پس ما کجا ورزش کنیم؟

بررسی وضعیت فضاهای تفریحی، ورزشی در شهرها

امروزه برنامه ریزی جهت گذران اوقات فراغت شهروندان در فضاهای خارج از خانه، در همه ی رده های سنی از اهمیت خاصی برخوردار می باشد. البته در سال های اخیر پوشش گسترده ی رسانه های تصویری، بخش اعظم اوقات فراغت شهروندان را در داخل منازل پر کرده است و لذا شهروندان نسبت به گذشته کمتر در فضاهای باز حاضر می شوند. همین موضوع باعث افزایش مشکلات جسمی و روانی در بین آن ها ( در همه ی گروه های سنی) شده است. به عنوان مثال: در گروه سنی کودکان و نوجوانان، گرایش بیش تر به بازی های رایانه ای، حضور آن ها را در فضاهای بازی و ورزشی بسیار کم رنگ کرده است.

گروه سنی جوانان و میانسالان به علت واقع شدن در سن کار و فعالیت، از اوقات فراغت کمتری برخوردار می باشند. ولی درعوض افراد واقع در گروه سنی بزرگسالان که اغلب به علت بازنشستگی و یا از کارافتادگی، فاقد فعالیت هستند، نیاز بیشتری به امکانات و ابزارهای لازم جهت گذران اوقات فراغت خود دارند. ضمن این که این افراد گرایش بیش تری به حضور در فضاهای باز دارند. لذا برنامه ریزی برای دو گروه سنی کودکان و نوجوانان و بزرگسالان از اهمیت بیش تری برخوردار خواهد بود.

درخصوص گروه اول ( کودکان و نوجوانان)، باید مشوق ها و جاذبه های لازم به منظور حضور بیش تر در فضاهای باز خارج از خانه انجام پذیرد تا گرایش های کنونی آن ها به بازی های رایانه ای کاهش یابد. برای این منظور اماکن تفریحی و ورزشی در مقیاس محله ای بایستی توسعه یابند و از دسترسی آسان و سریع برای اهالی محله برخوردار شوند.

بدیهی است نبود و یا کمبود این نوع فضاها در مقیاس محله ای، می تواند در رفتار اجتماعی شهروندان موثر باشند. شعاع دسترسی مناسب، به عنوان مهم ترین عامل در بهره برداری از این فضاها مطرح است. در صورتی که فاصله ی خانه تا فضای مورد نظر برای بهره بردار کوتاه باشد، انگیزه بهره برداری افزایش می یابد.

بنابراین در طرح های جامع و تفصیلی در خصوص مکان یابی اماکن تفریحی و ورزشی بایستی به نکات زیر توجه گردد:

1) شعاع دسترسی این فضاها نباید بیش تر از یک کیلومتر باشد.

2) اماکن تفریحی به شکل پارک های کودک و فضاهای سبز عمومی بایستی از سیما و منظر جذاب و نیز از امکانات لازم برخوردار باشند.

3) اماکن ورزشی (رو باز) برای بازی های فوتبال، والیبال، بسکتبال، تنیس، پینگ پنگ و... باید در شعاع کمتر از 2 کیلومتر مکان یابی شوند.

4) سالن های ورزشی برای ورزش های کشتی، فوتسال، شنا و... باید در مقیاس محله ای فعال شوند.

درصورت رعایت نکات فوق، می توان امید داشت که ساکنان محله ها با حضور گسترده تر در اماکن تفریحی و ورزشی ضمن پرورش جسم و روان خود، باعث توسعه ی فعالیت ها و روابط اجتماعی محله خود گردند.

درحال حاضر یکی از دغدغه های طراحان شهری، دست یابی به زمین های مناسب ( از نظر مکانی و شعاع دسترسی) برای استقرار این نوع کاربری ها در مقیاس محله ای است. به علت عدم پیش بینی کاربری های مورد نظر در طرح های قبلی و کمبود محسوس آن ها در مقیاس محله ای، جبران این نوع کاربری ها در طرح های تجدید نظر جدید ، کاری دشوار است که علت اصلی آن نبود زمین مناسب می باشد. به علاوه خرید زمینی که دارای مالکیت خصوصی است، به طور معمول از قیمت بالا برخوردار است و امکان تأمین منابع مالی آن توسط مسئولان مربوطه ( شهرداری و یا اداره تربیت بدنی) بسیار مشکل می باشد. در این راستا دو راه حل مطرح خواهد بود:

راه حل اول، تغییر کاربری های عمومی که از نظر عملکرد با مشکل مواجه هستند و به تعبیری در شرایط کنونی نیازی به آن ها نیست. به عنوان نمونه می توان از برخی مراکز آموزشی نام برد؛ این مراکز که به طور معمول از وسعت مناسبی نیز برخوردار می باشند، در بعضی از محله ها به علت کاهش تعداد دانش آموز( با توجه به کاهش تعداد زاد و ولد و بعد خانوار)، از عملکرد کامل بهره مند نیستند و بعضاً غیر فعال می باشند. لذا می توان از فضای آن ها برای کاربری های تفریحی و ورزشی استفاده نمود. مثال دیگر مربوط به فضاهای مذهبی همچون حسینیه ها و تکیه ها می شود. این فضاها به علت عملکرد مقطعی آن ها ( در ماه های محرم و صفر نیز ایام مربوط به شهادت سایر ائمه اطهار علیهم السلام)، در مابقی ماه های سال فاقد عملکرد می باشند. ضمن این که دارای وسعت مناسبی نیز هستند. لذا می توان از فضای آن ها برای فعالیت های تفریحی که در عین سرگرمی از جنبه ی فرهنگی و مذهبی نیز برخوردار باشند( هم چون تئاتر، برگزاری مسابقات، کلاس های آموزشی مختلف و...) بهره برد.

راه حل دوم، مشارکت وهمیاری ساکنان محله در واگذاری زمین برای این منظور خواهد بود. شایان ذکر است که در گذشته فرهنگ وقف در بین مردم برای واگذاری زمین جهت احداث مساجد، حسینیه ها، تکیه ها، مدارس و مراکز درمانی رواج داشت. ولی این فرهنگ در سال های اخیر بسیار کم رنگ شده است. حال می توان ضمن احیای مجدد این فرهنگ، در کنار کاربری های فوق، اماکن تفریحی و ورزشی را برای استفاده عموم به این لیست اضافه نمود. بنابراین توسعه ی این فضاها با مشارکت اهالی محله ها ( از طریق شورای محله) به طور کامل امکان پذیر خواهد بود.

بررسی ها نشان می دهد که نبود و یا کمبود اماکن تفریحی و ورزشی در محدوده ی یک محله، در افزایش مشکلات جسمی و روانی ساکنان ( از جمله تنبلی، افسردگی، انزوای فردی و...) بسیار موثر بوده است.

فرهاد محلاتی

کارشناس ارشد معماری و شهرسازی

بخش محیط شهر تبیان

مطالب مرتبط :

فضاهای شهری ما سرزنده نیست....