تبیان، دستیار زندگی
در مؤسسات علمی و موزه های تاریخ طبیعی به منظور مطالعه و بررسی، نمونه هایی از پرندگان را تهیه می کنند. این امر به این دلیل صورت می گیرد که مطالعه پرندگان از لحاظ اندازه و رنگ و سایر مشخصات بدن برای همگان امکان پذیر شود. برای آماده سازی نمونه ها معمولاً از.
عکس نویسنده
عکس نویسنده
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

پرنده شناسی و پرنده نگری _ جلسه هشتم

اهداف: آشنایی با روش های نگهداری نمونه های پرندگان - جمع آوری اطلاعات بدست آمده تاکنون - بررسی دستاورد های پرنده نگری

وسایل مورد نیاز: تجهیزات پرنده نگری - دوربین عکاسی

8-1 روش های نگهداری نمونه های پرندگان

در موسسات علمی و موزه های تاریخ طبیعی به منظور مطالعه و بررسی، نمونه هایی از پرندگان را تهیه می کنند. این امر به این دلیل صورت می گیرد که مطالعه پرندگان از لحاظ اندازه و رنگ و سایر مشخصات بدن برای همگان امکان پذیر شود. برای آماده سازی نمونه ها معمولاً از دو روش استفاده می شود. روش اول نگهداری در محلول ها و مواد شیمیایی و روش دوم نگهداری با استفاده از فن تاکسیدرمی است. در اینجا مختصری در مورد فن تاکسیدرمی صحبت خواهیم کرد. شما نیز می توانید پس از گذراندن یک دوره آموزشی این فن در یک کارگاه تاکسیدرمی، اقدام به این کار نمایید.

فن تاکسیدرمی

تاکسیدرمی پرندگان یا آمپایه کردن به دو منظور صورت می گیرد. ابتدا به منظور تهیهء نمونه های علمی و دیگر برای تهیهء نمونه های نمایشی. در این جلسه مختصری در مورد تاکسیدرمی نمونه های نمایشگاهی صحبت می کنیم.

پرنده شناسی، جلسه هشتم

یک نمونه پرندهء تاکسیدرمی شده

امروزه فن تاکسیدرمی به علت اهمیتی که در شناخت و مطالعه جانوران دارد به صورت یک رشتهء علمی و هنری اهمیت بسیاری یافته، در کتاب ها و آزمایشگاه ها مورد توجه قرار گرفته است. مراحل تاکسیدرمی یک پرنده عبارتند از:

1- پوست کندن. 2- تمیز کردن و چربی گرفتن با استفاده از داروهای محافظ پوست. 3- ساختن بدن مصنوعی. 4- قرار دادن بدن مصنوعی در داخل پوست. 5- حالت دادن به نمونه. 6- گذاردن چشم و دیگر اجزاء مصنوعی. 7- دوختن پوست. 8- رنگ کردن ساق پا، پوست صورت و ... 9- بستن بال ها و دم و منقار در حالت مورد نظر و گذاردن نمونه برای خشک شدن.

قبل از شروع به پوست کندن، پرنده را روی کاغذ می گذارند و شکل آن را از چند جهت بر روی کاغذ رسم می کنند. بر روی شکل های رسم شده وضعیت پرهای قسمت های مختلف بدن را نیز ذکر می شود. پس از اتمام پوست کنی از روی بدن و گردن بدون پوست نیز شکل هایی از جهات بالا و پهلو رسم می شود. این شکل ها در مجموع برای ساختن بدن مصنوعی و شکل دادن به پرنده مورد استفاده قرار می گیرند.

از مقدمات دیگر، آماده سازی لوازم مورد نیاز پوست کنی از قبیل چاقو، پنس و قیچی در اندازه های مختلف و همچنین مخلوطی از خاک اره و پودر بُراکس یا کربنات منیزیم است.

پرنده شناسی، جلسه هشتم

نمونه پرندهء شکار شده برای تاکسیدرمی

برای پوست کندن، پرنده را به پشت روی میز قرار می دهند به طوری که سینه آن رو به بالا و منقار آن به طرف راست و بال ها به حالت باز باشد. پرهای ناحیهء سینه با کمک آب به دو طرف باز کرده، سپس از زیر جناغ در طول خط میانی تا مقعد شکافی سطحی به پوست می دهند. پوست دو طرف را از عضلات زیر آن جدا کرده و پوست کندن را ادامه می دهند. در مورد هر پرنده از اولین مرحلهء تهیه پوست تا هنگامی که نمونه در داخل قفسه یا نمایشگاه گذارده می شود، در تمیز نگه داشتن آن کوشش فراوان صورت می گیرد. از پودر براکس یا خاک اره هنگام پوست کندن استفاده می شود تا پوست خشک شود. در حین پوست کندن مفاصل ران را قطع کرده و در ادامه پوست را از دو طرف شکم تا مقعد و دم جدا می کنند. دم را طوری قطع می کنند که قسمتی از مهره ها به پوست دم متصل بماند. پوست کندن را از عقب و پشت به طرف سر و گردن ادامه داده، سپس مفصل شانه ها را از نزدیک بدن قطع می کنند و پوست را به طرف گردن می کشند. گردن را از وسط قطع کرده تا پوست بطور کامل از بدن جدا شود.

برای پوست کندن سر، پوست گردن، به طرف سر برمی گردد و در جهت سر کشیده می شود تاقاعده سر نمایان گردد و آن گاه مجرای شنوایی را با دقت از جمجمه جدا می کنند، پوست کندن را تا محل حدقه چشم ها ادامه داده و غشای زیر پلک ها را از عمق می برند به نحوی که دور پلک ها سالم به پوست باقی بماند، سپس پوست را تا قاعده منقار از جمجمه جدا کرده، به پاک کردن ناحیهء سر می پردازند. سپس مغز را از داخل جمجمه پاک کرده و پودر براکس می پاشند. عضلات زبان و فک ها را نیز پاک می کنند بعد از اتمام این مراحل تمام پوست را با مالیدن پودر براکس و تراشیدن آن کاملاً از چربی پاک می کنند.

برای ساختن بدن مصنوعی پرنده،بهترین ماده پوشال است. برای همهء پرندگان بدن مصنوعی به شکل گلابی یا تخم مرغ در نظر گرفته می شود. یک دسته پوشال را لوله کرده سپس مقداری پوشال در پهلوی آن قرار می دهند و با نخ دور آن را می بندند.

مرحله بعد سیم کشی قسمت های مختلف بدن پرنده است. بهد از اندازه گیری سیم ها انتهای سیم دم را به شکل T خم کرده و انتهای دو طرف تمامی سیم ها را تیز می کنند تا به راحتی داخل بدن مصنوعی فرو برود. سیم گردن را از بالا و وسط بدن مصنوعی وارد کرده و از انتهای دیگر بدن یعنی ناحیهء دم خارج می کنند و در آنجا آن را خم کرده، به داخل بدن بر می گردانند. سر دیگر سیم را در ناحیهء گردن می کشند تا محکم شود.

دور سیم ناحیهء گردن را مقداری پنبه پیچیده تا گردن مصنوعی درست شود. سیم بال ها و پاها را نیز وارد کرده و محکم می کنند، آنگاه روی استخوان ران و سیم پنبه گذاشته و آن را می بندند. سیم دم را از زیر پر ها وارد می کنند و سر دوشاخه آن را در انتهای دور از بدن قرار می دهند تا پرهای دم را به خوبی نگاه دارد. به این ترتیب پوست برای قرار دادن بدن مصنوعی در داخل آن آماده است. بدن مصنوعی را داخل پوست گذاشته، سیم گردن را با فشار از سقف دهان بین چشم ها خارج کرده، سر آن را زیر پوست کور می کنند. سیم بال ها را از دو طرف وارد بدن مصنوعی کرده و از طرف دیگر خارج می کنند و قسمت انتهای آن را دوباره داخل بدن مصنوعی وارد می کنند.

سیم پاها را از ناحیهء مفصل بالای ساق و سیم دم را نیز در انتهای بدن مصنوعی فرو می کنند. شکاف هایی که به پوست داده شده را به دقت می دوزند و پرنده را توسط دو سر آزاد سیم های پاها روی پایه ثابت می کنند. چشم و دیگر اعضای مصنوعی را در جای خود قرار داده و پلک ها را با نوک پنس مرتب می کنند. به پرنده حالت داده و بال ها، دم و منقار را با استفاده از کاغذ کشی و نخ می بندند و به حال خود می گذارند تا خشک شود.

8-2 جمع آوری اطلاعات بدست آمده تاکنون

بعد از آموزش عکاسی از پرندگان، می توانید علاوه بر تجهیزات پرنده نگری، یک دوربین عکاسی نیز همراه خود داشته باشید تا از سوژه های مناسب پرندگان عکس بردارید. تاکنون طبق مراحل گذشته، اطلاعات جمع آوری شده از مشاهدهء پرندگان را ابتدا در جدول ثبت اطلاعات مشاهدهء پرندگان، سپس در جدول های اختصاصی هر نوع پرنده و جدول تفکیک مکانی به ثبت رساندیم. علاوه بر آن اطلاعاتی بر روی نقشه شهر که نمایان گر تراکم هر پرنده در آن منطقه است، ثبت گردیده است. حال اطلاعات جمع آوری شده در هر جدول، بر روی نقشه، عکس های جمع آوری شده پرندگان، عکس های تخم هر پرنده، اطلاعات بررسی خصوصیات ظاهری پرنده، اطلاعات نحوه لانه سازی و مکانیزم پرواز هر کدام را در کنار هم قرار داده سپس برای هر پرنده بصورت اختصاصی دفترچه ای تهیه می کنیم. ابتدای دفترچه را به عکس هایی که پرنده را در حالت های مختلف نشان می دهد، اختصاص می دهیم (بهتر است برای این بخش از عکس هایی که خود پرنده نگر تهیه نموده است، استفاده شود). بعد از آن اطلاعات مربوط به جداول اختصاصی هر نوع پرنده را به آن اضافه می کنیم. در صفحات بعد اطلاعاتی که در زمینه خصوصیات ظاهری، صدا، تخم ، لانه سازی، سبک پرواز و... است به همراه عکس های مربوطه، اضافه می کنیم. می توان هر صفحه را برای یک مشخصه در نظر گرفت مثلاً ابتدای صفحه می نویسیم : مشخصات ظاهری و اطلاعات را در آن صفحه می نویسیم. صفحه بعد در ابتدا می نویسیم: تغذیه و ...، صفحه بعد می نویسیم: مشخصات زیستگاه و به همین ترتیب ادامه می دهیم. در نهایت طبق اطلاعات نقشه شهر، تراکم هر پرنده را در منطقه مشاهده شده، مشخص می کنیم. این بخش را می توان با کشیدن شکل نقشه بر روی یک صفحه دفترچه و مشخص کردن تراکم پرندگان با مداد رنگی انجام داد. فراموش نشود برای هر پرنده نام علمی و نام انگلیسی آن در ابتدای دفترچه ذکر شود. می توان دفترچه های پرندگان را طوری طراحی کرد که همه انواع پرندگان مورد مطالعه در یک مجموعه قرار گیرند. تهیه و تنظیم این دفترچه ها و نحوه قراردادن اطلاعات می تواند کاملاً ابتکاری باشد، توضیحات فوق به منظور راهنمایی ذکر شده است.

_ حال به سلیقه خود اطلاعاتی را که تاکنون جمع آوری کرده اید مرتب کنید. در این قسمت از عکس هایی که خود تهییه کرده اید استفاده نمایید.

نکته: می توانید دفترچه ها را از حالت دفترچه اختصاصی هر پرنده به دفترچه تفکیک مکانی تبدیل نمایید.

8-3 بررسی دست آورد های پرنده نگری

با مطالعه دقیق و گذراندن جلسات قبل تا کنون اطلاعات بسیاری در مورد پرندگان، نحوه زندگی آنها، ویژگی ها و خصوصیات ظاهری آنها، تنوع پرندگان در ایران و جهان، حرفه پرنده نگری، ملزومات پرنده نگری، شرایط مناسب مشاهده پرنده، نحوه ثبت اطلاعات بر روی جداول تهیه شده، عادات و رفتار پرندگان، پَر در پرندگان و انواع رنگ در آنها، انواع لانه سازی و تخم پرندگان، مکانیزم پرواز و مهاجرت پرندگان، عکاسی از پرندگان و تاکسیدرمی کسب نموده اید. همه این اطلاعات به ما کمک می کند تا محیط اطرافمان و موجودات زنده آن را بیشتر و بهتر بشناسیم و در حفظ محیط زیست پرندگان و جلوگیری از تخریب اکوسیستم ها بکوشیم. مطالب جمع آوری شده طبق برنامه زمان بندی، تکمیل و ثبت آن، مجموعه اطلاعات کامل از پرندگانی که محل زندگی ما را به عنوان زیستگاه شان انتخاب کرده اند، در اختیار ما قرار می دهد. مجموعه این اطلاعات کمک شایانی در جمع آوری فهرست جانوران منطقه یا همان "فون" منطقه " به محققان و زیست شناسان می نماید. می توانید این اطلاعات را به مسئولین اداره محیط زیست شهر یا مسئولین شهرداری منطقه خود ارائه دهید. اگر پرنده نگری را از مناطق حفاظت شده آغاز کرده اید می توانید اطلاعات را به محیط بان آن منطقه تحویل دهید. اطلاعات جمع آوری شده توسط پرنده نگرها، در سراسر دنیا به مسئولین محیط زیست کمک می کند تا گونه های مختلف هر زیستگاه را بهتر شناسایی کنند و از نحوه و شرایط زندگی آنها و تعداد آنها اطلاعات جامعی کسب نمایند.

برای پیشرفت در حرفه پرنده نگری، ابتدا باید با خصوصیات و ویژگی های پرندگان خاص منطقه ای که قصد سفر به آنجا را دارید، آشنا شوید. در این پروژه به این خصوصیات و ویژگی ها اشاره شده است. سپس با توجه به شرایط حاکم بر محیطی که به آنجا سفر می کنید، عمل نمایید. مثلاً وقتی به طبیعت می رویم باید به قوانین آن احترام بگذاریم و به حیوانات و گیاهان آسیب نرسانیم. طبیعت را همان گونه ترک کنیم که به آن وارد شده ایم. با داشتن یک کتاب راهنمای مناسب و تجهیزات دیگر پرنده نگری و با رعایت شرایط مناسب مشاهدهء پرندگان به پرنده نگری بپردازید. در برنامه های پرنده نگری به حافظه خود اکتفا نکنید، ثبت مشاهدات از اصول اولیه پرنده نگری است. همچنین می توانید به گروه های پرنده نگری بپیوندید، اطلاعات و تجربیات مبادله شده در پرنده نگری جمعی بسیار مفید و کارآمد است. همچنین می توانید کلکسیونی از عکس های پرندگانی که تاکنون قادر به مشاهدهء آنها بودید تهیه نمایید.

تکلیف1: اطلاعاتی که تا کنون جمع آوری شده را طبق دستورات ذکر شده، تکمیل و ثبت نموده و برای ما ارسال نمایید.

تکلیف2: پس از اتمام ثبت اطلاعات در دفترچه های پرنده نگری خود، آنها را به مسئولین اداره محیط زیست شهر خود یا مسئولین شهرداری گزارش دهید و نتایج را برای ما ارسال نمایید.

تکلیف 3: علاوه بر عکاسی از پرندگانی که مورد مطالعه قرار داده اید، از سایر پرندگان عکس تهیه نمایید و بهترین آنها را برای ما ارسال نمایید.

محل بازدید/ اردو/ خرید: برای این جلسه ضمن بازدید نهایی از محل های در نظر گرفته شده طبق برنامه زمان بندی، می توانید از کارگاه های تاکسیدرمی بازدید نمایید و مراحل تاکسیدرمی پرندگان را از نزدیک مشاهده نماید. کارگاه های تاکسیدرمی غالباً در محل موزه های تاریخ طبیعی و تنوع زیستی برگزار می شود.

منابع مطالعه: برای اطلاع بیشتر در زمینه تهیهء نمونه های پرندگان و جمع آوری اطلاعات به منابع زیر مراجعه نمایید.

1- بخش تاکسیدرمی از کتاب کلیات پرنده شناسی - تألیف جمشید منصوری - انتشارات سازمان حفاظت از محیط زیست.

2- کتاب آناتومی پرندگان اهلی - مترجمان سید رضا قاضی، مینا تجلی، صغری غلامی - انتشارات دانشگاه شیراز.

3- سایت معرفی شده بانک اطلاعات تنوع زیستی ایران است که می توانید اطلاعات خوبی در مورد پرندگان از جمله طبقه بندی راسته، تیره و گونه آنها، کسب نمایید.

biodiversitydb.irandoe.org/pe/index.asp

بخش پژوهش های دانش آموزی تبیان، تهیه: الهام گارسچی

تنظیم: نسرین صادقی