تبیان، دستیار زندگی
بعد از مجهز شدن به وسایل پرنده نگری با شرایط مناسب مشاهدهء پرندگان آشنا می شویم. شرط اول موفقیت در مشاهدهء دقیق پرندگان داشتن صبر و حوصله است. نباید چنین انتظار داشته باشیم که در لحظات ابتدای شروع به کار، تعداد زیادی پرنده را به دقت دید و تشخیص داد. ...
عکس نویسنده
عکس نویسنده
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

پرنده شناسی و پرنده نگری - جلسه سوم

پرنده شناسی، جلسه سوم

اهداف: آ شنایی با شرایط مناسب مشاهده پرندگان - نحوه ثبت اطلاعات مشاهده یك پرنده و نوع اطلاعات مورد نیاز - تمرین و طراحی شیوه پیاده‌سازی اطلاعات بر روی نقشه - تمرین مراحل اولیه جمع‌بندی اطلاعات خام جمع‌آوری شده - آشنایی با درختان شاخص شهر (هدف جانبی)

وسائل لازم: دفترچه ثبت اطلاعات - دوربین چشمی - کتاب راهنما - عکس پرندگان مشاهده شده - نقشه شهر

3-1 شرایط مناسب مشاهدهء پرنده

بعد از مجهز شدن به وسایل پرنده نگری با شرایط مناسب مشاهدهء پرندگان آشنا می شویم. شرط اول موفقیت در مشاهدهء دقیق پرندگان داشتن صبر و حوصله است. نباید چنین انتظار داشته باشیم که در لحظات ابتدای شروع به کار، تعداد زیادی پرنده را به دقت دید و تشخیص داد. مشاهده کننده باید در موقعیتی مناسب قرار گیرد و با صبر و حوصله به انتظار بماند تا پرندگان اطراف خود را به خوبی مشاهده کند و آنها را به خوبی مورد تشخیص قرار دهد.

شرط دوم سکوت است. اگر برای دیدن پرندگان به زیستگاه آنها می رویم باید شرایط حاکم در آن مکان را رعایت کنیم. مشاهده و شنیدن صدای پرندگان نیاز به صرف وقت و سکوت کامل دارد. برای مشاهده پرندگانی که حساس تر هستند باید از استتار در میان بوته ها و یا پناه گرفتن در پشت درخت، سنگ یا دیوار عمل نمود. در شرایط مطالعه پرندگان از نزدیک توسط پرنده نگران حرفه ای متداول ترین روش ساخت اطاقک مخفیگاه و انتقال آن به نزدیک آشیانه پرنده است. با این روش می توان به مدت طولانی چگونگی زندگی، آشیانه سازی و جوجه آوری پرنده را مشاهده، عکس برداری وفیلم برداری نمود.

3-1-1 علایم کلی تشخیص پرندگان در طبیعت

از علایم کلی تشخیص پرندگان در طبیعت می توان به این موارد اشاره کرد:

شکل و اندازه هر پرنده را می توان با بعضی پرندگان شناخته شده مقایسه کرد. رنگ کلی روتنه و زیر تنه پرنده بیشتر مورد توجه قرار گیرد. توجه به هر نوع علامت یا لکه واضح بر روی بدن پرنده مانند نوار صورتی رنگ دورگردن برخی طوطی ها. توجه به اندازه و شکل منقار هر پرنده و همچنین ساق پا، بال ها و دم و گردن پرنده. توجه به حرکات و چگونگی پرواز و راه رفتن پرنده، مانند پرواز موجی سهره، پرواز مستقیم کلاغ، تکان دادن دم دم جنبانک و ... پرندگان ساحل زی، این پرندگان اغلب به وسیله ساق پای بلند و گردن دراز شناخته می شوند. پرندگان جنگل های برگ ریز،عادات مخصوص تغذیه و چگونگی به دست آوردن غذا در شناسایی این پرندگان موثر است. پرندگان تالابی، پرندگان مخصوص این قبیل زیستگاه ها معمولاً به دلیل پوشش انبوه گیاهان به دشواری دیده می شوند.

3-1-2 علایم خاص تشخیص پرندگان در طبیعت

از نمودهای خاص تشخیص پرندگان در طبیعت که بیشتر مورد توجه پرنده شناسان و پرنده نگران حرفه ای قرار می گیرد، می توان به موارد زیر اشاره کرد:

توجه به شکل بال ها و دیگر قسمت های بدن پرنده، هنگام پرواز کردن. اکثر اوقات تنها قسمت مشخص که در حال پرواز دیده می شود طرح بال پرنده است. تشخیص پرنده از روی آشیانه و تخم، که این روش در گونه های اندکی از پرندگان قابل تشخیص است. تشخیص گونه پرنده با توجه به اندازه، شکل، رنگ و تعداد تخم آن. تشخیص نوع پرنده با توجه به اثر یا جای پای آن، مثلاً در پرندگان شناگر پاها دارای پرده ای است که انگشتان را به هم متصل کرده است. تشخیص پرنده با توجه به مواد دفعی به جای مانده از آن گونه.

3-2 نحوه ثبت اطلاعات مشاهده یك پرنده

بعد از آشنایی با حرفهء پرنده نگری و علایم تشخیص پرندگان در طبیعت همچنین مشخص شدن محل سکونت خود بر روی نقشه، برای جمع آوری داده ها باید از تمام مناطق شهر بازدید نمایید، اگر شهر محل سکونت شما خیلی بزرگ است، یك محدوده را انتخاب كنید و به جمع آوری اطلاعات بپردازند (می توانید فقط بر روی پارک های شهر کار کنید).

جمع‌آوری اطلاعات كاری مداوم خواهد بود و باید بتوان از هر منطقه چندین بار بازدید کرد و هر بار مشاهدات را ثبت نمود. این کار نیاز به یک برنامه زمان بندی مناسب دارد.

_ یك برنامه زمان بندی برای كار و تقسیم‌بندی مناطق مورد نظر خود تنظیم نمایید.

برای ثبت اطلاعات مشاهده پرندگان باید دفترچه یادداشت را به جداول مخصوص به این كار و عكس‌ پرندگان مجهز کرد. تهیهء این دفترچه به این صورت است:

بر روی صفحات اول این دفترچه عكس‌ پرنده‌های مورد نظر قرار می گیرد تا شناسایی راحت تر شود. صفحات بعد حاوی جداولی است كه در آنها بتوان نام پرنده‌ای كه دیده ‌شده، ساعت مشاهده، ساختار جمعیتی (فردی، گروهی، دو تایی)، نام منطقه مشاهده، مكان پرنده (به عنوان مثال: بر روی شاخه‌های بالایی درخت چنار یا روی سطح زمین)، نوع فعالیت پرنده (به عنوان مثال: در حال جمع‌آوری دانه یا در حال آوازخوانی یا در حال لانه‌سازی)، شرایط آب و هوایی در آن لحظه، به ثبت رساند. به همراه داشتن این دفترچه‌، در جمع آوری داده ها کمک بسیاری به شما می کند.

نمونه ای از جدول ذکر شده را در زیر مشاهده می نمایید.

نام پرنده

تاریخ و ساعت مشاهده

ساختار جمعیتی

منطقه مشاهده

مکان پرنده

فعالیت پرنده

شرایط آب و هوایی

جدول شماره 1 - جدول ثبت اطلاعات مشاهدهء پرندگان

3-3 پیاده سازی اطلاعات بر روی نقشه

در طی انجام این پروژه و تکمیل اطلاعات بر روی جدول تهیه شده، می‌توان برای سهولت در ثبت اطلاعات برای هر پرنده یك نماد در نظر گرفت. به این ترتیب در هر منطقه‌ای که آن پرنده مشاهده شد، نماد مشخص شده بر روی آن منطقه در نقشه چسبانده شود (به عنوان مثال این نماد می‌تواند دایره‌های كوچك با رنگ‌های مختلف باشد).

این روش باید به صورتی انجام گیرد كه بتوان برای هر پرنده اختصاصی نمادی در نظر گرفت و مكان و تعداد را مشخص كرد. هر شیوه ابداعی دیگری که این موارد را در برگیرد مناسب است، به شرط آنکه حتماً راهنمای نقشه داشته باشد. به این ترتیب راهنمای نقشه مشخص می کند که هر نماد مختص به کدام پرنده است و این نماد چند مرتبه در آن منطقه از نقشه بکار رفته است.

3-4 پیاده سازی اطلاعات خام

در این مرحله باید اطلاعات فردی جمع آوری شده در دفترچه را دسته بندی كنیم. برای این كار دو نوع مجموعه جدول باید تهیه شود كه هربار اطلاعات به آنها اضافه شود. یك مجموعه جدول مخصوص اطلاعات هر كدام از پرنده‌ها (پرنده الف، ب، ج) به تفكیك است. جدول می‌تواند بر روی یك كاغذ بزرگ به همراه عکس پرنده باشد یا بر روی دفترچه ای دیگر. این جدول ستون‌هایی مانند دفترچه‌ دارد، البته به جز ستون نام پرنده. نمونه ای از این جدول را در زیر مشاهده می نمایید.

پرنده : . . . . . . .

تاریخ و ساعت مشاهده

ساختار جمعیتی

منطقه مشاهده

مکان پرنده

فعالیت پرنده

شرایط آب و هوایی

جدول شماره 2 - جدول اختصاصی هر نوع پرنده

مجموعه جدول دیگر برای ثبت اطلاعات مكانی مشاهده پرندگان مورد نظر، به تفكیك است. برای این كار می‌توان یك دفتر تهیه کرد كه هر صفحه به یك مكان شهر (همان مكان‌هایی كه قبلاً تعیین شده) اختصاص داده شود و هر پرنده‌ای با مشخصاتش در مكان مربوطه وارد شود. این مجموعه جدول نیز به مرور با اضافه شدن اطلاعات تكمیل و تكمیل‌تر می‌شود.

مکان: . . . . . . .

نام پرنده

تاریخ و ساعت مشاهده

ساختار جمعیتی

مکان پرنده

فعالیت پرنده

شرایط آب و هوایی

جدول شماره 3 - جدول تفکیک مکانی مشاهده پرندگان

3-5 شناسایی درختان شاخص شهر

می دانیم كه بسیاری از پرندگان بر روی درختان زندگی می‌كنند. برای پر نمودن ستون مكان پرنده، باید بتوان درختان و درختچه‌های شهر را شناسایی كرد. برای این كار می‌توان به اداره فضای سبز شهرداری محل بروید و اطلاعاتی در مورد درختان شاخص محل زندگی تان و نحوه تشخیص‌شان بدست آورید یا با هر كارشناس دیگری در این مورد صحبت كنید.

نکته: این جدول ها به عنوان نمونه ارائه شده است. در تهیهء جدول خود خلاق باشید.

تکلیف 1: برنامه زمان بندی شده خود را برای بازدید از مناطق در نظر گرفته شده هر منطقه، برای ما ارسال نمایید.

تکلیف 2: نحوه پیاده سازی اطلاعات بر روی نقشه را به همراه راهنمای نقشه برای ما ارسال نمایید.

تکلیف 3: از علایم کلی تشخیص پرندگان در طبیعت که در این درس بیان شده است کدام علایم را در تشخیص پرندگان مشاهده شده در اطراف منزلتان بکار برده اید؟ ذکر این علایم به همراه توضیح مختصری درباره پرنده را برای ما ارسال نمایید.

محل بازدید/ اردو/ خرید: علاوه بر مناطقی که طیق برنامه زمان بندی بازدید می نمایید، می توانید از پارک های جنگلی و مناطق حفاظت شده که زیستگاه گونه های مختلف پرندگان است، بازدید نمایید.

منابع مطالعه: برای اصلاع بیشتر در مورد مباحث پرنده شناسی به کتاب های معرفی شده مراجعه نمایید.

1- فصل های رده بندی، تکامل و اکولوژی از کتاب کلیات پرنده شناسی - تألیف جمشید منصوری - انتشارات سازمان حفاظت از محیط زیست.

2- کتاب مرجع دانشنامه پرندگان - گردآورنده علی ادهمی - انتشارات بنیاد دانشنامه بزرگ فارسی، فصل های پرندگان و محیط زیست، روش های مشاهده پرندگان و شناسایی و مطالعه پرندگان.

پرنده شناسی و پرنده نگری - جلسه اول

پرنده شناسی و پرنده نگری- جلسه دوم

پرنده شناسی و پرنده نگری- جلسه چهارم

پرنده شناسی و پرنده نگری- جلسه پنجم

پرنده شناسی و پرنده نگری- جلسه ششم

پرنده شناسی و پرنده نگری- جلسه هفتم

پرنده شناسی و پرنده نگری- جلسه هشتم

بخش پژوهش های دانش آموزی تبیان، تهیه: الهام گارسچی

تنظیم: نسرین صادقی