مهم ترین شاخصه انسان نیکو سرشت!

خداوند در  آیه 35 سوره مبارکه حج به مومنان بشارت بهشت می دهد و راه های دست یابی به رضوان الهی را معرفی می کند.

یکی از این راه ها ذکر و یاد خداست؛ ذکر به گفته نص قرآن کریم قلب را جلا می دهد و آرامشی زاید الوصف به همراه دارد. بهترین راه برای گذر از سختی های زندگی ذکر خداوند است.

دیگر ویژگی مومنانی که نتیجه اعمالشان بهشت الهی است، صبر و استقامت در برابر مشکلات است. قرآن و آموزه های مکتب اهل بیت(علیه السلام) بسیار به صبر سفارش می کنند در واقع صبر مهم ترین شاخصه انسان های نیکو است.

پیغمبر اکرم صلی‌الله علیه و آله در شب معراج از خدای متعال سوال کردند: «یَا رَبِّ أَیُّ الْأَعْمَالِ أَفْضَل(بحارالانوار، ج74، ص21 )؛‌ چه کاری بهتر و مطلوب‌تر است؟» خدای متعال در پاسخ فرمود: «لَیْسَ شَیْ‏ءٌ عِنْدِی أَفْضَلَ‏ مِنَ‏ التَّوَكُّلِ‏ عَلَیَّ وَ الرِّضَا بِمَا قَسَمْت‏؛ هیچ چیزی نزد من بهتر از توکل بر من و رضایت به آنچه مقدر كرده‌ام، نیست.» طبعاً، این رفتارِ برتر از کسانی صادر می‌شود که مراتب مقدماتی تکامل را پیموده‌ و به مراحل نهایی كمال رسیده‌اند.

برای این که فردی راضی به تقدیرات خدا باشد، شرایط روحی و روانی خاصی لازم است و هر كسی ابتدا به ساکن نمی‌تواند مدعی شود كه من به هر چه خدا تقدیر کرده، راضی هستم. چه بسا در عمل حوادثی پیش می‌آید که شخص رضایت خودش، و حتی گاهی رضایت مردم را بر رضایت خدا مقدم می‌دارد. گاهی انسان می‌داند كه خدا از انجام كاری راضی است، اما مردم او را ملامت می‌کنند یا جامعه آن را نمی‌پسندد؛ مخالفت با خواسته مردم و افکار عمومی و به اصطلاح برخلاف مسیر آب حرکت کردن خیلی مشکل است. گاهی نیز خود فرد خواسته‌هایی دارد كه ارضای آنها با انجام تکلیف الهی نمی‌سازد؛ همه ما نیز كما بیش این مسأله را تجربه کرده‌ایم كه بعضی خواسته‌های ما را خدا نمی‌پسندد، نه تنها نمی‌پسندد، بلكه حتی گاهی از آنها نهی كرده و در برابر انجام آن وعده عذاب می‌دهد، ولی ما خواسته خودمان را بر فرمان الهی مقدم می‌داریم.

در بحارالانوار از امیرالمومنین صلوات‌الله علیه نقل شده كه ایشان فرمودند: «لَا یَعْدَمُ‏ الصَّبُورُ الظَّفَرَ وَ إِنْ طَالَ بِهِ الزَّمَان‏؛‌(بحارالانوار، ج 68، ص 95)‌ کسی که صبر و شکیبایی دارد، از پیروزی و موفقیت محروم نمی‌شود؛ حتی اگر زمان طولانی بگذرد.» به تعبیر دیگر، دیر و زود دارد؛ اما سوخت و سوز ندارد. روایت دیگری را ابوبصیر از حضرت صادق سلام‌الله علیه نقل فرموده كه در آن از لحنی استفاده شده كه مشابه آن را در روایات دیگر كمتر می‌توان یافت. این روایت با سند معتبر در کافی شریف نقل شده است: «إِنَّ الْحُرَّ، حُرٌّ عَلَى‏ جَمِیعِ‏ أَحْوَالِهِ؛ إِنْ نَابَتْهُ نَائِبَةٌ، صَبَرَ لَهَا؛ وَ إِنْ تَدَاكَّتْ عَلَیْهِ الْمَصَائِبُ، لَمْ تَكْسِرْهُ؛ وَ إِنْ أُسِرَ وَ قُهِرَ وَ اسْتُبْدِلَ بِالْیُسْرِ عُسْراً، كَمَا كَانَ یُوسُفُ الصِّدِّیقُ الْأَمِینُ صلوات‌الله علیه، لَمْ یَضْرُرْ حُرِّیَّتَهُ أَنِ اسْتُعْبِدَ وَ قُهِرَ وَ أُسِرَ وَ لَمْ تَضْرُرْهُ ظُلْمَةُ الْجُبِّ وَ وَحْشَتُهُ وَ مَا نَالَهُ أَنْ مَنَّ اللَّهُ عَلَیْهِ فَجَعَلَ الْجَبَّارَ الْعَاتِیَ لَهُ عَبْداً بَعْدَ إِذْ كَانَ لَهُ مَالِكاً، فَأَرْسَلَهُ وَ رَحِمَ بِهِ أُمَّةً؛ وَ كَذَلِكَ الصَّبْرُ یُعْقِبُ خَیْراً؛ فَاصْبِرُوا وَ وَطِّنُوا أَنْفُسَكُمْ عَلَى الصَّبْرِ، تُوجَرُوا». (كافی، ج 2، ص 89)

امام علیه‌السلام در ابتدا می‌فرماید: آزاده کسی است که در احوال و كارهایش آزاده باشد و در هیچ حالی زیر بار رقّیت و بندگی دیگران نرود. آن حضرت با آغاز كلام خود با این لحن قصد داشتند این مساله را به عنوان مبنای نتایجی که در ادامه به آن اشاره می‌كنند، معرفی كنند.

آن حضرت در ادامه می‌فرمایند: اگر مشکل یا بلایی برای چنین كسی پیش بیاید، با استمداد از روح آزادگی‌اش، در برابر آن صبر می‌کند. امام صادق با این فرمایش، صبر را لازمه آزادگی عنوان كردند. گویا کسی که در برابر مشكلات صبر نمی‌کند، عنان اختیارش را به دست عواطف و احساسات منفی خود داده و به فرمان آنها داد و فریاد سر می‌دهد و بی‌تابی می‌کند؛ این، در واقع نوعی بردگی است؛ اما کسی که آزاده است، اختیار خودش را در دست دارد و می‌تواند خود را کنترل کند.

شعبه های صبر

رسول اكرم صلى الله علیه و آله: اَلصَّبرُ أربَعُ شُعَبٍ: اَلشَّوقُ، وَالشَّفَقَةُ، وَ الزَّهادَةُ، وَ التَّرَقُّبُ، فَمَنِ اشتاقَ إلَى الجَنَّةِ سَلا عَنِ الشَّهَواتِ، وَ مَن أشفَقَ عَنِ النّارِ رَجَعَ عَنِ المُحَرَّماتِ، وَ مَن زَهِدَ فِى الدُّنیا تَهاوَنَ بِالمُصیباتِ، وَمَنِ ارتَقَبَ المَوتَ سارَعَ فِى الخَیراتِ؛صبر چهار شعبه دارد: شوق، ترس، زهد و انتظار، هر كس شوق بهشت داشته باشد، از هوا و هوس دست مى كشد و هر كس از آتش بترسد، از حرام ها خود را نگه مى دارد و هر كس به دنیا بى اعتنا باشد، گرفتارى ها را به چیزى نگیرد و هر كس منتظر مرگ باشد، در كارهاى خیر بكوشد. (كنزالعمال، ج1، ص285، ح1388)

امام كاظم علیه السلام: اِصبِر عَلى طاعَةِ اللّه، وَاصبِر عَن مَعاصِى اللّه؛ فَإنَّمَا الدُّنیا ساعَةٌ، فَما مَضى مِنها فَلَیسَ تَجِدُ لَهُ سُرورا وَلا حُزنا، وَ ما لَم یَأتِ مِنها فَلَیسَ تَعرِفُهُ، فَاصبِر عَلى تِلكَ السّاعَةِ الَّتى أنتَ فیها فَكَأَنَّكَ قَدِ اغتَبَطتَ؛

بر طاعت خدا صبر كن و در ترک معاصى او شكیبا باش؛ زیرا دنیا لحظه اى بیش نیست. آنچه گذشته جاى شادى و غم ندارد و از آنچه نیامده نیز خبرى ندارى. پس لحظه اى را كه در آن به سر مى برى، صبور باش چنان كه گویى خوشبخت و خوشحالى.(بحارالأنوار، ج75، ص311، ح1)

فرآوری: محمدی                

بخش اخلاق و عرفان اسلامی تبیان

سایت آیت الله مصباح یزیدی (سلسله دروس اخلاقی )

سایت حوزه

سات شهید آوینی

مطالب مرتبط:

رابطه عطسه و صبر!

صبر ما از صبر ائمه بیشتر است؟!

قبرستانی برای دفن عیب‌ها!