نسب اربع

(نسبت های چهارگانه)

اهداف کلی:

هدف از ارائه این بخش این است که دانش آموز:

1-  نسبت های چهارگانه ایی که بین مفاهیم کلی از لحاظ مصداق وجود دارد را بشناسد.

2-  با اصطلاحات، مفاهیم و واژه های مربوط به این بخش آشنا شود.

چکیده:

دانستیم که مفاهیم به دسته های مختلفی تقسیم می شوند یکی از آن تقسیم ها کلی و جزئی می باشد بین مفاهیم کلی به لحاظ مصداق نسبت های چهارگانه ایی وجود دارد مانند: تباین، تساوی، عموم خصوص مطلق و عموم خصوص مِن وجه.

نسب اربع(نسبت های چهارگانه):

در این جا سخن از نسبت بین معانی از لحاظ اجتماع آن ها و عدم اجتماع در مصداق (افراد) است و این مطلب فقط در مورد معانی که به حسب مفهوم متغایرند قابل تصور است زیرا فرض نسبت مصداقی بین مفهوم و خود آن مفهوم قابل تصور نیست زیرا (یک مفهوم مشترک یک مصداق بیشتر ندارد و حال آنکه برای برقرار کردن نسبت مصداقی حداقل باید دو مصداق در کار باشد). مثل مفهوم انسان با انسان در این مفهوم نمی توان نسبتی را تصور کرد.

اگر دو معنی متغایر و به عبارت دقیق تر اگر دو مفهوم کلی مختلف را با یکدیگر مقایسه کنیم نسبت آن ها با یکدیگر از چهار حالت خارج نیست؛ تباین، تساوی، عموم خصوص مطلق و عموم خصوص مِن وجه...

1- نسبت تساوی:

بین دو مفهوم که در تمام افراد و مصادیق مشترک باشند یعنی دو مفهوم از نظر محدوده مصادیق بر هم منطبق شوند نسبت تساوی برقرار است مثل انسان و خندان؛ زیرا هر انسانی خندان است و هر خندانی انسان است یا مانند رابطه دو مفهوم مثلث و شکل سه ضلعی زیرا هر مثلثی شکل سه ضلعی است و هر شکل سه ضلعی مثلث است.

2- نسبت عموم خصوص مطلق:

این نسبت بین دو مفهومی برقرار است که یکی از آن ها شامل تمام مصادیق دیگری شود و نه برعکس؛ یعنی دایره وسعت مصادیق دو مفهوم به گونه ایی باشد که همه افراد مفهوم دوم، مصداق مفهوم اول باشند اما فقط بعضی از مصداق های مفهوم اول مصداق مفهوم دوم باشند در این حالت مفهومی را که شامل مفهوم دوم شود اعم مطلق و مفهوم دیگر را اخص مطلق گویند.

مانند حیوان و انسان در اینجا هر موجودی که مفهوم انسان بر او صدق کند مفهوم حیوان بر او صادق خواهد بود و نه برعکس زیرا بعضی از حیوانات انسان نیستند پس حیوان اعم مطلق و انسان اخص مطلق است.

3- نسبت عموم خصوص مِن وجه

این نسبت بین دو مفهومی برقرار است که بعضی از مصادیق آن ها مشترک بین هر دو باشد و بعضی از مصادیق دیگر اختصاص به هر یک از آن ها داشته باشد یعنی هیچ یک از آن ها نمی تواند شامل دیگری باشد بلکه هر دو در بعضی از مصادیق مشترکند مانند مفهوم پرنده و سیاه که این دو مفهوم در کلاغ جمع می شوند زیرا کلاغ پرنده سیاهرنگ است و در مصادیق دیگر مانند کبوتر سفید، لباس سیاه از هم جدا می شوند زیرا که اولی پرنده است ولی سیاه نیست و دومی سیاه است اما پرنده نیست. پس هریک از این دو مفهوم نسبت به دیگری از جهتی اعم و از جهتی اخص است.

4- نسبت تباین:

اگر دو مفهوم، هیچ فرد و مصداق مشترکی نداشته باشند نسبت تباین بین آن ها برقرار است مانند مفاهیم سنگ و حیوان، ایرانی و هندی، زمین و آب، انسان و گیاه، انسان و سنگ...

مرکز یادگیری سایت تبیان - نویسنده: رضا هاشمی

تنظیم: مریم فروزان کیا