میایم ثواب کنیم، کباب می شویم!!
اسراف در لغت به معنی تجاوز از حد و معیار در هر کاری است که از انسان سر بزند البته این نکته قابل توجه است که این اسراف فقط در مال نیست بلکه بر پایه شواهد فراوان در قرآن و حدیث، اسراف به هرگونه تجاوز کاری و زیاده روی گفته می شود: مانند بیهوده تلف نمودن فرصت ها یا وقت گذرانی در امور غیر ضروری و ....
اسراف در آیات و روایات
در قرآن كریم واژه «اسراف» و مشتقات آن مكرر به كار رفته است ولى در بیست و سه مورد لفظ «اسراف» استعمال شده كه در هر مورد، مفهومى ویژه دارد. برخی آیات و روایات تعریفی از اسراف ارائه نموده اند مانند آیه 12 سوره یونس «وَإِذَا مَسَّ الإِنسَانَ الضُّرُّ دَعَانَا لِجَنبِهِ أَوْ قَاعِدًا أَوْ قَآئِمًا فَلَمَّا كَشَفْنَا عَنْهُ ضُرَّهُ مَرَّ كَأَن لَّمْ یَدْعُنَا إِلَى ضُرٍّ مَّسَّهُ كَذَلِكَ زُیِّنَ لِلْمُسْرِفِینَ مَا كَانُواْ یَعْمَلُونَ» فراموشی نعمت و یاد خدا را نوعی اسراف دانسته است. خداوند این گروه را اسرافکار نامیده است.
برخی آیات شخصیتی را به عنوان مسرف بیان نموده است مانند: «وَإِنَّ فِرْعَوْنَ لَعَالٍ فِی الأَرْضِ وَإِنَّهُ لَمِنَ الْمُسْرِفِینَ» سوره یونس، آیه 83 که فرعون را به سبب اینکه به حضرت موسی ایمان نمی آورد و در زمین برتری می جوید، به عنوان یک شخص اسرافکار معرفی می کند.
در روایت مصادیقی از اسراف را بیان داشته است مانند اینکه امام صادق علیه السلام می فرمایند: اسراف آن است که مالش را از بین ببرد و به بدنش صدمه بزند. (مجموعه الاخبار، باب 171 حدیث اول)
این حدیث می تواند موارد زیادی مانند سیگار کشیدن، پرخوری و...را نیز شامل شود.
نتیجه مسرفان
خداوند در آیات خود سرنوشت اسرافکاران را هلاکت (آیه 9 سوره انبیاء)، کیفر سخت و شکنجه آخرت (آیه 127 سوره طه)، همدمان آتش (آیه 43 سوره غافر)، گمراهی (آیه 28 و 34 سوره غافر) و.......بیان داشته است.
راه های مبارزه با اسراف:
1. قناعت و میانه روی:
در کنار بحث اسراف که همواره در اسلام مورد مذمت قرار گرفته، مسئله قناعت از جمله ی خصلت ها و ویژگی های ارزشمند برای یک مسلمان به شمار می رود.
هدف از ولیمه، اطعام دادن به ویژه به فقیران و مسکینان است. اما اگر این ولیمه برای تشریفات و ریا و سمعه باشد، کاری حرام و گناه است
امام باقر (علیه السلام) می فرماید: «هر که قناعت کند به آنچه که خدا به او می دهد، غنی ترین مردم است ».
حضرت على (علیه السلام) مى فرمایند: «علیك بالقصد فى الامور» بر تو باد میانه روى در كارها. در خطبه همام از نشانه هاى متقین و پرهیزگاران مى فرماید: «و ملبسهم الاقتصاد» یعنى پوشاكشان میانه بود، بدین معنى افراط و تفریط در كارها و زندگیشان وجود ندارد.
میانه روی در امور از ملزومات هر کاری است در انفاق و... اما آنچه قابل توجه است، میانه روی فقط در بحث مالی مطرح نیست گاهی در مسائل اعتقادی و اخلاقی مانند مراسم عزاداری سید الشهدا،گرفتن جشن برای ائمه علیهم السلام و... که آن هم باید در حد میانه باشد و افراط در آن صورت نگیرد.
هدف امام حسین علیه السلام فراموش نشود. یکی از اهداف امام حسین علیه السلام اقامه نماز بود.
وقتی که امام حسین علیه السلام در بحبوحه جنگ در بیرون از خیمه ها به نماز ایستاد، این خود باید برای ما پیام باشد.
گاهی می بینیم دسته های عزاداری موقع اذان ظهر شده است و هنوز مشغول به عزاداری هستند و نماز اول وقت به جماعت را ترک نموده اند. و یا اینکه در شب آنقدر عزاداری طولانی می شود که موجب قضا شدن نماز صبح می شود.
فریضه نماز صبح در اثر اشتغال به امور مستحب ترك می گردد در صورتی که این گونه مجالس باید زمینه ساز عمل به واجبات و ترك محرمات باشد.
2. پرهیز از تجمل گرایی:
هزینه کردن مواردی که نیاز نیست و دین هم به انجام آن ها توصیه ننموده است که انجام برخی امور مستحب منجر به ترک واجب می گردد مانند مراسم حج تمتع، خیلی از افراد به دلیل خرج بعد مراسم یا حج خود را عقب می اندازند و یا به ترک آن می پردازند.
با اینکه ولیمه حج، مستحب است برخی با انداختن سفره های رنگین از ساده زیستی فاصله می گیرند. آیا این پیام حج ابراهیمی است؟!!!!!
هدف از ولیمه، اطعام دادن به ویژه به فقیران و مسکینان است. اما اگر این ولیمه برای تشریفات و ریا و سمعه باشد، کاری حرام و گناه است.
بنابراین، باید توجه داشت که هدف از سفر حج، دست یابی به تقوای الهی است که ولیمه های همراه با تشریفات و اسراف و تبذیر دقیقاً به معنای مخالفت با اصل تقوای الهی است.
مقام معظم رهبری در باب عروسی های پرخرج می فرمایند: بعضی از مردم با این کاری که می شود با آن ثواب برد، گناه می کنند؛ مانند عروسی که عمل حسنه ای است و سنت رسول خداوند است اما اسراف در این مجالس گناه است.
مجالس عقد و عروسی گران قیمت در هتل ها، در این سالن های گران قیمت مجالس درست می کنند. مبالغ زیادی شیرینی و میوه خوراکی حرام می شود، از بین می رود، روی زمین ریخته می شود و ضایع می گردد. برای چه؟ برای چشم و هم چشمی؟! برای عقب نماندن از قافله اسراف؟!
عروسی شیرین، آن عروسی نیست که توی آن خیلی خرج می شود و اسراف زیاد در آن می شود. عروسیِ شیرین، عروسی صمیمانه است. صمیمانه که بود، عروسی شیرین می شود، ولو مختصر باشد.
من به همه مردم در سراسر کشور توصیه می کنم که ازدواج ها را آسان کنند. بعضی ها ازدواج را مشکل می کنند. مهریه های گران و جهیزیه های سنگین ازدواج را مشکل می کند... خانواده پسرها توقع جهیزیه های سنگین می کنند، خانواده دخترها برای چشم و هم چشمی دیگران جهیزیه ها، تشریفات و مجالس را رنگین تر می کنند، چرا؟ اثر این را می دانید چیست؟
فریضه نماز صبح در اثر اشتغال به امور مستحب ترك می گردد در صورتی که این گونه مجالس باید زمینه ساز عمل به واجبات و ترك محرمات باشد
اثر این کارها این است که دخترها و پسرها بدون ازدواج در خانه ها می مانند، کسی جرأت نمی کند به ازدواج نزدیک شود.
3. جلوتر از شرع حرکت نکردن:
آنچه در معنی اسراف دیدیم معنی تجاوز از حد و معیار در هر کاری است؛ یعنی آنچه خداوند بیان کرده، از آن حد پا را فراتر گذاشتن جایز نیست.
گاهی ما برخی اعمالی انجام می دهیم که حتی ائمه علیه السلام هم چنین نمی کردند، ما گاهی می خواهیم جلوتر از ائمه علیهم السلام حرکت کنیم.
4. مصرف خوب و درست:
شرع خیلی از لذت های دنیا را برای ما حلال نموده است خداوند در قرآن میفرماید: کلوا واشربوا بخورید و بیاشامید اما در ادامه فرموده است و لا تسرفوا اسراف نکنید.
ما باید از آنچه خداوند برای ما حلال دانسته به خوبی استفاده کنیم. مقام معظم رهبری می فرمایند: ما مردم مسرفى هستیم؛ ما اسراف می كنیم؛ اسراف در آب، اسراف در نان، اسراف در وسائل گوناگون و تنقلات، اسراف در بنزین. كشورى كه تولید كنندهى نفت است، وارد كنندهى فرآوردهى نفت - بنزین - است! این تعجب آور نیست؟! (خطبههاى نماز عید سعید فطر تاریخ: 21/7/1386)
امید است قدر نعمت ها را دانسته و با درست مصرف کردن شکر آن ها را به جای آوریم.
مریم نساج
کارشناس ارشد علوم قرآن و حدیث
منابع:
مفردات راغب اصفهانی
مجموعه الاخبار
مطلع عشق مقام معظم رهبری
مطالب مرتبط:
