اربعین در فرهنگ اهل بیت(علیهم السلام)

در برخی از آیات قرآن به واژه «اربعین‌» اشاره شده است، مثل: فرازی از قصه حضرت موسی علیه السلام كه می‌فرماید: «واذ واعدنا موسی اربعین لیلة‌»؛ «[به یاد آورید] آن هنگامی را كه با موسی علیه السلام (برای یافتن پیام های آسمانی) چهل شب وعده قرار گذاشتیم.‌»

‌‌اربعین امام حسین علیه‌السلام در فرهنگ شیعى جایگاه بسیار والا و ارزشمندى دارد چون یک بار دیگر خاطرات و حوادث روز عاشورا در این روز زنده شده و به نوعى نقطه عطفى در تاریخ اسلام و تشیع گردیده است. واژه “اربعین”‌ مبناى فرهنگى نیز دارد یعنى در فرهنگ اسلامى بر عدد 40 بسیار تأکید و سفارش شده و در مناسبت‌هاى مختلف بر آن تکیه شده، یکى از آن‌ها زیارت اربعین امام حسین علیه‌السلام است، مثلاً “کمال عقل انسان در چهل سالگى”‌، “آثار چهل روز اخلاص در عمل”‌، “حفظ چهل حدیث”‌، “دعاى چهل نفر مومن براى انسان”‌، “قرائت دعاى عهد در چهل صبح”‌، “عدم پذیرش نماز شراب خوار تا چهل روز”‌، “گریه چهل روزه آسمان و زمین و فرشتگان براى امام حسین علیه‌السلام”‌ و “استحباب زیارت اربعین”‌ از جمله مواردى است که اهمیت عدد چهل را در فرهنگ اسلامى و معارف شیعى مى‌رساند.

تسبیح حیوانات

امام صادق علیه السلام فرمود: «حضرت داوود علیه السلام در یكی از شب ها با حال خوشی زبور را تلاوت می‌كرد و از حالات معنوی خود لذت می‌برد. آن شب به نظرش آمد كه شب زنده داری خوبی داشته است و از این جهت شگفت زده شد. در آن حال قورباغه‌ای از زیر صخره‌ای از سوی خداوند متعال به سخن آمد و گفت: «یا داود تعجبت من سهرك لیلة وانی لتحت هذه الصخرة منذ اربعین سنة ماجف لسانی عن ذكر الله تعالی؛ ( بحارالانوار، ج 61، ص 50) ‌ای داوود! آیا از شب زنده داری ات به شگفت آمده ای؟ من چهل سال است كه در زیر این صخره زبانم به ذكر الهی مترنم است.‌»

مجاهد دار به دوش

دعبل بن علی خزاعی، از شاعران متعهد و شجاع اهل بیت علیهم السلام است كه از دست مبارك حضرت رضا علیه السلام به كسب مدال افتخار و عطایای مادی و معنوی نائل شد. او وصیت كرد قصیده معروف خود به نام «مدارس آیات‌» را - كه مورد تایید اهل بیت علیهم السلام قرار گرفت - در كفنش بنویسند. زبان گویای وی آن چنان برنده بود كه حكمرانان ستمگر را به هراس می‌انداخت.

ابن مدبر می‌گوید: «روزی به دعبل گفتم: من مردی بی باك و با شهامت مثل تو ندیده‌ام كه این چنین بی پروا در اشعار خود به زمامداران ستمگری، مثل مامون می‌تازی و حقائق را در قالب شعرهای گویا و بلیغ به گوش مردم می‌رسانی. دعبل در مقابل هشدار ابن مدبر، با صلابت خاصی كه از عشق او به اهل بیت علیهم السلام ریشه می‌گرفت، چنین گفت: «یا ابا اسحاق! انی احمل خشبتی مذ اربعین سنة ولا اجد من یصلبنی علیها؛‌ ای ابا اسحاق! من چوبه دار خودم را چهل سال است كه با خود حمل می‌كنم، اما هنوز كسی را نیافته‌ام كه مرا بر آن بیاویزد.‌»

شیعه یعنی دعبل چشم انتظار می‌كشد بر دوش خود چل سال دار

شیعه یعنی همچو امثال كمیل سر نهد بر خاك پای اهل بیت

زیارت اربعین

حدیث مرسلى از امام حسن عسکرى علیه‌السلام (مصباح‌المتهجد ص 787) داریم که ایشان پنج ویژگى را علامت مومن مى‌دانند (بحار جلد 98ص 331) و به نظر مى‌رسد، مقصود از مومن در این حدیث، “شیعه”‌ است، چون شواهد نشان مى‌‌دهد که روایت به ویژگى‌هاى شیعیان اشاره دارد، به عنوان مثال داشتن انگشتر در دست راست از وجوه تمایز تاریخى و فرهنگى شیعه است، چون اهل سنت انگشتر را به دست چپ مى‌کردند، هم‌چنین جهر به “بسم‌اللّه”‌ نیز نشانه شیعه و وجه تمایز آنان از دیگران بوده و امام على علیه‌السلام نیز تأکید بسیار داشتند که “بسم‌اللّه”‌ را در نماز، به جهر بگویید، ولى اهل سنت “بسم‌اللّه”‌ را بلند نمى‌خوانند و زیارت اربعین نیز فقط از ویژگى شیعیان است.

زائر ویژه امام حسین علیه السلام

در آن زمان تعدادى از صحابه زنده بودند و فوق العاده در افکار عمومى مردم قداست داشتند و بعد از حادثه عاشورا چنان اختناقى واقع شد که کسى امام حسین علیه‌السلام را نمى‌توانست به نیکى نام ببرد و صحابه نیز عکس‌العملى نشان ندادند و اهمیت امر در این است که در این فضا، جابر بن عبدالله انصارى جزء اصحاب بزرگ پیامبر صلى ‌اللّه‌ علیه‌ و‌ آله بوده و در غزوات حضرت رسول صلى‌ اللّه ‌علیه ‌و‌ آله شرکت داشته، براى دهن کجى به یزید و ابراز پیوند محبت و وفادارى با اهل‌بیت علیهم‌‌السلام از آبرو و وجاهت خود مایه گذاشت و نترسید و از مدینه بلند شد و به کربلا آمد شواهد و قرائن نشان مى‌دهد، جابر با اهل‌بیت علیهم‌‌السلام رابطه تنگاتنگى داشت و این زیارت بُعد سیاسى نیز داشته و نشانگر اعتراض جابر به یزید بود و در مواقع حساس بدون محافظه کارى وارد میدان مى‌شد. مستند زیارت جابر در کتاب “بشاره المصطفى لشیعه المرتضى”‌ تألیف ابى‌جعفر محمد بن ابى القاسم محمد بن على طبرى شاگرد پسر شیخ طوسى و از علماى قرن 6 شیعه است که این زیارت نامه را نقل کرده است. ‌ ‌

فرآوری: محمدی

بخش اخلاق و عرفان اسلامی تبیان

منبع:

ماهنامه اطلاع رسانی، پژوهشی، آموزشی مبلغان شماره52.

سایت عاشورا

سایت اربعین