش رفت (و به رفیق اعلا پیوست) و کتاب خدا و خاندان خود را به جای گذاشت که دو پیشوای بدون اختلافند و دو برادری که دست از یاری یکدیگر بر نمی دارند و دو همراه (و متحدی) که از هم جدایی ندارند.
بنابراین زندگی امام حیاتی قرآنی بود، برای قرآن بود و او تجلی قرآن بود. آن حضرت چنان در قرآن کریم و معارف بلند آن ذوب شده بود که آنچه می اندیشید و بیان می کرد و عمل می نمود قرآن بود. برخی از اندیشمندان بدین حقیقت توجه کرده اند، چنان که «محمد امین نواوی» می نویسد:
امیرالمومنین تحت تربیت حامل وحی همه علوم قرآن و رموز آن را فرا گرفت، چنان که از «ابن مسعود» نقل شده است که درباره علم قرآن آن حضرت گفت: «به درستی که علی بن ابی طالب علم ظاهرباطن را دارد.» آن حضرت خود فرموده است: هیچ آیه ای بر رسول خدا نازل نشد مگر اینکه خواندن آن را به من می آموخت و آن را به من املا می کرد و من آن را با خط خود می نوشتم و رسول خدا تاویل و تفسیر و ناسخ و منسوخ و محکم و متشابه آن را به من می آموخت
امام تمام قرآن را به خاطر سپرده بود و بر اسرار آن واقف و آگاه بود، و قرآن با خون و گوشت او در آمیخته بود؛ کسی که نهج البلاغه را مطالعه نماید، این حقیقت را در می یابد.
«ابن ابی الحدید معتزلی» در مقدمه شرح نهج البلاغه خویش درباره اهتمام امام علی به قرآن چنین می نویسد:
«دیگر از علوم، علم تفسیر قرآن است که این علم از آن حضرت سرچشمه گرفته و هرچه هست از او گرفته شده و فرع وجود اوست. اگر به کتاب های تفسیر مراجعه کنی، صحت این امر را در می یابی، زیرا بیشتر تفسیر قرآن از او و از ابن عباس نقل شده است و همگان می دانند که ابن عباس همواره ملازم علی و متصل به او بود و او شاگرد و پرورش یافته آن حضرت بود است و چون به ابن عباس گفته شد: میزان دانش تو در برابر علم پسرعمویت چگونه است؟ گفت: همچون قطره ای از باران نسبت به اقیانوس بی کران.»
وی همچنین می نویسد: «اما اهتمام امام علی به قرائت قرآن و اشتغال آن حضرت به قرآن، منظور نظر همگان است و در این مورد همگان اتفاق نظر دارند که او به روزگار رسول خدا(صلی الله علیه و آله) قرآن را حفظ کرد و در آن زمان جز او کسی قرآن را از حفظ نداشت. وانگهی او نخستین کسی است که قرآن را جمع آوری کرده است ... و چنانچه به کتاب های قرائات قرآن مراجعه کنی، می بینی که پیشوایان علم قرائت همگی به او ارجاع می دهند؛ مانند ابوعمرو بن علا و عاصم بن ابی نجود؛ و کسانی دیگر جز آن دو به ابوعبدالرحمن سلمی قاری ارجاع می دهند که او نیز شاگرد علی بوده و قرآن را از او آموخته است. و این فن هم مثل فنون بسیار دیگر به آن حضرت منتهی می شود.»
بدین ترتیب پیوند امام با قرآن پیوندی حقیقی و میان آن دو وحدت و یگانگی بوده است و همه معارف قرآن از او و به اهتمام او شکل گرفته است و این حقیقت در نهج البلاغه به تمامه جلوه کرده است.
فرآوری: فاطمه زین الدینی
بخش نهج البلاغه تبیان
منابع:
نهج البلاغه
کتاب العین خلیل بن احمد الفراهیدی.
علی(ع) در کنار حامل وحی و تحت تربیت وحی، نویسنده: دلشادتهرانی، مصطفی
مجله گلستان قرآن، مهر 1380 - شماره 82
مطالب مرتبط:
