بارانی خطرناک
آب باران هیچگاه، کاملا خالص نبوده و با پیشرفت صنعت بر ناخالصی های آن افزوده شده است. ناخالصی طبیعی باران بطور عمده ناشی از نمک های دریایی است و گازها و دودهای ناشی از فعالیت انسان در فرآیند ابرها دخالت می‌کنند.
همانطور که می دانیم، نزولات جوی به علت حل شدن دی‌اکسید کربن هوا در آن و تشکیل اسید کربنیک بطور ملایم اسیدی هستند و PH باران طبیعی حدود 5.6 می باشد در حالیکه باران اسیدی دارای میزان PH کمتر از 5،6 بوده که این مقدار PH بیانگر تعادل شیمیایی بوجود آمده میان دی‌اکسید کربن و حالت محلول آن یعنی بی‌کربنات (HCO3) در آب خالص است. بنابراین، نزولاتی که به مقدار قابل ملاحظه‌ای قدرت اسیدی بیشتری داشته باشند و PH آنها کمتر از 5 باشد، باران اسیدی تلقی می‌شوند.
عوامل زیادی در اسیدی شدن باران تاثیر دارد که از جمله می توان به آتش سوزی جنگل ها، فرآیندهای بیولوژیکی ، آتشفشانی و فعالیتهای انسان ، مواد آلوده کننده جو اشاره نمود.
اسیدهای عمده در باران اسیدی ، اسید سولفوریک و اسید نیتریک می‌باشد. بطور کلی این اسیدها به هنگام حمل توده هوایی که آلاینده‌های نوع اول مثل SO2 و NO را دربر دارند، بوجود می‌آیند.آلاینده‌های نوع اول هوا مانند NO و SO2 آب باران را چندان اسیدی نمی‌کنند، اما این آلاینده‌ها می‌توانند طی چند ساعت یا چند روز به آلاینده‌های نوع دومی مثل H2 SO4 و HNO3 تبدیل شده که هر دو در آب بسیار انحلال پذیر و جز اسیدهای قوی می‌باشند. در واقع تمام قدرت اسیدی در باران اسیدی ، به علت وجود این دو اسید است.از این رو معمولا محل نزول باران اسیدی دورتر از منبع آلاینده‌ها می‌باشد. باران اسیدی یک مشکل آلودگی است که به علت حمل دوربرد آلاینده‌های هوا توسط باد حد و مرز جغرافیایی نمی‌شناسد.
آلاینده های مختلفی در ایجاد باران های اسیدی تاثیر دارند. با پیشرفت جوامع بشری و درنتیجه آن رشد صنعت بر میزان غلظت آلاینده های, NO2, NO, SO2 , NH3 در جو افزوده شده است. منابع تولید این آلاینده ها را می توان به اختصار این گونه بیان کرد:
NH3 : بیشترین احتمال منبع تولیدآن را مربوط به مزارع حیوانی و کود حاصله از آنها دانسته اند. که خود باز نتیجه فعالیت های انسانی است. این یون پس از ورود به جو و حل شدن آن در رطوبت و تبدیل به یون آمونیوم موجب اسیدی شدن باران می گردد.
SO2: این گاز بیشتر بر اثر احتراق سوخت های فسیلی بویژه گازییل ، نفت سنگین و زغال سنگ تولید می شود به وسیله فعالیت آتش فشان ها و توسط اکسایش گازها ی گوگرد حاصل از تجزیه گیاهان تولید می شود وهمچنین ناشی از احتراق زغال سنگ است. این اکسید معمولاً بعد از رها شدن در قسمت های بالای جو انتشار می یابد و در اثر گرانش مستقیم و یا در اثر ترکیب با رطوبت جوی به صورت باران اسیدی به سطح زمین باز می گردد. دی اکسیدگوگرد مهمترین عامل تولید باران های اسیدی به شمار می آید.
NO و NO2: اکسید های نیتروژن(NOx) در اثر فعالیت های انسانی از قبیل احتراق سوخت های فسیلی مانند(نفت، زغال سنگ ، گاز ، سوخت هواپیماها و دود اگزوز اتومبیل ها) و همچنین فعالیت باکتریها در خاک و ترکیب اکسیژن و نیتروژن موجود در هوا در هنگام رعد و برق و آتش سوزی جنگل ها باعث رها شدن اکسید های نیتروژن می گردد. دی اکسید نیتروژن بیشتر از سایر اکسیدهای نیتروژن در هوا منتشر می شود این گاز توسط وسایل نقلیه موتوری و کارخانه هایی که از موتورهای درون سوز استفاده می کنند وارد هوا می شود. این گاز می تواند موجب بارش باران های اسیدی شود.
عملکرد و آثار باران های اسیدی بطور طبیعی موجب رخدادهای زیستی فاجعه‌آمیز می شود. با وجود اینکه این پدیده منشا طبیعی دارد، محققان بر این باورند که عملکرد انسان در این رابطه بسیار تاثیر گذار است.میزان تأثیر باران اسیدی بر روی حیات زیست شناختی در یک منطقه به ترکیب خاک و صخره سنگی که در زیر لایه سطحی زمین آن منطقه واقع است، بستگی دارد. مناطقی که در زیر لایه سطحی زمین گرانیت یا کوارتز دارند، بیشتر تحت تاثیر قرار می‌گیرند، زیرا خاک وابسته به آن ، ظرفیت کمی برای خنثی کردن اسید دارد. چنانچه صخره سنگی در زیر لایه سطحی زمین از نوع سنگ آهک یا گچ باشد، اسید بطور موثر خنثی می‌شود، زیرا کربنات کلسیم به صورت باز عمل کرده و با اسید وارد واکنش می‌شود.
عطیه بیرانوند
کارشناس ارشد منابع طبیعی
بخش محیط زیست تبیان
منابع:
1-پریسا بدرخانی ، اندازه گیری آنیون ها در باران اسیدی به وسیله كروماتوگرافی یونی، مجله علوم زمین .
2-دانشنامه رشد
3-سید محمد میرحسینی،.، هیدروژئوشیمی و پتانسیل باران های اسیدی در تحرک برخی از عناصر در خاک های مجاور مجتمع مس زمین شناسی پایان نامه کارشناسی ارشد1386.
4-محمد رضا نیکودل، امین جمشیدی، ناصر حافظی مقدس، بررسی انحلال و زوال‌پذیری نمونه‌هایی از سنگ‌های ساختمانی در محلول‌های اسید سولفوریک و اسید نیتریک، مجله علوم زمین ،تابستان 90
