تبیان، دستیار زندگی
اگر پرنده ای ببینید که با شاخه کوچکی در دهانش در حال پرواز است، احتمالاً جایی در همان نزدیکی در حال ساختن لانه است. پرنده ها لانه می سازند تا جای امنی برای مراقبت از تخم ها و بزرگ کردن جوجه هایشان داشته باشند....
عکس نویسنده
عکس نویسنده
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

پرنده شناسی و پرنده نگری - جلسه پنجم

اهداف: آشنایی با انواع لانه‌سازی پرندگان - آشنایی با انواع تخم و پرورش جوجه پرندگان

وسایل مورد نیاز: تعدادی تخم انواع پرنده - تجهیزات پرنده نگری

5-1 انواع لانه سازی پرندگان

اگر پرنده ای ببینید که با شاخه کوچکی در دهانش در حال پرواز است، احتمالاً جایی در همان نزدیکی در حال ساختن لانه است. پرنده ها لانه می سازند تا جای امنی برای مراقبت از تخم ها  و بزرگ کردن جوجه هایشان داشته باشند.

پرنده شناسی، جلسه پنجم

بلبل خرما در حال لانه سازی

5-1-1 شکل و اندازه لانه ها

بیشتر لانه ها کاسه ای شکل بوده و در بالای درختان ساخته می شوند. البته روی زمین، بالای صخره ها یا حتی روی دودکش خانه های قدیمی هم ساخته می شوند. لانه ها گاهی به شکل ماهرانه ای ساخته می شود که برای جلوگیری از حملهء مهاجمین، دارای سقف و راهروی ورودی است. و گاهی لانه ها به صورت آویخته ساخته می شود تا از ورود جانورانی مانند مار جلوگیری شود.

پرنده شناسی، جلسه پنجم

لانهء کاسه ای شکل

پرنده شناسی، جلسه پنجم   پرنده شناسی، جلسه پنجم

لانه دارای راهروی ورودی و سقف                          لنه به صورت آویخته

5-1-2 ابزار کار

پرنده ها برای لانه سازی از ساده ترین ابزار یعنی پاها و منقارشان استفاده می کنند، از این ابزار استفاده می کنند تا مصالح ساختن لانه هایشان را ببافند و گره بزنند.

5-1-3 مصالح لانه سازی

پرنده ها لانه هایشان را از مواد مختلفی می سازند، از شاخه های کوچک و علف ها گرفته تا ابریشم تار عنکبوت و حتی تار موی سر انسان، گِل و بزاق هم برای چسباندن مواد لانه سازی مورد استفاده قرار می گیرد. آنها اغلب لانه هایشان را با مواد نرم می پوشانند تا تخم ها و جوجه هایشان را گرم نگه دارند . پرنده ها گاهی در لانه هایشان گودالی ایجاد می کنند تا تخم ها غلت نخورند.

5-1-4 لانه های طبیعی

جالب است بدانید همهء پرنده ها لانه نمی سازند ، بعضی در زیر زمین لانه می سازند یا از سوراخ درختان استفاده می کنند. گروهی دیگر بر روی زمین تخم می گذارند اماتخم ها اغلب به رنگ زمین هستند به طوری که مهاجمین به سختی می توانند آنها را ببینند.

5-2 تخم گذاری و پرورش جوجه پرندگان

بچه بعضی حیوانات درون بدن مادرشان رشد می کند، اما اگر جوجه پرندگان در درون بدنشان رشد می کرد آنقدر سنگین می شدند که نمی توانستند پرواز کنند. پرندگان مادر تخم میگذارند و رشد اولیه جوجه هایشان درون این تخم ها صورت می گیرد. پوسته سخت تخم از جوجه درون آن محافظت می کند و زرده حاوی غذایی است که پرنده برای رشد اولیه به آن نیاز دارد.بعضی از پرندگان مانند مرغ ها، هر روز تخم می گذارند. برخی از پرندگان هم ممکن است سال ها بین هر تخم گذاری فاصله بیندازند. شترمرغ در میان پرندگان بزرگ ترین تخم ها را می گذارد که بیش از 11 در 18 سانتی متر محیط و وزنی 1400 گرمی دارند.

5-2-1 شکل تخم

یک طرف بیشتر تخم ها باریک تر از طرف دیگر آن است، این شکل موجب می شود که تخم ها در لانه به صورت مرتب کنار یکدیگر قرار گیرند. معمولاً تخم های پرندگانی که روی صخره ها زندگی می کنند، نوک دار است. اگر ضربه ای به آنها بخورد بصورت دایره غلت می خورند و از بلندی نمی افتند.

پرنده شناسی، جلسه پنجم

انواع تخم پرندگان

5-2-2 تعداد تخم

بعضی پرندگان در هر بار 19 تخم می گذارند، اما برخی دیگر فقط یک تخم می گذارند. یک وهله تخم گذاری ممکن است در یک دورهء چندین روزه باشد.

5-2-3 مراقبت از تخم

تخم ها باید در دمای مناسب نگه داشته شوند تا جوجه های درون آن زنده بمانندبیشتر پرندگان با نشستن بر روی تخم دمای مناسب را بوجود می آورند. گاهی اوقات پرنده نر روی تخم می نشیند و گاهی پرنده ماده.بعضی ماکیان با دفن کردن تخم هایشان در کوپه ای از برگ ها آنها را گرم نگه می دارند. هنگامی که این برگ ها می پوسند، گرما ایجاد می شود و تخم ها را گرم نگه می دارد. بعضی پرندگان نیز مانند فاخته در لانه پرندگان دیگر تخم می گذارند، آن پرندگان هم فکر میکنند تخم فاخته تخم خودشان است و از آن مراقبت می کنند. پنگوئن های امپراطور هم فقط یک تخم می گذارند. پدر آن را روی پاهایش به مدت دو ماه نگه داشته و با لایه پوستی خاصی آن را گرم نگه می دارد.

پرنده شناسی، جلسه پنجم

پنگوئن‌های امپراطور پدر در حال مراقبت از تخم

5-3 جوجه پرنده ها

وقتی جوجه پرنده ای آماده بیرون آمدن از تخم می شود باید پوست سخت آن را بشکند. نحوه بیرون آمدن جوجه بعضی گونه های پرندگان، تکامل یافته تر از گونه های دیگر است. شکستن تخم از داخل کار دشواری است. جوجه ها زائده ای روی نک هایشان دارند که به دندان تخم معروف است و برای شکستن تخم از آن استفاده می کنند. جوجه ها مدت کوتاهی بعد از بیرون آمدن از تخم والدینشان را صدا می زنند. جوجه بعضی پرندگان د رهمان ساعت های اولیهء بیرون آمدن از تخم می توانند بدوند، این برای پرندگانی که روی زمین زندگی می کنند مهم است زیرا نسبت به پرندگانی که بالای درخت زندگی می کنند بیشتر در معرض خطر حمله مهاجمین هستند.

وقتی که مادر غذا می آورد جوجه ها با باز کردن دهانشان نشان می دهند که غذا می خواهند. درون دهان جوجه ها رنگ روشن و نسبتاً براقی است و این به والدین نشان می دهد که غذا را کجا بیاندازند. غذا دادن به جوجه های گرسنه کار سختی است. والدین مجبورند در هر روز چندین بار برای پیدا کردن غذا پرواز کنند.

پرنده شناسی، جلسه پنجم

جوجه های گرسنه

5-3-1 پرورش یافتن جوجه ها

قبل از اینکه جوجه ها آماده بیرون رفتن از آشیانه شوند باید به اندازه کافی قوی باشند تا بتوانند از خود مراقبت کنند. جوجه ها در طی هفته های اولیهء عمرشان بسیار آسیب پذیر هستندبه همین دلیل جوجه های بسیاری از پرندگان آبی به سرعت تکامل پیدا می کنند و می توانند مدت کوتاهی پس از بیرون آمدن از تخم، شنا کنند. البته تا مدتی نزدیک پرندگان بالغ می مانند مثل اردک های وحشی که گروه های بزرگی را تشکیل می دهند.

5-3-2 حفظ بقاء در آشیانه

وقتی والدین برای جوجه هایشان غذا می آورند، آن را بطور مساوی تقسیم نمی کنند. یک جوجه با فریاد بلندش برای گرفتن غذا ممکن است تمام غذا را بگیرد در حالی که جوجه ضعیف تر ممکن است گرسنه بماند. بعضی جوجه ها برای اطمینان از داشتن غذای کافی و رقیب کمتر، ممکن است برادر یا خواهرهای ضعیفشان را بکشند یا تخم ها را به بیرون از آشیانه هل بدهند.

5-3-3 پرواز

بعد از چند هفته پر پرواز جوجه ها رشد می کند و برای پرواز کردن آماده می شوند. جوجه ها در لانه یاد میگیرند چگونه بال‌هایشان را به هم بزنند، اما تنها راه یادگرفتن پرواز تلاش کردن برای پرواز است. جوجه هایی که لانه هایشان بالای درخت است با پریدن از لانه به پائین و به هم زدن بال هایشان پرواز را یاد میگیرند. خوشبختانه جوجه پرندگان از اسکلت سبک و فنر مانندی برخوردار اند که حتی بعد از افتادن از ارتفاع 30 متری آسیبی نبینند.

پرنده شناسی، جلسه پنجم

جوجه های آماده پرواز

_ تخم پرندگانی که تهیه نموده اید مربوط به کدام پرنده است؟ اندازه و شکل این تخم ها را با یکدیگر مقایسه نمایید.

تکلیف 1: اطلاعات جمع آوری شده که تا این مرحله بر روی نقشه شهر به ثبت رسانده اید را برای ما ارسال نمایید.

تکلیف 2: عکس تخم پرندگانی را که مورد بررسی و مطالعه قرار داده اید، از طریق اینترنت بیابید. همچنین نوع لانه ای که این پرندگان می سازند را بررسی نمایید. سپس این اطلاعات را در دفترچه ای که جدول اختصاصی هر پرنده قرار دارد اضافه نموده و این جدول را برای ما ارسال نمایید.

محل بازدید/ اردو/ خرید: علاوه بر مناطقی که طبق برنامه زمان بندی شده به همراه تجهیزات پرنده نگری، مراجعه می نمایید، می توانید به باغ پرندگان که مجموعه ای از پرندگان زنده را در خود جای داده است بازدید نمایید. از انواع باغ پرندگان می توان به باغ پرندگان اصفهان و باغ پرندگان موزه دارآباد تهران اشاره کرد. تماشای این پرندگان با دوربین چشمی اطلاعات خوبی در مورد رنگ پرهای پرنده، شکل پرها ، اندازه و اندام های مختلف پرنده در اختیارتان قرار می دهد.

منابع مطالعه: برای آشنایی بیشتر با شیوه زندگی پرندگان می توانید منابع معرفی شده را مطالعه نمایید.

1- فصل آشیانه ها از کتاب شگفتی های جهان پرندگان - ترجمه و تألیف هما رئیس دانا و محمود حکیمی - انتشارات دفتر نشر فرهنگ اسلامی.

2- بخش های لانه سازی از کتاب پرندگان خاور میانه و خاور نزدیک - تألیف امین الله دیانی - انتشارات دانشگاه تهران.

3- برای دیدن انواع تخم پرندگان به سایت زیر مراجعه نمایید.

پرنده شناسی و پرنده نگری - جلسه اول

پرنده شناسی و پرنده نگری- جلسه دوم

پرنده شناسی و پرنده نگری- جلسه سوم

پرنده شناسی و پرنده نگری- جلسه چهارم

پرنده شناسی و پرنده نگری- جلسه ششم

پرنده شناسی و پرنده نگری- جلسه هفتم

پرنده شناسی و پرنده نگری- جلسه هشتم

بخش پژوهش های دانش آموزی تبیان، تنظیم: الهام گارسچی

تنظیم: نسرین صادقی