نکاتی متناسب با ایام سوگواری سالار شهیدان (٣)

در بیانات آیت الله حاج شیخ لطف الله صافی گلپایگانی

بخش قبلی را اینجا ببینید

كیفیت قرائت زیارت عاشورا در ایام سال

- برخی بر این عقیده‌اند كه چون زیارت عاشورا در روز دیگری غیر از روز عاشورا خوانده شود، باید به جای «انّ هذا الیوم یومٌ تبرّكت ...» چنین خواند: «ان یوم عاشورا یوم تبركت ...» آیا این عقیده درست است؟

ج. این نظر، نظر شریف علامه مجلسی - رضوان الله تعالی علیه - است كه در بحار می‌فرماید «قوله علیه‌السلام : ان تزوره فی كل یوم هذه الرخصة تستلزم الرخصة فی تغییر عبارة الزیارة كأن یقول: اللهم ان یوم قتل الحسین علیه‌السلام یوم تبركت به، و قال بعض الشارحین و هذا هو الحق الذی لابد منه و لامحیص عنه.

و حقیر هم همین نظر را تأیید می‌كنم و اگرچه مولف كتاب شفاءالصدور اصرار ورزیده است كه به همان عبارت «اللهمّ انّ هذا یوم» خوانده شود، و فرموده است كه اینجا مثل «اسماعیل یشهد ان لا اله الا الله» نیست و به روایت عبدالله بن سنان و دعاء غریق كه در كتاب شریف كمال الدین روایت شده است و به روایت اسماعیل بن الفضل كه در خصال روایت است و بر حسب آن اسماعیل بر «یحیی و یمیت» (و یمیت و یحیی) را افزود امام - علیه‌السلام - فرمود «لا شك فی ان الله یحیی و یمیت و یمیت و یحیی و لكن قل كما أقول» یعنی شكی نیست كه خدا زنده می‌كند و می‌میراند و می‌میراند و زنده می‌كند و لكن چنان‌كه من می‌گویم بگو و هم‌چنین به روایت علاء بن كامل كه در كافی روایت شده است، استشهاد می‌نماید كه علاوه بر ذكری كه امام - علیه‌السلام - به او تلقین كردند «بیده الخیر» را اضافه نمود، به او هم حضرت صادق - علیه‌السلام - فرمودند كه خیر بدست او است ولی چنان‌كه من می‌گویم بگو.

اما با كمی دقت معلوم می‌شود كه مسأله با این مواردی كه در این روایات است فرق دارد، و به همان «اسماعیل یشهد ان لا اله الا الله» شبیه‌تر است.

البته تصرف در متون اخبار و الفاظ احادیث، مخصوصاً ادعیه و زیارات جایز نیست و معایب بسیار دارد و در مقام نقل روایت باید در مثل همین مورد را نیز عیناً با لفظ «اللّهم انّ هذا یوم...» روایت نمود و مثل اسماعیل یشهد ان لا اله الا الله را نیز با عین همین لفظ باید روایت كرد، اما در مقام عمل به روایت باید بر كفن هر كس اسم خودش نوشته شود و اسم اسماعیل صحیح نیست.

اما آنچه را كه صاحب شفاء الصدور به فرمایش خود از اهل حكمت برهانیه و اصحاب حكمت ایمانیه نقل فرموده اصلاً قابل استناد و حجت شرعی نیست كه در این جا مجال بحث از آن نیست و ظاهر این است كه بر حسب این بیان در مقام قرائت زیارت در غیر روز عاشورا جمله «و هذا یومٌ فرحت» بمثل «وهو» تبدیل شود ولی «و فی هذا الیوم و فی موقفی هذا» به همان لفظ قرائت شود. چنان‌كه از این بیان هم معلوم شد كه اگر خواننده دعای بعد از زیارت زن باشد باید الفاظ مشتقِ مذكر را به تأنیث بخواند مثل زائراً و متوسلاً و منتظراً و تائباً و حامداً را زائرة و متوسلة و ...مخفی نماند كه در توجیه قرائت به لفظ مأثور در غیر روز عاشورا، بعضِ وجوه گفته شده كه نمی‌توان بر آنها اعتماد نمود مثلاً یكی از شارحین از بعض مشایخ خود كه او را از اكابر و اعاظم بلكه از اوتاد و اطواد معرفی نموده، نقل نموده كه اصرار بر اشاره بخصوص روز زیارت در غیر روز عاشورا نموده است و عین كلام او بفارسی بر حسب نقل این شارح این است:

«شبهه‌ای نیست در اینكه از روز وقوع این حكایت جانسوز از برای بنی‌امیه تا مدت مدیده هر روز، روز شادی و هنگام مبارك‌بادی بوده پس اگر نسبت به ایام هفته ملاحظه كنی هر روز، روز تبرك ایشان است بلكه نسبت به سال اگر ملاحظه كنی به یك ملاحظه چنین خواهد بود پس اگر هذا اشاره كرده شود به خود همان یوم غیر عاشورا صحیح خواهد بود چنان‌كه تجویز امام علیه‌السلام نیز ظاهر در این است و كاشف از این است كه هر روز به اعتباری محل تبرك ایشان واقع شده و می‌شود، و می‌توان توجیهی ادقّ از این نمود و آن این است كه هر یك از این ایام هفته لا محالة روز عاشورا اتفاق افتاده به این اعتبار كه یوم عاشورا یوم تبرك ایشان است هر یك از این ایام هفته یوم تبرك ایشان واقع شده الخ».

چنانكه ملاحظه می‌شود هر دو وجهی كه برای اشاره بودن «هذا یومٌ» به روز زیارت در غیر روز عاشورا تصور شده مقبول نیست اما وجه اول برای اینكه در صورتی وجیه است كه جمله (تبركت فیه) باشد و با «تَبَرَّكَت  بِهِ» موجه نیست.

و اما وجه دوم اینكه گفته شود «هذا» به روز زیارت غیر روز عاشورا از این جهت اشاره می‌شود كه هر یك از ایام هفته در طی سالهایی كه بر روز عاشورا گذشته مصداق روز عاشورا شده است و چنان‌كه در آن سال به خصوص آن روز اشاره صحیح بوده است در طول سال هم به همین مناسبت كه یكی از افراد و مصادیق مثلاً چهارشنبه یا سه‌شنبه با روز عاشورا متّحد بوده به صدها و هزارها روزهای چهارشنبه كه هر كدام فرد و مصداق مستقل روز چهارشنبه می‌باشند اشاره شود و آن روز را «یوم تبرّكت به بنو امیه» بخوانیم. هر كس قریحه ادبی و ذوق سلیم داشته باشد می‌فهمد كه این‌گونه مناسبت‌سازی و همه روزها را روز مبارك‌باد بنی امیه قرار دادن، قابل قبول نیست.

به هر حال پرداختن به این توجیهات بیشتر از این شاید اطاله وقت باشد و نظر خالی از تكلّف، همان نظر علامه مجلسی – رحمه‌الله - است. نهایت امر اگر كسی بخواهد احتیاط كند و در غیر روز عاشورا علاوه بر جمله مثل یوم قتل الحسین – علیه‌السلام - جمله «انّ هذا یوم» را هم بگوید اشكال ندارد.

دلیل قیام سید الشهداء علیه‌السلام

- دلیل قیام امام حسین - علیه‌السلام - از نظر شما چیست؟

ج. دلیل این مطلب در كتب مفصّله مشروحاً بیان شده. می‌توانید به كتب مربوطه در این مورد از جمله كتاب «پرتوی از عظمت حسین علیه‌السلام» تألیف حقیر مراجعه نمائید. مضافاً بر اینكه امام و پیغمبر خودشان دلیلند و فعلشان مثل قولشان دلیل است آفتاب آمد دلیل آفتاب .والله العالم

آیا آگاهی از دلیل قیام سید الشهداء - علیه‌السلام - امری تقلیدی است

- آیا اعتقاد به موضوعی به عنوان دلیل سید الشهدا علیه‌السلام برای قیام امری تقلیدی است یا می‌توان به شنیده‌ها اكتفا نمود و یا آنچه را عقلانی‌تر تشخیص دادیم دلیل قیام بدانیم؟

ج. این امر تقلیدی نیست. یك مسأله اعتقادی و مربوط به امام‌شناسی است و باید به كتب مربوطه، چنانكه در مسأله قبل گفته شد، مراجعه نمود تا مطلب چنانكه باید، بدست آید. والله العالم

منبع: معارف دین، جلد دوم (منتشر شده در پایگاه اطلاع رسانی دفتر آیت الله صافی گلپایگانی)

فرآوری و تنظیم: محسن تهرانی - بخش حوزه علمیه تبیان