رزق پاک می خواهی بسم الله!
كسى كه در راه خدا گام بر دارد، دنیاى او نیز تأمین مىشود. مادر مریم فرزندش را براى خدا نذر كرد، خداوند در این آیه مىفرماید: هم جسم او را رشد دادیم و هم سرپرستى مانند زكریّا براى او قرار دادیم و هم مائده آسمانى بر او نازل كردیم.
تَقَبَّلَهَا رَبُّهَا بِقَبُولٍ حَسَنٍ وَأَنبَتَهَا نَبَاتًا حَسَنًا وَكَفَّلَهَا زَكَرِیَّا كُلَّمَا دَخَلَ عَلَیْهَا زَكَرِیَّا الْمِحْرَابَ وَجَدَ عِندَهَا رِزْقاً قَالَ یَا مَرْیَمُ أَنَّى لَكِ هَـذَا قَالَتْ هُوَ مِنْ عِندِ اللّهِ إنَّ اللّهَ یَرْزُقُ مَن یَشَاء بِغَیْرِ حِسَابٍ (آل عمران ـ 37)
پس پروردگارش وى [مریم] را با حُسنِ قبول پذیرا شد و او را نیكو بار آورد، و زكریا را سرپرست وى قرار داد. زكریا هر بار كه در محراب بر او وارد مىشد، نزد او [نوعى] خوراكى مىیافت. [مى] گفت: «اى مریم، این از كجا براى تو آمده است؟ او در پاسخ مىگفت: «این از جانب خداست، كه خدا به هر كس بخواهد، بىشمار روزى مىدهد.»
پرورش مریم در سایه عنایت الهى
این آیه ادامه بحث آیه گذشته درباره سرگذشت مریم است، مادر مریم باور نمىكرد او به عنوان خدمتگزار خانه خدا (بیت المقدس) پذیرفته شود به همین دلیل آرزو داشت فرزندش پسر باشد، زیرا سابقه نداشت دخترى براى این كار، انتخاب گردد، ولى طبق آیه فوق خداوند این دختر پاك را براى نخستین بار جهت این خدمت روحانى و معنوى پذیرفت.
بعضى از مفسران گفتهاند: نشانه پذیرش او این بود كه مریم بعد از بلوغ در دوران خدمتگزارى بیت المقدس هرگز عادت ماهانه ندید تا مجبور نگردد از این مركز روحانى دور شود یا اینكه حضور غذاهاى بهشتى در برابر محراب او دلیلى بر این پذیرش بود.
این احتمال نیز وجود دارد كه قبولى این نذر و پذیرش مریم، به صورت الهام به مادرش اعلام شده باشد.
در تاریخ آمده است، پدر مریم (عمران) قبل از تولد او چشم از جهان فرو بست و مادر او را بعد از تولد به بیت المقدس نزد دانشمندان و علماى یهود آورد و گفت: این كودك هدیه به بیت المقدس است، سرپرستى او را یك نفر از شما به عهده بگیرد، و چون آثار عظمت در چهره او نمایان بود و در خاندان شایستهاى متولد شده بود، گفتگو در میان دانشمندان بنى اسرائیل در گرفت و هر یك مىخواست افتخار سرپرستى مریم، نصیب او شود، سرانجام طى مراسم خاصى كه شرح آن در تفسیر آیه 44 همین سوره خواهد آمد، زكریا كفالت او را بر عهده گرفت.
مریم تحت سرپرستى زكریا بزرگ شد و آن چنان غرق عبادت و بندگى خدا بود كه به گفته ابن عباس هنگامى كه نه ساله شد، روزها را روزه مىگرفت و شب ها را به عبادت مى پرداخت و آن چنان در پرهیزگارى و معرفت و شناسایى پروردگار پیش رفت كه از احبار و دانشمندان پارساى آن زمان نیز پیشى گرفت
هرچه بر سن مریم افزوده مىشد، آثار عظمت و جلال در وى نمایانتر مىگشت و به جایى رسید كه قرآن در ادامه این آیه درباره او مىگوید: "هر زمان زكریا وارد محراب او مىشد غذاى جالب خاصى نزد او مىیافت" (كُلَّمَا دَخَلَ عَلَیْهَا زَكَرِیَّا الْمِحْرَابَ وَجَدَ عِندَهَا رِزْقاً)
مریم تحت سرپرستى زكریا بزرگ شد و آن چنان غرق عبادت و بندگى خدا بود كه به گفته ابن عباس هنگامى كه نه ساله شد، روزها را روزه مىگرفت و شب ها را به عبادت مى پرداخت و آن چنان در پرهیزگارى و معرفت و شناسایى پروردگار پیش رفت كه از احبار و دانشمندان پارساى آن زمان نیز پیشى گرفت. (مجمع البیان، جلد 2 صفحه 436)
و هنگامى كه زكریا در كنار محراب او قرار مىگرفت و براى دیدار او مى آورد غذاهاى مخصوصى كنار محراب او مشاهده مىكرد كه از آن به تعجب مىافتاد روزى "به او گفت: این غذا را از كجا آوردى"؟ (قالَ یا مَرْیَمُ أَنَّى لَكِ هذا).
مریم در جواب "گفت: این از طرف خدا است و اوست كه هر كس را بخواهد بى حساب روزى مىدهد" (قالَتْ هُوَ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ یَرْزُقُ مَنْ یَشاءُ بِغَیْرِ حِسابٍ).
اما این غذا چه نوع غذایى بوده و از كجا براى مریم آمده در آیه شرح داده نشده است ولى از روایات متعددى كه در تفسیر عیاشى و غیر آن از كتب "شیعه" و" اهل تسنن" آمده استفاده مىشود كه آن یك نوع میوه بهشتى بوده كه در غیر فصل، در كنار محراب مریم به فرمان پروردگار حاضر مىشده است و این موضوع جاى تعجب نیست كه خدا از بنده پرهیزگارش این چنین پذیرایى كند.
روایات ذیل آیه در تفاسیر روایی:
روایاتى در ذیل آیه وارد شده از جمله در تفسیر عیاشى روایتى از امام باقر علیه السلام نقل شده كه خلاصهاش چنین است:
"روزى پیامبر صلی الله علیه و آله به خانه فاطمه زهرا سلام الله علیها آمد در حالى كه چند روز در خانه او غذایى دیده نمىشد، ناگاه غذاى فراوان مخصوصى نزد او مشاهده كرد و از او پرسید: این غذا از كجا است؟ فاطمه سلام الله علیها عرض كرد: از نزد خدا است، زیرا هر كس را بخواهد بدون حساب روزى مىبخشد.
پیامبر صلی الله علیه و اله فرمود: این جریان همانند جریان زكریا است كه در كنار محراب مریم آمد و غذاى مخصوصى در آنجا دید و از او پرسید: اى مریم! این غذا از كجا است، او گفت: از ناحیه خدا است." (نور الثقلین، جلد 1، صفحه 333 از تفسیر عیاشى، جلد 1 صفحه 171)
نکات آیه:
1ـ كسى كه در راه خدا گام بر دارد، دنیاى او نیز تأمین مىشود. مادر مریم فرزندش را براى خدا نذر كرد، خداوند در این آیه مىفرماید: هم جسم او را رشد دادیم و هم سرپرستى مانند زكریّا براى او قرار دادیم و هم مائده آسمانى بر او نازل كردیم.
2ـ رزق بىحساب، به معناى نداشتن حساب نیست، بلكه به معناى خارج بودن از محاسبات عمومى است. «یَرْزُقُ مَنْ یَشاءُ بِغَیْرِ حِسابٍ»
3ـ مادرى همانند مریم، محل تربیتى مثل مسجد و سرپرستى همچون زكریّاى پیامبر و با تغذیهاى بهشتى، محصولش فرزندى چون عیسى مىشود.
4ـ عوامل موثّر در تربیت عبارتند از: روح پاك مادر. «فَتَقَبَّلَهَا رَبُّهَا بِقَبُولٍ حَسَنٍ» جسم سالم. «نَباتاً حَسَناً» تعلیم و تربیت الهى. «كَفَّلَها زَكَرِیَّا» تغذیه پاك. «وَجَدَ عِنْدَها رِزْقاً»
در تاریخ آمده است: زمانى قحطى مدینه را فرا گرفت، روزى حضرت فاطمه علیها السلام مقدارى نان و گوشت خدمت پیامبر آورد. پیامبر صلى اللَّه علیه و آله پرسید: در زمان قحطى این غذا كجا بوده است؟ حضرت فرمود: «هُوَ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ» پیامبر فرمود: خدا را شكر كه تو را مانند مریم قرار داد. آن گاه پیامبر، حضرت على و امام حسن و امام حسین علیهم السلام را جمع كرد و از آن غذا همگى خوردند و به همسایگان نیز دادند. (تفسیر روح البیان، ج 2، ص 29)
پیامهای آیه:
1- پذیرش دعا، جلوهاى از ربوبیّت الهى است. «فَتَقَبَّلَها رَبُّها»
2ـ قبولى خداوند درجاتى دارد. خداوند نذر مادر مریم را به بهترین وجه پذیرفت. «بِقَبُولٍ حَسَنٍ»
3ـ كسى كه با اخلاص است، خداوند كارش را به نیكى مىپذیرد. «بِقَبُولٍ حَسَنٍ»
4- مادر مریم نذر كرد كودكش خادم خانه خدا شود، خداوند در پاسخ، پیامبرش را خادم و متكفّل این كودك قرار داد. «كَفَّلَها زَكَرِیَّا»
5- هركه تحت تكفّل انبیاء درآید، از شیطان دور مىشود. «أُعِیذُها»، «مِنَ الشَّیْطانِ الرَّجِیمِ»، «وَ كَفَّلَها زَكَرِیَّا»
6ـ عبادت، نباید موسمى و مقطعى باشد. «كُلَّما دَخَلَ»
7ـ شرط تكفّل، نظارت و تفحّص است. «كَفَّلَها»، «دَخَلَ عَلَیْها»، «أَنَّى لَكِ هذا»
8ـ عبادت، جنگ با شیطان و محلّ عبادت، مِحراب یعنى محلّ نبرد است. «دَخَلَ عَلَیْها زَكَرِیَّا الْمِحْرابَ»
9- رزق پاك در سایهى عبادت است. «الْمِحْرابَ وَجَدَ عِنْدَها رِزْقاً»
10ـ زن مىتواند بدان مقام رسد كه پیامبر خدا را به شگفتى وادارد. «أَنَّى لَكِ هذا»
11- صادر شدن كرامت از اولیاى الهى، كار مشكلى نیست. «هُوَ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ»
12ـ نعمتها را از او بدانید، نه از تلاش خود. «هُوَ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ»
13ـ خداوند مىتواند خارج از اسباب مادّى روزى بدهد. «هذا مِنْ عِنْدِ اللَّهِ»
14- در شرایط و محیطى سالم، زن و مرد مىتوانند با هم سخن بگویند. «أَنَّى لَكِ هذا قالَتْ هُوَ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ»
آمنه اسفندیاری
بخش قرآن تبیان
منابع:
تفسیر نور ج 2
تفسیر نمونه ج 2
تفسیر نور الثقلین، ج1
تفسیر عیاشى، ج 1
تفسیر روح البیان، ج 2
تفسیر مجمع البیان، ج 2
مطالب مرتبط:
اوصاف حضرت مریم(ع) در قرآن مجید
