1000 نماد در هنر و اسطوره شکل به چه معناست

کتاب «1000 نماد در هنر و اسطوره شکل به چه معناست» نوشته راونا و راپرت شفرد با ترجمه آزاده بیدار بخت و نسترن لواسانی با توجه به اهمیت روز افزون مقوله چند فرهنگی شدن و گرایش گسترده‌تر به مطالعه ادیان و فرهنگ‌های سراسر دنیا تدوین شده است.

نمادها در ادبیات، افسانه، اسطوره و هنرهای بصری کاربرد فراوانی دارند اما همه نمادها نمود بصری ندارند، چرا که گاه نمادی آنچنان قدرتمند است که به تصویر در آوردنش سخت و غیر ممکن است. جهان نمادها دنیای استنتاج و پیشنهاد است نه جهان واقعیت مادی و اظهارات صریح. تعریف ساده نماد یعنی آنچه در فرهنگی خاص، معنای دیگری به خود می‌گیرد. به گفته یونگ (روانپزشک و متفکر سوئیسی) نماد نام یا حتی تصویری از اشیای زندگی روزمره ماست که علاوه بر معنای آشکار و متداول خود معانی ضمنی مشخصی نیز دارد.

کتاب «1000 نماد در هنر و اسطوره شکل به چه معناست» با توجه به اهمیت روز افزون مقوله چند فرهنگی شدن و گرایش گسترده‌تر به ادیان و فرهنگ‌های سراسر دنیا تدوین شده است. نویسندگان این کتاب برای ارائه تصویری جامع‌تر از چگونگی تعبیر نمادها تلاش کرده‌اند تا جای ممکن فرهنگ‌های بیشتری را در کتاب بگنجانند. البته کتابی با این مقیاس و قطع نمی‌تواند در مورد کل فرهنگ‌هایی باشد که به چندین دسته مشخص (برای مثال قوم یا قبیله) تقسیم شده باشند. هر یک از ملت‌ها اسطوره‌ها و رسوم خاص خود را دارند، به ویژه اقوام آفریقا، آمریکای شمالی، مرکزی و جنوبی، استرالیا و حوزه اقیانوس آرام.

با تغییر فرهنگ در طول زمان معانی نمادهای آن نیز عوض می‌شود. در نتیجه در بسیاری از موارد فقط توانسته‌اند اشاره‌ای مختصر به مجموعه بی‌نهایت گسترده و بسیار پیچیده فرهنگ‌هایی که طی زمان در سراسر دنیا شکل گرفته‌اند بپردازند. این مجموعه در حجمی محدود تصویری از معانی را که یک نماد می‌تواند به خود بگیرد ارائه می‌دهد. نماد کاربرد گسترده‌ای در ادبیات، افسانه، اسطوره و همچنین در هنرهای بصری محض دارد. در بسیاری از فرهنگ‌ها نیز اشیا واقعی- از موجودات زنده و گیاهان تا اشیای بی‌جان- معنایی نمادین دارند. این کتاب صرفاً به نمادهای بصری اکتفا نکرده زیرا بسیاری از نمادها به ندرت صورت بصری پیدا کرده‌اند یا هرگز به تصویر در نیامده‌اند. در برخی از فرهنگ‌ها گاه نماد آن‌چنان قدرتمند است که نمایش آن به صورت تصویری منع شده یا به صورت تابو درآمده است.

این کتاب اثری است که برای همه مخاطبان کاربردی و قابل فهم است.نمادهای مختلفی در کتاب معرفی شده اند و مدخل‌هایش بسیار کوتاه هستند. به عبارت دیگر هر مدخل،خواننده را به نمادهای دیگر، با توضیحاتی مختصر، ارجاع داده که این نمادها به‌صورت حروف تیره چاپ شده‌اند. از آنجا که کتاب به‌صورت موضوعی تنظیم شده آسان‌ترین راه برای بهره گیری از آن استفاده از فهرست الفبایی ابتدای کتاب و پیدا کردن شماره نماد مورد نظر است. در بسیاری از موارد، کلمات ارجاعی به نام یا شکلی متفاوت با مدخل اصلی که در کتاب آمده است، دیده می‌شود. عنوانی که باید به دنبال آن گشت نیز در فهرست الفبایی آمده است.

کتابی که در هشت فصل به معرفی نمادها و فرهنگ‌ها می‌پردازد.

کتاب «1000 نماد در هنر و اسطوره شکل به چه معناست» در هشت فصل «خاک و افلاک»، «شخصیت‌ها و اشخاص»، «بدن و حرکات»، «موجودات زنده»، «حیوانات افسانه‌ای»، «گل‌ها، گیاهان و درختان»، «اشیا و دست ساخته‌ها» و «مفاهیم انتزاعی» پیکتوگرام‌هایی ساده از نمادها را به تصویر کشیده است.

در بخش «پرندگان» این کتاب مجموعه‌ای از طرح‌های ساده شده پرندگانی وجود دارد که در کنار هر یک از آن‌ها توضیحی در رابطه با آن آورده شده است. به‌طور مثال در ستون مربوط به «پرستو» آمده است: در روم باستان و چین و ژاپن، پرستوها که پرندگانی مهاجرند پیام‌آور بهار شناخته می‌شدند. در اروپای امروزی هم این باور وجود دارد. از آنجا که این پرنده زیر بام خانه‌ها لانه می‌کند در روم آن‌ها را مظهر کانون خانواده می‌دانستند و به همین دلیل برای لارها «الهه‌های خانه» قربانی‌اش می‌کردند. در چین و ژاپن پرستوهایی را که هر سال بهار برای ساختن آشیانه بر می‌گشتند خوش یمن می‌دانستند (وقتی هم در پاییز می‌رفتند، تصور می‌شد به صدف سیاه بدل شده‌اند).

در بخش «بودایی» نیز به معرفی الهه‌های این قوم پرداخته شده و با به تصویر کشیدن نمادی ساده از این الهه‌ها، آن‌ها را نشان داده‌اند. این کتاب الهه «تارا» را اینچنین معرفی می‌کند؛ «تارا» الهه بودایی، در هاله‌ای از افسانه‌های بی‌شمار پیچیده شده است. معنای نمادین او مبهم است. در زبان سنسکریت «تارا» به معنای ستاره و نماد قدرت گرسنگی است. در آغاز آفرینش، گرسنگی با نطفه طلایی هیرانیاگاربها به دنیا آمد. گرسنگی آغازین و خالص آفرینش ستاره تاراست که در عالم به صورت منبع نور ظاهر می‌شود.

کتاب‌هایی چون «1000 نماد» به تفسیر و تاویل انواع هنرهای باستانی کمک بسیاری کرده و همچنین امکان پژوهش‌های تطبیقی در زمینه تاریخ هنر در تمدن‌های باستانی را فراهم می‌کنند. متاسفانه در زبان فارسی حتی به تعداد انگشتان یک‌دست هم، فرهنگ‌های نگاره‌ای نمادها منتشر نشده است.

در همین زمینه جای خالی یک فرهنگ تطبیقی نمادهای هنر ایرانی با هنر دیگر تمدن‌ها نیز به شدت به چشم می‌آید. در این کتاب، با توجه به شیوه پژوهشی و نگارشی نویسندگان، یعنی دسته‌بندی و طبقه‌بندی نمادها به صورت موضوعی، بستر لازم را برای پژوهش تطبیقی نمادها فراهم کرده، اما نه راونا و راپرت شفرد و نه مترجمان (در پانویس‌ها) کوششی برای این کار نکرده‌اند.

این کتاب در 1000 نماد مجموعه‌ای از نشانه‌هایی را جمع‌آوری کرده که به نظر می‌رسد می‌تواند نمونه مناسبی برای طراحان گرافیک یا هنرمندانی باشد که به نوعی با این اشکال در ارتباط هستند.

کتاب «1000 نماد در هنر و اسطوره شکل به چه معناست» نوشته راونا و راپرت شفرد با ترجمه آزاده بیدار بخت و نسترن لواسانی در 372 صفحه با شمارگان هزار نسخه و قیمت 28هزار تومان توسط نشر «نی» منتشر و روانه بازار نشر شده است.