تبیان، دستیار زندگی
در این جلسه ابتدا تعدادی عکس پرنده از طرق اینترنت یا هر منبع دیگری تهیه کنید. عكس‌های تهیه شده از پرندگان را كنار هم قرار دهید. چه تفاوت ها و شباهت هایی باهم دارند؟ اگر هركدام از این پرنده‌ها را در طبیعت مشاهده نمایید، چگونه آنها را از بقیه....
عکس نویسنده
عکس نویسنده
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

پرنده شناسی و پرنده نگری - جلسه دوم

اهداف: آشنایی با آن دسته از خصوصیات ظاهری یك پرنده كه به شناسایی آن كمك می‌كند - آشنایی با حرفهء پرنده نگری - پرنده نگری در ایران و جهان - آشنایی با ملزومات پرنده نگری

وسائل مورد نیاز: تعدادی عکس پرنده (اگر گونه ای از پرنده را انتخاب کرده اید که شکل نر و ماده آن با هم متفاوت است، عکس هر دو جنس پرنده را تهیه نمایید) - فایل صوتی صدای پرندگان - دسترسی به اینترنت

2-1 خصوصیات ظاهری هر پرنده که به شناسایی آن کمک می کند

در این جلسه ابتدا تعدادی عکس پرنده از طرق اینترنت یا هر منبع دیگری تهیه کنید. عكس‌های تهیه شده از پرندگان را كنار هم قرار دهید. چه تفاوت ها و شباهت هایی باهم دارند؟ اگر هر كدام از این پرنده‌ها را در طبیعت مشاهده نمایید، چگونه آنها را از بقیه تشخیص خواهید داد؟ خصوصیات شاخص هر پرنده را كه در شناسایی آنها در محل اصلی‌شان به ما كمك خواهد كرد، بیابید. در زیر عکس و مشخصات چند پرنده شاخص ایران را می بینید.

پرنده شناسی، جلسه دوم

کلاغ ابلق

مشخصات ظاهری: این پرنده 47 سانتی متر طول دارد. بدن خاکستری و سر، سینه، بال ها و دمش سیاه است. رنگ پر، شکل منقار و دم این پرنده در نقاط مختلف ایران کمی متفاوت است.

صدای این پرنده بلند و به صورت "کراک-کراک" شنیده می شود. زیستگاه این پرنده در شهر ها و روستاها است و در اغلب نقاط ایران یافت می شود.

پرنده شناسی، جلسه دوم

کلاغ زاغی

مشخصات ظاهری: این پرنده 48 سانتی متر طول دارد و به واسطهء رنگ سیاه و سفید و دم درازش به آسانی شناخته می شود. سر، گردن و سینه این پرنده سیاه رنگ و زیر نته اش سفید است. صدای این پرنده نجوا مانند و به صورت "چاک-چاک-چاک-چاک" شنیده می شود.

زیستگاه این پرنده در کشتزارها و مناطق باز است و در اغلب نقاط ایران یافت می شود.

پرنده شناسی، جلسه دوم

دم جنبانک ابلق

مشخصات ظاهری: این پرنده 18 سانتی متر طول دارد و به واسطهء بال سیاه و سفید و دم بلندش به آسانی از سایر دم جمبانک ها متمایز می شود.

این پرنده پشت خاکستری با پس گردن سیاه دارد.پرنده جوان کمرنگ تر است. صدای این پرنده خشک و شبیه "ته سه- لیت" شنیده می شود. زیستگاه این پرنده در مناطق باز است و در اغلب نقاط ایران یافت می شود.

پرنده شناسی، جلسه دوم

گنجشک خانگی

مشخصات ظاهری: این پرنده 14.5 سانتی متر طول دارد و کاملاً شناخته شده است. پرندهء نر با تارک خاکستری، دو طرف سر قهوه ای، چانه سیاه، دمگاه خاکستری و بال های قهوه ای مشخص شده است.

پرنده ماده و پرنده جوان فاقد رنگ‌های متضاد هستند. صدای این پرنده به صورت "چر-ر-ر-ر-ر-ر-ر" شنیده می شود.

زیستگاه این پرنده در مناطق مسکونی، باغها است و در تمام نقاط ایران یافت می شود.

پرنده شناسی، جلسه دوم

طوطی طوق صورتی

مشخصات ظاهری: این پرنده 42 سانتی متر طول دارد و با بدنی کشیده و سبز رنگ و دم بلند (حدود 25 سانتی متر) و منقار قلاب مانند کوچک و قرمز رنگ دیده می شود.

زیر گلوی پرندهء نر سیاه است و پس گردن طوق باریکی به رنگ صورتی دارد که پرنده ماده فاقد آن است. این پرنده بسیار پر سر و صدا است و صدایش شبیه "کی-اک" شنیده می شود.

زیستگاه این پرنده در باغها و جنگل های باز است و بیشتر در مناطق مرکز و جنوبی ایران یافت می شود.

2-2 پرنده نگری

اكوتوریسم یا گردشگری در طبیعت، شاخه های متفاوتی دارد. پرنده نگری یا bird watching یکی از شاخه های این رشته است كه طرفداران بسیاری دارد. در حال حاضر فقط در اروپا بیش از 5 میلیون پرنده نگر حرفه ای وجود دارد. آنچه در پرنده نگری حرف اول را می زند، علاقه، انگیزه و برنامه ریزی و بیش از همه آموزش است. پرنده نگری غالباً دیدن پرنده های وحشی است، پرنده های وحشی محیط اطرافمان، پرنده هایی كه ممكن است هر روز از بالای سرمان پرواز كنند یا در شاخه های حیاط خانه مان لانه داشته باشند، پرنده هایی كه برای دیدن آنها فقط باید چشمانمان را باز كنیم و پرنده نگری را آغاز كنیم.

پرنده شناسی، جلسه دوم

یک پرنده نگری

2-3-1 پرنده نگری در ایران

سرزمین ایران علیرغم قرار گرفتن در کمربند خشکی جهان از تنوع زیستی مطلوبی برخوردار است. در زیستگاه های ایران، تنوع گونه های کم نظیری یافت می شود که در مقایسه با سایر کشور های جهان قابل توجه است. ایران در بین سه منطقه پالتئاركتیك، اورینتال (جنوب شرقی) و اتیوپیا (جنوب غربی) قرار گرفته است و تفاوت های اقلیمی این سه منطقه تنوع حیرت انگیزی در میان گونه های مختلف پرندگان ایجاد كرده است. این تنوع باعث شده كه در حال حاضر ایران به اندازه تمامی قاره اروپا پرنده داشته باشد. پرنده‌شناس ایرانی می تواند بدون خارج شدن از کشور، به جنگل هایی برود که پرندگان ویژه‌ی اروپای مرکزی را دارد، یا در جنوب پرندگان خاص ویژه پاکستان و شمال هندوستان را در باتلاق هایی که در آنها حرّا می‌روید مشاهده کند، همچنین می تواند در استپ‌های وسیع، پرندگانی نظیر پرندگان ماوراء خزر را ببیند. در موسم مهاجرت این امکان را دارد که پرندگان مناطق سرد قطبی را در جوار پرندگان بیابان های سوزان مشاهده کند. این تضاد و تنوع شگفت‌انگیز در ایران به ندرت در جای دیگری از کره زمین وجود دارد. اما سهم ما از پرنده نگری در دنیا چقدر است؟

در پایتخت کشورمان،تهران بیش از 140 گونه پرنده ثبت شده وجود دارد در حالی كه اگر از اكثر ساكنان تهران سوال شود، غیر از گنجشك و كلاغ پرنده دیگری نمی شناسند.

2-3-2 پرنده نگری در دنیا

پرنده نگری در دنیا به عنوان یك تفریح سالم مطرح است و یکی از پرطرفدارترین و پردرآمدترین شاخه های اكوتوریسم به شمار می رود. در كشورهای اروپایی بیش از 200 سال است كه Bird watching انجام می شود .در حال حاضر كشورهای انگلیس، اتریش و آلمان به عنوان پایلوت پرنده نگری در دنیا انتخاب شده اند و فقط در اروپا بیش از 5 میلیون پرنده نگر حرفه ای وجود دارد که به طور معمول عضو یك انجمن تحقیقاتی در زمینه پرنده شناسی هستند و روز به روز بر تعدادشان افزوده می شود چرا كه مردم در بسیاری از كشورها، ارزش طبیعت و حفظ آن را دریافته اند.

حدود 200 سال پیش در انگلستان انجمنی تشكیل یافت كه در حال حاضر بیش از یك میلیون عضو دارد. این انجمن درخصوص پرندگان تحقیق می کنند و مشاهدات خود را از طریق اینترنت در اختیار یكدیگر قرار می دهند. در این انجمن ها افراد علاوه بر تفریح و گذراندن دوره فراغت، به بررسی پرندگان می پردازند، فعالیت های تحقیقاتی انجام می دهند، حلقه گذاری می كنند، به دولت خود برای سرشماری پرندگان كمك می كنند و كم شدن جمعیت پرندگان را برای حفظ آنان و جلوگیری از انقراض پرنده ای خاص گزارش می دهند.

در كشورهایی که پرنده نگری به شکل فعال انجام می شود افراد از طیف ها و مشاغل مختلف جذب این حرفه شده اند. در انگلستان یكی از افراد معروف در حرفه bird watching كارمند راه آهن است، در مثالی دیگر یكی از ساكنان اروپا که رفتگر خیابان است، سالانه هزینه ای می پردازد تا به حرفه پرنده نگری بپردازد.

2-4 ملزومات پرنده نگری

پرنده نگری جزء یکی از فعالیت های لطیف و مفرح است كه هر علاقمندی به طبیعت می تواند به راحتی به آن بپردازد. برای یك توریست پرنده نگر مهمترین موضوع این است كه آیا می تواند در زمانی كه صرف این كار كرده است پرنده ای را كه می خواهد ببیند. وسایل مورد نیاز یک پرنده نگر یك دوربین چشمی، یك كتاب راهنمای پرندگان، دفترچه ثبت مشاهدات و یك قلم است. همچنین پرنده نگری رشته ای است كه لزوماً نیاز به مسافرت های دور دست ندارد.

برای شروع پرنده نگری باید از محل زندگی خود شروع كرد، بعد پرنده های شهر و بعد كشور، و در سطح حرفه ای، شناسایی و دیدن پرندگان دنیا. ابتدا باید آشنایی مقدماتی با پرندگان داشته باشیم، چه پرنده ای در چه فصلی به کشور ما مهاجرت می کند؟ به چه منظور؟ و شناخت گونه های پرندگان منطقه ای که مورد مطالعه قرار می دهیم.

2-4-1 دوربین چشمی

دوربین های چشمی ویژه طبیعت گردی، انواع مختلف با كارآیی متفاوت دارند. بزرگنمایی این دوربین ها ثابت و میدان دید باز دارند. مناسب ترین دوربین ها برای تماشای پرندگان دوربین های 30×8 و 40×10 هستند. عدد اول بیانگر بزرگنمایی دوربین و عدد دوم قطر عدسی شیئی دوربین بر حسب میلی متر را نشان می دهد.

این دوربین ها مناسب برای مشاهده پرندگان در فواصل دور مانند ساحل زیستگاه های آبی یا کوهستان ها است. برای مشاهده پرندگان در فواصل کم مانند مشاهده پرنده در لابه لای درختان انبوه، می توان از دوربین های 30أ—6 که بزرگنمایی کم تری دارند استفاده کرد.

اگر برای مشاهده پرنده، بزرگنمایی بالاتر از 10 مورد نظر باشد، بهتر است از تلسکوپ هایی که بر روی پایه قرار می گیرند استفاه شود. مدل 6 میلی متری این تلسکوپ ها مجهز به عدسی های قابل تعویض با بزرگ نمایی های متفاوت است.

پرنده شناسی، جلسه دوم

دوربین چشمی

2-4 -2 كتاب راهنما

مسلماً همه پرندگان مورد مشاهده برای ما شناخته شده نخواهند بود و لازم است كه در همان محل به تصاویر و توضیحات كتاب راهنما مراجعه و از شناسایی گونه پرنده اطمینان حاصل كنیم.

در این زمینه به تعدادی از این کتاب ها اشاره می کنیم:

1- کتاب پرندگان ایران؛ نوشته درك اسكات؛ ترجه علی ادهمی ؛ انتشارات محیط زیست

2- کتاب راهنمای پرندگان ایران؛ نوشته دكتر جمشید منصوری؛ انتشارات فرهنگ اسلامی

3- کتاب پرندگان تهران و حومه؛ گردآورندگان پرویز بختیاری و علیرضا هاشمی

4- Birds of the middle east - By: R.F. Porter, S.Christensen, P. Schiermacker-Hensen

پرنده شناسی، جلسه دوم

کتاب راهنما

توجه: به دلیل نایاب بودن کتاب های راهنمای پرندگان، می توانید کتاب "راهنمای پرندگان ایران" را از فروشگاه اینترنتی تبیان تهیه نمایید.

2-4-3 دفترچه یادداشت

برای ثبت سریع مشاهدات خود داشتن یک دفترچه یادداشت و یک قلم الزامی است. این دفترچه حاوی جداول منظم است که کار ثبت داده های مشاهدات را راحت تر می کند. در ادامه با نحوه تهیهء جداول و نحوهء ثبت اطلاعات مشاهده یک پرنده و نوع اطلاعات مورد نیاز آشنا خواهید شد.

پرنده شناسی، جلسه دوم

دفترچه یادداشت

_ فایل صوتی و عکس های پرندگان را کنار هم قرار دهید و از لحاظ اندازه، شکل ظاهری، رنگ بال ها و صدا باهم مقایسه کنید.

_ در کدام گونه از این پرندگان جنس نر و ماده از نظر ظاهری باهم متفاوت هستند؟ آیا دلیل این تفاوت را می دانید؟

تکلیف 1: خصوصیات ظاهری پرندگانی را که تا کنون در فضاهای سبز اطراف منزلتان مشاهده نموده اید، بیابید و تفاوت های آنها را ذکر کنید. این اطلاعات را برای ما ارسال نمایید.

تکلیف 2: در مورد رده بندی پرندگان (راسته، خانواده و زیر خانواد) تحقیق نمایید و فهرست کاملی از رده بندی پرندگان تهیه کنید، نتایج را برای ما ارسال نمایید.

محل بازدید/ اردو/ خرید: مجدداً از فضای سبز و پارک های اطراف محل زندگی تان بازدید نمایید، این بار با استفاده از دوربین چشمی به پرنده نگری بپردازید. برای کسب اطلاع بیشتر از خصوصیات ظاهری پرندگان می توانید از موزه های جانور شناسی بازدید نمایید. در این موزه ها می توانید انواع پرندگان تاکسیدرمی شده را از نزدیک مشاهده نمایید و با خصوصیات ظاهری آنها بیشتر آشنا شوید.

منبع مطالعه: برای اطلاع بیشتر در زمینه مشخصات ظاهری پرندگان شاخص ایران و پراکندگی آنها، می توانید کتاب های معرفی شده را مطالعه نمایید.

1- در کتاب راهنمای پرندگان ایران - نوشته دكتر جمشید منصوری - انتشارات فرهنگ اسلامی که به عنواع کتاب راهنمای مرجع استفاده می شود، خصوصیات ظاهری بیشتر پرندگان ایران به همراه پراکندگی انواع آنها در ایران ذکر شده است.

2- در کتاب جایگاه پرندگان در طبیعت - نویسنده John Dorst - مترجم کامبیز بهرام سلطانی - انتشارات موج سبز، می توانید در مورد جایگاه پرندگان در طبیعت و تراکم و جمعیت آنها در زیستگاه ها مطالعه نمایید.

3- فصل رده بندی پرندگان از کتاب حیات وحش ایران - نویسنده اسکندر فیروز - انتشارات مرکز نشر دانشگاهی منبع خوبی برای آشنایی با راسته، خانواده و زیر خانواده پرندگان است.

پرنده شناسی و پرنده نگری - جلسه اول

پرنده شناسی و پرنده نگری- جلسه سوم

پرنده شناسی و پرنده نگری- جلسه چهارم

پرنده شناسی و پرنده نگری- جلسه پنجم

پرنده شناسی و پرنده نگری- جلسه ششم

پرنده شناسی و پرنده نگری- جلسه هفتم

پرنده شناسی و پرنده نگری- جلسه هشتم

بخش پژوهش های دانش آموزی تبیان، تهیه: الهام گارسچی

تنظیم: نسرین صادقی